ƏġĠr bəġĠROĞlu h h
Yüklə 1,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hamının Sevimlisi
- Əşir Bəşiroğlu
Hamının Sevimlisi 21 əlli illik məişəti və cəmaətə xidmətləri” sözlərindən məlum olur ki Hacı əmək fəaliyyətinə 1850-ci ildə başlamışdır. Axund Yusif Talıbzadənin N.Nərimanovun “Nadir Şah” faciəsinin farsca tərcüməsinə yazdığı müqəddəmədəki məlumatda N.Nərimanovun məlumatını təsdiq edir. O yazır “Mən Bakıda milli məktəblərə şəriət müəllimi təyin olunduqdan sonra dəfələrlə Hacı Zeynalabdin Tağıyev ilə görüşmək şərəfinə nail oldum. H.Z.Tağıyevin maarif və mədəniyyət sahəsindəki xidmətləri barədə bir kitab yazmaq istədim, lakin N.Nərimanov bu barədə Azərbaycan dilində müxtəsər bir əsər yazıb çap etdirmişdir. Mən Hacının1901-ci il sentyabrın 20-də keçiriləcək fəaliyyətinin 50 illiyi münasibəti ilə həmin kitabı fars dilində tərcümə etməyə başladım”. Hacının 1901-ci ildə çəkdirdiyi şəkildən də onun təxminən 50-60 yaşlarında olduğunu demək olar. Belə olduğu halda, bəs Hacı nə üçün 1899-cu ildə yazdırdığı doğum haqqında şəhadətnamədə özünün 1823-cü ildə anadan olduğunu qeyd etdirmişdir? Fikrimizcə, bu tarixi yazdırmaqda Hacının nə isə müəyyən bir məqsədi olmuşdur. Çox ehtimal ki, gələcək təddiqatlar Hacının öz təvəllüdünü 1823- cü il yazdırmasının səbəblərini aşkar edəcək. Məlumdur ki, Şimali Azərbaycan 1828- ci ildə Rusiyanın müstəmləkəsinə çevrilmişdir. Ola bilər ki, bu tarixdən əvvəl doğulmuşlar üçün nə isə bir imtiyaz və sair varmış. Hacının təvəllüdü ilə əlaqədar bir şeyi də qeyd etmək istəyirəm. Məlumdur ki, Hacının böyük oğlu İsmayıl 1865-ci ildə anadan olmuşdur. Əgər Hacının 1823-cü ildə anadan olduğunu qəbul etsək, deməli, Hacının ilki onun 42 yaşı olarkən anadan olmuşdur. Adi halda azərbaycanlılar 20-30 yaşlarında evlənir, ilk uşağı 1-3 ilə anadan olur. Əgər Hacının 1840-cı ildə anadan olduğunu nəzərə alsaq, İsmayılın 1865-ci ildə anadan olması təbii görünür. 10 yaşında atası Məhəmmədtağı tərəfindən bənna şagirdliyinə verilən Zeynalabdin ilk günlər 6 qəpiyə işləyir, palçıq qayırmaq, daş və kərpic verməklə məşğul olur. Öz zəhməti və işgüzarlığı sayəsində gündən-günə tərəqqi edən Hacı 1873-cü ildə pul toplayıb neftli torpaq alır və quyu qazdırır. Neft fantanları onu milyonçu-neftxuda Haxı Zaynalabdin Tağıyeva çevirir. Lakin Hacı milyonlarını banklara qoymaqla kifayətlənmir. Özünün kasıb günlərini bir an belə unutmur. Buna Əşir Bəşiroğlu 22 görə də milyonlarını xalqın maariflənməsi yolunda xərcləməkdən çəkinmir. Həm də təkcə öz xalqının yox başqa xalqların da yolunda xərcləyir. Bütün bunlar insanda elə təsəvvür oyadır ki, Hacı sanki öz milyoblarını maarif sahəsində xərcləməkdən zövq almışdır. Hörmətli oxucularım mətləbdən uzaqlaşdıq, Hacının təvəllüdü haqqında bir qərara gələ bilmədik. Qeyd etdiyimiz kimi əksər yazılarda Hacının 1838-ci ildə anadan olduğu göstərilir. Müasir tədqiqatçı M.Əliyev onun 1823-cü ildə andan olduğunu, 1924-cü ildə 101 yaşında vəfat etdiyini yazırsa, ölümü münasibətilə “Bakinski zaboçi”qəzetində verilmiş nekroloqda isə 1924-cü ildə sentyabrın birində 105 yaşında sətəlcəm xəstəliyindən öldüyü yazılmışdır. Burdan belə məlum olur ki, H.Z.Tağıyevin 1819-cu ildə anadan olduğunu iddia edənlərdə olmuşdur. Hətta onun 1841-1842-ci illərdə də anadan olduğunu iddia edənlər tapılır. Bütün bu deyilənləri götür-qoy etdikdən sonra mən Hacıya ruhani idarəsindən 12 oktyabr 1899-cu ildə verilmiş “D475/99 №-li doğum haqqında şəhadətnaməni əsas tutaraq onun 1823-cü ildə anadan olmasını düzgün hesab edirəm. HACI ZEYNALABDIN TAĞIYEV Hacı Zeynalabdin Tağıyev 1823-cü ildə Bakıda İçərişəhər deyilən yerdə anadan olmuşdur. Atası Məhəmmədtağı başmaqçı olduğundan ailəsi çox kasıb yaşayırmış. Ailəsinə kömək məqsədi ilə Zeynalabdin də kiçik yaşlarından atasının emalatxanasında işləməyə başlayır. 