Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

43 

 

 

BELGE 2 

GARF. Fon 102. Sayı 242 (1912). Dosya 14. Bölüm 92 LB. 

Sayfa 3 arkası. 

Hürriyet  ve  İtilaf  Fırkası’nın  Taşnaklarla  ittifak  yaptığı, 

Türk makamlarının Ermenilere özerk yönetim hakkı vereceği. 

 

Bilgilerin alım tarihi: 19.01.1912. “ASLAN”. 

Bilgilerin özeti: 

“Hürriyet”,  Jön  Türklerin  bir  fraksiyonu  değil,  diğer  Türk 

partilerinin gelecekt

e ortak işler yapmak üzere bu birliğe çekilmesi için 

Taşnak Partisi’yle ittifak yapan münferit, bağımsız, siyasî bir partidir. 

Partinin tam adı “Hürriyet ve İtilaf” tır; “İkdam” gazetesi onun  yayın 

or

ganıdır. 

Türk  makamları,  Anadolu’da  Ermeni  nüfusunun  sempatisini 

kazanmaya  çalışarak,  Ermeni  nüfusuyla  yakınlık  sağlama  yolları 

aramaya  başlamıştır.  Bu  yakınlaşma  işine,  Türk  halk  eylemcileri  ile 

koşulların  kendileri  tarafından  benimsenmesi  halinde,  yakınlaşmanın 

başarılı  olacağı  garantisini  veren    Taşnak  Partisi  de  katıldı.  Koşullar, 

Ermenilere  iç  özyönetimde  bazı  hak  ve  imtiyazların  verilmesi 

şeklindedir. 

BELGE 3 

GARF. Fon 102. Sayı 242 (1912). Dosya 14. Bölüm 92 LB. 

Sayfa 5 arkası. 

Taşnakların  İran’da  Türklerin  tarafında  olduğu  ve  Rus 

etkisini azaltmaya çalıştığı, Ermeni fedailerin durumu, Aleksandr 

Mgebrov

’un Ermenileri, Ruslara karşı Türklerin tarafına çekmeye 

çalıştığı. 

Bilgilerin alım tarihi: 04.02.1912. “ASLAN”. 

Bilgilerin özeti: 

---

 

 

44 

 

Ermeni fedailer, Türk birlikleri tarafından yeniden zapt edilmiş 

olan  İran  vilayetlerinde  toplanmaya  başladılar.  Bundan  yaklaşık  iki 

hafta önce Elizavetpol Vilayeti’nden geçen EMİR-HİŞMET de burada 

(Urumiye B

ölgesi’nde) bulunuyor. 

Taşnak Partisi, tamamen Türklerin tarafında ve  İran işlerinde 

Rusya

'nın  etkisini  felce  uğratma  arzusunu  taşıyor  ve  bizim 

birliklerimizi 

İran’dan çıkarmak istiyor. Taşnaklar bu konuda, İranlılar 

arasında güçlü bir propaganda yürütüyorlar. 

Partinin  tüm  önde  gelenleri,  Ermeni  Çete  Liderleri  ve 

aktivistleri, Ermeni fedai takımlarıyla birlikte Van, Sivas ve Urumiye 

bölgelerinde bulunmaktalar. 

Bilgilerin alım tarihi: 15.02.1912. “ASLAN”. 

Bilgilerin özeti: 

Aleksandr  Mgebrov, 

şu  anda  Sasun’da  bulunuyor.  Burada, 

bazı  parti  önde  gelen  aktivistleriyle  birlikte  yerel  Ermeni  nüfusunu, 

T

ürklerin  tarafına  çekmeye  ve  bu  yılın  baharında  beklenen  savaşta 

Ruslara karşı silahlandırmaya çalışıyor. 

BELGE 4 

GARF. Fon 102. Sayı 1913. Dosya 14. Bölüm 79B. Sayfa 

55. 

 

Taşnakların Ermeni meselesini ciddiye almaya başlamaları, 

bu  konuda  Rusya

’nın  ağır  davranması,  Almanya’nın  Ermenilere 

destek 

vermek isteği. 

S.s. 

[Çok gizli] 1012 – 1913, 02.07.1913 -0206 

Tiflis

. 14.06.1913. “Vartanyants”. Trabzon. S. Vartanyants’a. 

Ermenicede

n çeviri. 

Tiflis

’teki  siyasî  partiler  artık  faaliyette  bulunmuyorlar.  Fakat 

polis nedense buna razı gelemiyor ve sürekli sonuçsuz ve delilsiz arama 

ve  tutuklama  yapıyor.  Gerçi  tutuklananlar  çabuk  serbest  bırakılıyor; 

buna rağmen öfke yine de artıyor. 

Bizimkiler, Ermeni mesel

esini ciddiye almaya başladılar. Rusya 

bizi  Ermenistan’da  aktif  olarak  desteklerse  hem  para  hem  de  insan 

yardımında  bulunmaya  hazırız.  Rusya  hala  ağır  davranıyor,  oysa 

---

 

 

45 

 

Almanya 

bu  ülkeyi  elde  etmek  için  Ermenistan’a  bizzat  kuvvet 

vermeye niyetleniyor. Endişe verici haberler alıyoruz. Kürtler giderek 

daha meydan okurcasına davranıyorlar.   

Müdür Bey’in kararı: “Albay Pastryulin’e gensoru. 30.6”. 

Özel Bölüm Başkanı Vekili’nin notu: “Bölüme yerine getirilmesi için. 

1.07”.  

M. M. Rukaviçnikov’un notu: “Tiflis İl Jandarma İdare Amiri’ne”. 

BELGE 5 

GARF. Fon 102. Sayı 1913. Dosya 14. Bölüm 79B. Sayfa 

53. 

 

İranlıların  görüşlerine  göre,  Türkiye’nin,  [Büyük] 

Devletlerin Ermeni meselesine karışmalarına izin vererek büyük ve 

tamiri imkânsız bir hata yapması ve bunu izleyen sonuçlar. 

S.s. 

[Çok gizli] 1012 – 1913, 02.07.1913.-02-06 

Müdür Bey’in kararı: “0.0.30.6. Albay Pastryulin’e gensoru”. 

Bölüm Başkanının notu: “Bölümde yerine getirilmesi için”.  

Tiflis

. 12.06.1913. “Mir Hasan”… Konstantinopol. Aci Hassan Valay 

HANOV

’A postrestant. 

Far

sçadan çeviri. 

Türkiye Ermenistan’ında reformların yapılması ile ilgili Tiflis’te 

yoğun çalışma yürütülmektedir. Fakat Türk Hükümeti’nin çoktan vaat 

edilen reformları bizzat yapmadığına hayret ediyoruz. Türkiye, [Büyük] 

Devle

tlerin  Ermeni  meselesine  karışmalarına  izin  vererek  yine  büyük 

ve  adeta  tamiri  imkânsız  bir  hata  yaptı.  Bu  hata,  Türk  topraklarının 

zengin  bir 

parçasını daha kaybettirir. Türkiye, Ermenilere zerre kadar 

özen  gösterseydi,  Ermeniler  ona  minnettar  olur  ve  bizim  çıkarımıza 

hizmet  ederlerdi.  Ama  şimdi  kurtuluşlarını  Rusya’nın  savunmasında 

görüyor ve Ruslara eğilim gösteriyorlar. İran, anarşinin bir devlete ne 

zararlar 

verdiğini  anlamsız  politikasıyla  ortaya  koymuştur.  Aynı 

şekilde,  Türkiye’nin  yapmak  istediğine  benziyor,  yani  bölünme  ve 

imha edilmesine 

zemin hazırlıyor.  

 

---