Entomofaqlari
Yüklə 3,59 Kb. Pdf görüntüsü
|
15 vulnerator Nees, Trichogramma evanescens Westw. M.N.Berim tərəfindən isə Rusiyanın şimal-qərb hissəsinin bərabərqanadlıları geniş şəkildə öyrə- nilmişdir [83,121]. Ukraynanın Kiyev ətrafında meyvə güvəsi tırtıllarının Agria mamil- lata Pand. paraziti ilə yoluxması, bütün tırtılların ümumi sayının 15,9%-ni təşkil etməsi müəyyən edilmişdir. İ.A.Rubsovun siyahısına görə alma və gavalı qurdunun bütün inkişaf mərhələlərində 120 növ parazit iştirak edir [114]. M.B.Sevryukova zolaqlı meyvə güvəsinin biologiyasını öyrənmiş və müəyyən etmişdir ki, onun sayı xeyli dərəcədə Paralitomastix varicornis Nees, Baeognatha armeniaca Tel., Nemorilla floralis Fall. parazitləri ilə aşağı salınır [117]. Ukrayna şəraitində tək ipəksarıyanın tırtıllarından 7 növ minici alınmışdır. Onlardan 4 növü (Apanteles ocneriae İvanov, A.luparidis L., Meteorus cyrator Mil., M.versicolor Wesm.) tək ipəksarıyanın parazitləri kimi Ukrayna üçün ilk dəfə göstərilmişdir. Əldə edilmiş parazitlərin təyinedici cədvəli verilmiş, onların biologiyası haqqında bəzi məlumatlar və onlara hiperparazitlərin güclü təsiri qeyd edilmişdir [90]. A.İ.Moisenko Belarus bağlarında Tmetocera ocellona Great., Cacoecia rosama L., Pandemis ribiena F. zərərvericilərindən çıxarılıb əldə edilmiş 5 fəsiləyə mənsub 32 növ parazitin siyahısını verir. Onlardan yoluxdurma dərəcəsinə görə ən əhəmiyyətli olanları (tırtılları 20,3% pupları isə 21,1% olan) brakonidlər-Microdus dimidiator Nees, Meteorus istericus Nees və Itoplectis cinsinə mənsub ixnevmonidlərdir [98]. V.İ.Tobiasın məlumatlarına görə, Litvada 14 növ çəyirdəkli meyvə zərərvericiləri üzərində parazitlik edən 20 növ brakonid göstərilir ki, onlardan başlıca təsərrüfat əhəmiyyəti kəsb edənləri aşağıdakılardır: On- cophanes lanceolator Nees., Macrocentrus linaris Nees., Microdus dimi- dator Nees, Ascogaster guadridetata Wesm., A.rufipens Wesm., Meteorus ictericus Nees, Aponteles ater Ratz., A .lomeratus L., A. juniperatae Bche., A. xantostigma Hal. [125,126]. Çəyirdəkli meyvə zərərvericiləri və onların parazitlərinin öyrənil- məsi haqqında ilk məlumatlar E.Neesin Almaniyada dərc olunmuş əsərində öz əksini tapmışdır. O, zolaqlı meyvə güvəsinin tırtıllarından parazit almış, onun yeni növ kimi təsvirini verərək Paralitomastix (Encyrtris) varicornis Nees adını vermişdir. Onun tərəfindən İtaliyada və başqa ölkələrdə belə tədqiqat işləri aparılmışdır [149]. Almaniya şəraitində Hamburq əyalətində 1953-1955-ci illərdə gavalı meyvəyeyənindən bir neçə parazit-Tachinidae fəsiləsindən Arhinonniya tragica; Ichneumonidae fəsiləsindən Trichomma enecator Ros., Pristomerus vulnerator Grav., Braconidae fəsiləsindən Ascogaster guadridentatus 16 Wesm. və Chalcidoidae fəsiləsindən Perilampus tristis Ros. növləri alınmışdır [162]. Avropa ölkələrində meyvə zərərvericilərinin tırtıllarından müxtəlif fəsilələrə aid parazitlər alınmış, onların biologiyası, sahibi yoluxdurma dərə- cəsi öyrənilmişdir. Aparılan tədqiqat işlərinin nəticələrinə əsasən perspek- tivli parazit növlərinin süni şəraitdə çoxaldılıb bioloji mübarizədə tətbiqi məsələləri araşdırılmışdır [151,152,153,154,160,161]. Keçmiş Yuqoslaviya bağlarında Paralitomastix varicornis Nees zolaqlı meyvə güvəsinin sayını xeyli dərəcədə (90%-dək) tənzimləyə bilir. Müəyyən edilmişdir ki, parazit il müddətində 2-3 nəsil verir. Paralitomastix varicornis Nees, Anarsia lineatella Z. zərərvericisinin ixtisaslaşmış para- zitidir. Zolaqlı meyvə güvəsinin qışlamış tırtıllarının parazitlərlə yoluxma dərəcəsi 1968-1970-ci illərdə 42,2-57,1% olmuşdur. Paralitomastix vari- cornis Nees növünün biologiyası və onun zərərverici ilə qarşılıqlı münasi- bətləri ətraflı öyrənilmişdir. Aparılmış müşahidələrə görə, parazitin nəsil- lərinin sayı və uçuş müddətləri sahibinki ilə üst-üstə düşür, lakin parazitin yaşama müddəti sahibindəkindən qısadır [159]. İsraildə Anarsia linatella Z. tırtıllarından yüksək effektli parazit- Bracon hebetor Say. əldə edilmişdir. Bu parazit zolaqlı meyvə güvəsinə qarşı mübarizə məqsədilə ABŞ-ın Kaliforniya ştatına introduksiya edilmiş- dir. Müəlliflər parazitin, o cümlədən bəzi zərərverici sərtqanadlı növlərinin biologiyasını öyrənmişlər [140,141]. ABŞ-da Brachumeria intermedia Nees tək ipəksarıyanın əsas para- ziti hesab olunur. Məlumatlara görə, bağlarda bu parazit meyvə güvəsini də yüksək dərəcədə məhv edir [147]. 17 I I I I I I F F Ə Ə S S İ İ L L MATERİALIN TOPLANILMASI VƏ İŞİN METODİKASI Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində çəyirdəkli meyvə zərərvericilərinin və onların entomofaqlarının öyrənilməsinə dair materialların toplanılması və işlənilməsi 2004-cü ildən başlayaraq Ordubad, Culfa, Şahbuz, Şərur, Babək, Kəngərli və Sədərək rayonlarında çöl və laboratoriya şəraitində aparılmışdır. Stasionar məntəqələr kimi Ordubad, Şahbuz, Şərur və Babək rayonları seçilmişdir (Xəritə-sxem 3.1) Xəritə sxem 3.1 Zərərvericilərin, entomofaqların növ tərkibini və onların Naxçıvan Muxtar Respublikasının bütün ərazisi boyunca yayılması qanunauyğunluqların aydınlaşdırmaq məqsədilə bölgənin bütün zonalarına ekspedisiyalar edilmiş, material toplanılmış və müşahidələr aparılmışdır. Tədqiqat işləri 7 rayonun 22 yaşayış məntəqəsini və 276 bağ sahəsini əhatə etmişdir. Daha ətraflı tədqiqat işləri isə 2 məntəqədə (Ordubad, Şahbuz) aparılmışdır. Aşağıda onların hər birinin xarakteristikasını veririk: Yüklə 3,59 Kb. Dostları ilə paylaş:
|