Entomologiya p65
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
97 zararli mahsulotlar ko‘p hosil bo‘ladi. O‘simlik ildiz tizimining yomon rivojlanishi g‘o‘zada kuzgi so‘lish, lavlagi, sabzi ildiz mevasining, mevali daraxtlar mevasining yorilib ketishiga sabab bo‘ladi. Barglarning muddatdan oldin to‘kilib ketishi. Tuproq va atmosfera havosida nam miqdorining uzoq muddatga keskin kamayib ketishi o‘simlik bargining barvaqt to‘kilishiga sabab bo‘ladi. Bunday sharoitda barg to‘qimasida xlorofillning parchalanishiga sabab bo‘ladigan ammiakning hosil bo‘lishi barg bandida tiklanmaydigan jarayonni vujudga keltiradi. Makkajo‘xori o‘simligi uzoq muddat davomida suvsiz sharoitda o‘sganda urug‘ po‘sti epidermisning parchalanishi natijasida uning epidermasi urug‘ po‘stini yorib yuzasiga oqish bo‘rtmalar tarzida chiqadi. Bu jarayon ob-havo sharoiti qurg‘oqchil bo‘lgan yillari, o‘simlik so‘ta hosil qilayotganda tuproqning ko‘p miqdorda namlanishidan vujudga keladi. Chunki, ortiqcha namlangan tuproqlarda urug‘ga kelib tushayotgan ortiqcha suv va oziq moddalar epidermis hajmining ortishiga va urug‘ po‘stining yemirilishiga sabab bo‘ladi. Savollar Tuproq tarkibidagi namlik miqdori yetishmaganidan qanday kasalliklar kelib chiqadi? O‘simlik tarkibida suv miqdorining kamayishi qanday o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi? O‘simliklarda so‘lish jarayoni qanday sodir bo‘ladi? Tuproq tarkibida suv miqdorining ortib ketishi qanday oqibatlarga olib keladi? O‘simliklar bargining oldindan to‘kilishi qanday hollarda ro‘y beradi? 6.3. Ob-havo sharoitidan kelib chiqadigan kasalliklar Kashtan, jo‘ka kabi daraxtlar o‘sayotgan tuproqda namlik keskin kamaysa, barglar quyosh nuri ta’sirida kuyishi yoki tushib ketishi kuzatiladi. Kuchli yomg‘ir bo‘lgan davrlarda barg yuzasidagi tomchilar o‘ziga xos linza vazifasini bajaradi va quyosh nurini bargga o‘tkazib, uning to‘qimalarini nobud qilib, burchakli, yumoloq dog‘larni hosil qiladi.Poyaning quyoshdan 98 kuyishi mevali daraxtlar yosh navdalarining quyosh nuridan turlicha qizishi tufayli vujudga keladi. Quyosh nuri tushgan po‘stloq tezda namligi qurib, qiziydi va bo‘yiga qarab yorilib ketadi. Past havo harorati ta’sirida vujudga keladigan kasalliklar. Tuproq va havodagi harorat ta’sirida o‘simlik hujayrasidagi sitoplazmasining kolloid moddalari kuyushi kuzatiladi. Bunday holatning vujudga kelishi erta bahorda vegetatsiyani boshlagan o‘simliklarga haroratning keskin pasayishi natijasida sovuq urishida kuzatiladi. Respublikamizda 1995—1998-yillarda 5— 10-may kunlarida bo‘lgan haroratning pasayib qor yog‘ishidan ko‘pgina mevali bog‘lar va uzum, tut plantatsiyalari nobud bo‘lgan. Daraxt tanasining suvsizlanishdan qurishi. Qish faslida ko‘pgina daraxt tanasi fiziologik suvsizlanishga duch keladi. Qish faslida bir tup olma daraxti bir kunda 250—300 g suv bug‘latadi. Chuqurda joylashgan ildizlar bu miqdordagi suvni tuproq pastki qatlamlaridan oladi. Yuza qatlamlarida joylashgan ildizlar tuproq muzlab qolganda tuproqdan suvni shima olmaydi. Bunday holat urug‘dan ungan ko‘chatlarda, yangidan ekilgan ko‘chatlarda kuzatiladi. Ildizi sayoz, yuza