10 yaşına çatdıqda atası onu bənna yanına fəhlə qoyur. Çox keçmir ki, oğlanın fərasətini görən bənna onu özünə köməkçi təyin edir. Bir az pul qazandıqdan sonra Zeynalabdin ticarətlə də məşğul olmağa başlayır. 1872-ci ildə nefli torpaqlar hərraca qoyulduqdaTağıyev də torpaq payı icarəyə götürür. Ümidini heç zaman itirməyən Tağıyev, nəhayət, arzusuna çatır. Götürdüyü torpaqdan neft fantan vurur. “H.Z.Tağıyev” adlandırdığı neft şirkətini qeydiyyata aldıran Zeynalabdin mədənində ustalara yüksək maaş verir, ən yeni avadanlıq quraşdırır. Nəticədə onun gəlirləri sürətlə artmağa başlayır. Bundan sonra o həm də neft zavodları alır. 1882-ci ildə Tağıyev 1-ci gildiya tacir rütbəsinə layıq görülür. 1896-cı ildə onun neft şirkəti hasilatda ən yüksək göstəriciyə nail olur. 32 milyon pud Hamının Sevimlisi 23 neft hasil edir. (1 pud-16kq-dır). Müqayisə üçün xatırladaq ki, Nobel qardaşları şirkəti ildə 28 milyon pud neft hasil edirdi. O, həm də Bakı neftini, Xəzər dənizi və Qafqaz dəmir yolu vasitəsilə ixrac edən ən böyük sahibkarlardan idi. Məqsədyönlü tədbirləri nəticəsində Tağıyev Azərbaycan iqtisadiyyatının müstəmləkə xarakterinə zərbə vuran, onu sındıran ilk milli sənayeçimizdən oldu. 1897-ci ildə neft mədənlərini Britaniya şirkətlərindən birinə satan Tağıyev qeyri-neft sektoruna sərmayə qoyur. Onun inşa etdirdiyi Bakı toxuculuq fabriki Azərbaycanda yeni istehsal sahəsində başlanğıc olur. Toxuculuq fabrikini xammalla təmin etmək məqsədi ilə Tağıyev Yevlax rayonunda pambıq əkini üçün torpaq sahəsi alır və 1909-cu ildə Cavadda pambıqtəmizləmə zavodu tikdirir. Bakının ən iri ticarət mərkəzi sayılan ticarət evini də Tağıyev təşkil etmişdir. 1890-cı ildə balıq sənayesinə güclü sərmayə qoyan Tağıyev iri balıqçılıq vətəgələrinə sahib olmuşdur. O, balıq məhsullarının saxlanmasını təmin etmək üçün Port-Petrovsk (indiki Mahaçqala) şəhərində soyuducu zavodu, buz istehsalı zavodu, çəllək zavodu inşa etmişdir. Tağıyevin fəaliyyət sahələrindən biri də rabitə ilə bağlı olmuşdur. Telefon xətlərinin çəkilməsində əsas mövqelər onun şirkətinə məxsus idi. O, həm də daşınmaz əmlakın alınıb-satılması ilə məşğul olurdu. Tağıyev həmçinin Port-Petrovskda tikiş fabriki, Moskvada ticarət müəssisələri açmışdır. Onun metal emalı və gəmi təmiri zavodları da var idi. Bakıda elektrik xətləri çəkən “Elekrosila” səhmdar cəmiyyətinin direktorları arasında Tağıyev yeganə azərbaycanlı olmuşdur. 1903-cü ildə onun təklifi ilə milli sahibkarlarımızdan ibarət yaradılmış yeni ittifaq Xəzər yanacaqdoldurma donanmasında milli kapitalı bu sahənin əsas qüvvəsinə çevirdi. Yeyinti sənayesinə diqqət yetirən Tağıyev üzüm bağları saldırmış, üzümçülük təssərrüfatları yaratmış, Mərdəkanda elektrik dəyirmanı tikdirmişdir. Onun “Kür-Xəzər gəmiçilik cəmiyyəti” xarici nəqliyyat şirkətləri ilə rəqabət aparırdı. Tağıyevin bank kontoru kredik müəssisələri sırasına daxil olmuşdur. 1914-cü ildə onun yaratdığı Bakı Ticarət Bankı yeni sənaye müəssisələrinin Yüklə 1,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|