Entomologiya p65
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
90 Surunkali kasalliklarni keltirib chiqaruvchi zamburug‘lar sporalari, mitseliysi tuproqda, o‘simlik qoldiqlarida uzoq yillar davomida saqlanib qoladi. Masalan, ko‘k no‘xatning zang, g‘o‘zaning gommoz, vilt, tutning fuzarioz vilti va yuqumsiz kasalliklardan xloroz uzoq yillardan buyon davom etib kelmoqda. O‘simlik yoshiga qarab kalassifikatsiya qilish. Har qanday kasallik o‘simlikning ma’lum yoshida unga kuchli xavf tug‘diradi. Masalan, ayrim kasalliklar ekinlar urug‘dan ungan ko‘chatlarini zararlasa, ayrimlari pitomniklarni, ayrimlari mevali bog‘larni zararlaydi. O‘simlik a’zolariga qarab klassifikatsiya qilish. Ko‘pgina kasalliklar o‘simliklarning urug‘iga, tuganagiga, ildiziga, poyasiga, bargiga, guliga, mevasiga, boshpiyoziga moslashgan bo‘ladi. Etologik klassifikatsiya. Bu klassifikatsiyaga asosan o‘simlik kasalliklari ikkita guruhga bo‘linadi. 1. Yuqumsiz kasalliklar. 2. Yuqumli kasalliklar. Yuqumsiz kasalliklar o‘simliklarda ekologik muhitning abiotik omillari, harorat, namlik, zaharli moddalar natijasida vujudga keladi. Yuqumsiz kasalliklar o‘simliklarga abiotik omillarning ta’siriga qarab quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 1. O‘simlikning o‘sishi va rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan sharoit yoki tuproqdagi oziq moddalar yetishmasligi yoki ko‘pligidan kelib chiqadigan kasalliklar. 2. Metereologik omillarning ta’siridan vujudga keladigan kasalliklar. 3. Mexanik ta’sirdan vujudga keladigan kasalliklar. 4. Havoning tarkibidagi zararli moddalar ta’sirida vujudga keladigan kasalliklar. 5. Ion nurlari ta’sirida vujudga keladigan kasalliklar. Yuqumli kasalliklar o‘simliklarga patogen mikroorganizmlar ta’siri natijasida vujudga keladi. Yuqumli kasalliklar biotik omillar ta’siri natijasida vujudga kelib, quyidagi guruhlarga bo‘linadi. 1. Zamburug‘ kasalliklari. 2. Bakterial kasalliklar. 3. Aktinomitsitlar keltirib chiqaradigan kasalliklar. 4. Virus kasalliklari. 91 5. Mikoplazma kasalliklari. 6. Nemetodalar keltirib chiqaradigan kasalliklar. 7. Gulli parazitlar keltirib chiqaradigan kasalliklar. Savollar O‘simliklar kasalliklari klassifikatsiyasining mohiyati nima? O‘simlik kasalliklari kelib chiqishiga qarab qanday turlarga bo‘linadi? Kasallik tufayli o‘simliklarda qanday o‘zgarishlar amalga oshadi? Yuqumli kasalliklarining kelib chiqish sabablari qanday? Yuqumsiz kasalliklarining kelib chiqish sabablari qanday? O‘simlik kasalliklari qanday klassifikatsiya qilinadi? 92 6-BOB. O‘simliklarning yuqumsiz kasalliklari Yuqumsiz kasalliklarni keltirib chiqaruvchi abiotik omillarga noqulay sharoit (oziqlanish, suv balansi) va metrologik faktorlar (harorat, yorug‘lik) kiradi. 6.1. O‘simliklarning tuproqda oziq moddalar yetishmasligidan kelib chiqadigan kasalliklari Me’yorida oziqlanish barcha tirik organizmlarning o‘sish va rivojlanishi uchun zarur. Tuproqda oziq moddalarning yetishmasligi o‘simlikdagi muhim jarayonlarning buzulishiga olib kelib, turli patalogik holatlarni keltirib chiqaradi. O‘simliklarning normal rivojlanishi uchun asosiy elementlar (azot, kaliy, fosfor, kalsiy, temir va h.k.) va mikroelementlar — marganes, bor, mis, rux kabilar asosiy rol o‘ynaydi. Tuproqdagi oziq moddalar, hatto ularning bir turi yetishmasa, uning o‘rnini