joylashgan daraxtlarda qishda suv tanqisligi tufayli o‘ziga xos patologik jarayon vujudga keladi. Yorug‘likning yetishmasligi yoki ortiqchaligidan kelib chiqadigan kasalliklar. Yorug‘sevar o‘simliklarda quyosh nuri yetishmaganda etiolatsiya deb ataladigan patologik jarayon ro‘y beradi. Ikki pallali o‘simliklar quyosh nuri yetishmaydigan joylarda yetishtirilganda poyasi o‘sib ketib, barg yaprog‘i kichiklashadi. Bir pallali o‘simliklar poyasi qisqarib, barg plastinkasi kattalashadi. Etiolatsiyaga uchragan o‘simliklar poyasi tez o‘sadi, nozik bo‘lib, o‘z tanasi og‘irligiga egilib ketadi. Etiolatsiya hodisasi soya joyda o‘sgan o‘simliklarda, qalin ekilgan ekinzorlarda kuzatiladi. Natijada ekinlarning hosildorligi keskin kamayib, hosil sifati yomonlashadi, kasallikka chidamliligi pasayadi. Etiolatsiya jarayonida o‘simlik oziqlanish uchun foydalaniladigan moddalarni xlorofill va oqsil hisobiga amalga oshiradi. 99 6.4. Kimyoviy moddalarning ta’sirida vujudga keladigan kasalliklar O‘simlikka salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi kimyoviy zaharli moddalar havoda, tuproqda va suvda mavjud bo‘lib, ular orasida eng ko‘p uchraydiganlari quyidagilardir: O‘simlikning havodan zaharlanishi. O‘simliklar tutun, zaharli gaz va korxonalardan chiqarilgan zararli gazlar bilan zaharlanadi. Havoning tarkibida yoqilg‘i mahsulotlarining to‘liq yonib ulgurmasligidan zaharli gazsimon moddalardan sulfat va sulfit angidridi, uglerod kislotalari hosil bo‘lib, ular o‘simlikda yuqumsiz va surunkali kasalliklarni keltirib chiqaradi. Natijada o‘simlik bargida qoraygan dog‘lar hosil bo‘lib, ular butun o‘simlikni zararlaydi. Zavod va fabrikalar mo‘rilaridan chiqqan zarrachalar o‘simlik bargini, poyasini, gulini chang qoplami bilan qoplab, ularning ustitsalarini yopib, gaz almashinishining buzulishiga sabab bo‘ladi. Natijada, bunday o‘simliklar o‘sishdan orqada qolib, barglari tushib ketadi va navdalarning uchlari qurib qoladi. Yuqorida ko‘rsatilgan zaharli moddalar tuproqda to‘planib, o‘simlik ildizini ham zararlaydi. Shahar ko‘chalari, sanoat markazlarida yer yuzasini qoplashda foydalanilgan asfalt, gidronlardan ajralib chiqqan gazlar ham o‘simliklar bargida jigarrang dog‘lar paydo qilib, barglar so‘lishiga, xlorofill donachalarining parchalanib, sitoplazmada jigarrang tomchilarni hosil qiladi. Pestitsidlardan zaharlanish. O‘simliklar kasalliklari, hasharotlar va begona o‘tlarga qarshi qo‘llangan zaharli moddalar ularga salbiy ta’sir ko‘rsatib, ayrim a’zolarini yoki butun o‘simlikni zararlaydi. Bunday moddalardan kasallangan o‘simlik barglari o‘zgarib, to‘q qo‘ng‘ir yoki qizg‘ish rangdagi dog‘lar paydo bo‘lib, quriy boshlaydi. Kasallangan barglar tez sinib tushib ketadi. Kasallangan o‘simlik mevasi yomon yetiladi, rangi o‘zgarib, to‘liq pishib yetilmaydi. O‘simliklarning pestitsidlar bilan zararlanishi natijasida fiziologik, anatomik, sitologik o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Jumladan, fotosintez, suv bug‘latish, oziq moddalarning hosil bo‘lishi keskin o‘zgarib ketadi. Mis bilan zaharlangan o‘simlik bargida qizg‘ish, Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|