boshqalari bosa olmaganidan ular tabiatda zarur miqdorda boshqa moddalar bilan muvozanatda bo‘lishi kerak. Tuproq tarkibida uchraydigan azot aminokislotalar tarkibiga kirib, ulardan oqsil hosil bo‘ladi.O‘simlikka tuproqdan azot yetishmasa, u o‘sishdan orqada qoladi. Natijada uning poyasi, navdasi yaxshi rivojlanmay qisqa, nimjon bo‘lib qoladi. Mevali daraxtlar hujayrasida uglevod va antotsion moddalarining ko‘p to‘planishi navdalarning egiluvchanlik xususiyatining yo‘qolishi, qizg‘ish-qo‘ng‘ir rangga kirishiga sabab bo‘ladi. Danak mevali daraxtlarda esa navdalar buralib o‘sib, qisqa, qattiq bo‘lib qoladi. G‘alla ekinlarida boshoq hosil qilish sustlashadi. Barcha ekinlarda gullash jarayoni kamayib, ildizlari yaxshi rivojlanmaydi. O‘simlik barglari och yashil, sarg‘ish rangga kiradi. Qulupnayda tanoblar hosil bo‘lishi sekinlashadi, meva tugunlari sekin-asta tushib ketib, qolganlari mayda bo‘lib qoladi. O‘simlik barglari erta to‘kilib, yon novdalar vertikal holda joylashadi. 93 Ekinlarda azot yetishmasligidan yuzaga keladigan kasalliklar tinimsiz yog‘ingarchilikdan keyin tuproq qatlamida azotning pastki qatlamlarga yuvilib ketishi yoki sovuq, quruq iqlim sharoitida tuproqda nitrifikatsiya jarayoni ro‘y berganda kuzatiladi. Ekinlarga azot yetishmasa bargninig quyosh energiyasidan foydalanish koeffitsiyenti va fotosintez intensivligi pasayishiga, hosildorlik kamayishiga olib keladi. Tuproq tarkibidagi kaliyni o‘simlik o‘zlashtirishi silikat bakteriyalari parchalanishi oqibatida kelib chiqadi. Kaliy o‘simliklarning kasalliklarga chidamliligini orttiradi. Kaliy yetishmasa, o‘simlik o‘sishdan orqada qoladi, navdalari sust rivojlanib, buralib ketadi, ichki qismi quriydi, bo‘g‘in oraliqlari qisqaradi. G‘alla ekinlari ko‘p to‘plansa-da, boshoq kam hosil qiladi. Meva tugunchalari tushib ketib, urug‘lar mayda bo‘lib qoladi. O‘simlik barglari to‘q yashil, ko‘kish, bronzasimon rangga kiradi. Barg plastinkasida turgor holati yo‘qolib, o‘simlik so‘liydi. Bunday o‘simliklarning yer osti a’zolari (ildiz tuganak va ildiz meva) yaxshi rivojlanmay, yer usti a’zolari taraqqiy etib ketadi. Olma, pomidor, smorodina mevalari bir vaqtda yetilmaydi. Fosfor yetishmasa, o‘simlik o‘sishdan orqada qoladi. Navda, poya va ildiz sust rivojlanib, barg to‘q yashil-ko‘kish, binafsha (makkajo‘xori, jo‘xori, pomidor) rangda bo‘ladi. Poyaning pastki yarusida joylashgan barglarda nobud bo‘lgan hujayralar hisobiga qo‘ng‘ir qora rangdagi dog‘lar paydo bo‘ladi. Yosh barglar va mevasi mayda, tezda tushib ketadi. O‘simlikda fosfor yetishmasa, unda qand moddasining to‘planishi va nafas olish metabolizmi o‘zgaradi. O‘simlik hujayra po‘sti tarkibiga kiradigan moddalardan kalsiy yetishmasa, o‘simlik ildiz tizimi tez rivojlanib, uchki kurtakchalari nobud bo‘ladi, barglari maydalashadi. Barglar qirralarida oq chiziqli dog‘lar (sholg‘om, turp, karamda) paydo bo‘lib, yuqoriga qarab buralib ketadi (lavlagi, kartoshkada), barglari so‘liydi. Temir o‘simlikning normal rivojlanishi uchun zarur elementlar qatoriga kiradi. U barg tarkibida ko‘p uchrab, xlorofillning hosil bo‘lishida va nafas olish fermentlari tarkibida asosiy rol o‘ynaydi. O‘simlikda temir yetishmasa — xloroz kasalligi vujudga keladi. Natijada o‘simlik barglari muntazam sarg‘ayib (olma, malina) Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|