Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

49 

 

Taşnakların  yaptığı  toplantı  sonucunda,  Türkiye 

Ermenistanı’nın  Rusya'nın  himayesi  altında  özerklik  ilan  etme 

projesine  dair  başvurularına,  Ermeni  Katolikosu  V.  Kevork’un 

cevabı; Ermenilerin Doğu Anadolu’da silahlandıkları. 

Bilgilerin a

lım tarihi: 04.12. 1912. “Karpov”. 

Bilgilerin özeti: 

Bu  yılın  1  Aralık  tarihinde  akşam  saat  7’de,  Erivan  Ermeni 

Ruhani Papaz Okulu Rektörü,Taşnak Partisi Erivan Mkrstan Komitesi 

Başkanı ÇİLİNGARYANTS’ın evinde ve onun başkanlığında,  Gedeon 

AGARONYAN,  Martiros  Arutyunov,  Levon  Arutyunov; 

müfettişler 

HZMALYAN  ve 

RAŞMACYAN  vb.  katıldığı  Tiflis  Merkez 

Komitesi

nden  alınan,  Taşnak  Partisi’nin  rolüne,  Türkiye 

Er

menistanı’nın  durumuna  ve  Türk  Komitesinin,  tüm  Ermenilerin 

Katolikosu  V.  Kevork

’a, Türkiye Ermenistanı’nın Rusya'nın himayesi 

altında özerklik ilan etme projesine dair başvurularına ilişkin konuların 

ele  alındığı  bir  komite  üyeleri  toplantısı  yapıldı.  Tiflis  Komitesi, 

Kafkasya  Ermenilerine  bu  konuda  Katolikos

’a,  onlarla  birlikte  bir 

dilekçeyle başvurmalarını teklif etti. Bu teklifin yerine getirilmesi için 

toplantıda iki yetkili, ÇİLİNGARYANTS ve AGARONYAN seçildiler. 

Bunlar  ertesi  gün  (2  Aralık)  Eçmiadzin’e  gittiler  ve  uzun  süreli  bir 

görüşme  için  Katolikos’un  huzuruna  çıktılar.  (Görüşmenin  sonuçları 

hakkında ayrıca bilgi verilecek). 

Tüm  Ermenilerin  Katolikosu,  11  Aralık’ta  huzuruna  çıkan 

yetkililere 

aşağıdaki cevabı vermiştir:  

1.Kendisi, 

Taşnak  Partisi’ne  herhangi  bir  maddi  yardımda 

bulunmayacak,  

2.

Türkiye'nin  Balkan  devletleri  ile  bir  barış  akdetmesinden 

önce, Türk Ermenileri lehine hiçbir faaliyette bulunmayacak;  

Ayrıca 

kendisinin, 

Konstantinopol

’den 

Patrik 

ARŞARUNİ’den  Ermenilerin  Erzurum,  Bitlis  ve  Van’da 

silahlandıklarına  ilişkin  bilgiler  aldığını  ve  gerekli  olduğu  durumda, 

partinin  birkaç  bin  gönüllü  sağlayabileceğini  sözlerine  eklemiştir.  11 

Aralık  tarih  ve  5321  sayı  Erivan  (Jandarma)  İdare  Amiri,  2  Aralık 

tarihli  görüşmede  Tüm  Ermenilerin  Katolikosu’nun  cevabını 

yukarıdaki gibi rapor etti. 

---

 

 

50 

 

BELGE 12 

GARF. Fon 102. Sayı 242 (1912). Dosya 14. Bölüm 79 LB. 

Sayfa 234 a

rkası. 

Tiflis 

Ermeni  Hayırsever  Cemiyeti  kadrosundaki  İvan 

Simonov

’un  bildirdiğine  göre,  Erivan’daki  Müslümanların  hızla 

silahlandığı, Ermeni katliamı olabileceği şüphesi. 

Bilgilerin alım tarihi: 10.12.1912. “BAKİYETS”. 

Bilgilerin özeti: 

Tiflis 

Ermeni  Hayırsever  Cemiyeti  kadrosundaki  İvan 

Simonov 

(soyadı,  adı  ya  da  baba  adı)  adındaki  biri,  Erivan’daki 

Taşnaklardan, 

Erivan 

Vilayeti’ndeki 

Müslümanların 

hızla 

silahlandıkları  ve  bir  şeylere  hazırlandıklarıyla  ilgili  bir  mektup 

almıştır. Bu, Ermeni katliamı olabileceğine dair kuşku uyandırıyor.  

BELGE 13 

GARF. Fon 102. Sayı 242 (1912). Dosya 14. Bölüm 92 LB. 

Sayfa 89 arkası. 

Ermeni  savunmasını  örgütlemek  için  Murad’ın 

İstanbul’dan Erzurum’a geldiği. 

Bilgilerin alım tarihi: 15.12.1912. “ASLAN”. 

Bilgilerin özeti: 

Kürtlerin,  Türkiye  Ermenistanı’ndaki  Ermenilere  aralıksız 

saldırıları devam ediyor. Ermeniler, inatla kendilerini savunma amaçlı 

örgütlenmeyle  ilgililer.  Bu  sebeple,  “MURAD”  Konstantinopol’den 

Erzurum

’a geldi. 

BELGE 14 

GECHA. Fon 15. Sayı 1. Dosya 383. Sayfa 39-39 arkası. 

Rusya 

Dışişleri  Bakanı  Sazonov’un  Kafkasya  Genel 

Valisi’ne  gönderdiği  gizli  telgrafta,  Ermenilerin  Rusya’nın 

koruması altına girmek istedikleri, bu isteğin kabul edildiği; ayrıca 

Ermeni  meselesinin  Büyük  Devletler  Komitesi  tarafından  ele 

---

 

 

51 

 

alınmasının  Ermenilerin  çıkarlarına  hiç  uygun  olmayacağı; 

Türklerin  bu  durumdan  istifade  ettikleri;  böyle  bir  zamanda 

Ermenilerin  Rusya’dan  toplu  isteklerde  bulunmaları  gibi 

faaliyetlerinden vaz geçirilmesi isteği. 

Dışişleri  Bakanı’nın,  MAJESTELERİ  İMPARATORUN 

Kafkasya 

Genel Valisi’ne gönderdiği, 18.12.1912 tarih ve 3052 sayılı 

gizli telgraf 

№ 786 sayı ile alındı.  

Siz Ekselansları tarafından ifade edilen isteğe karşılık olarak, 

bu  mektupta  yapılması  istenilen  değişikliklerle  birlikte,  Katolikos’a 

gönderilen mektubun metnini takdirinize sunuyorum: 

“Ekselansları, Ermeni halkı adına Küçük Asya Türkiye’sinde 

Türkler tarafından zulme uğrayan Ermeni nüfusa şefaat edilmesi ve bu 

nüfusun  Rusya'nın  koruması  altına  alınması  için  bana  başvuruda 

bulunuldu. 

Bu 

b

aşvuru,    MAJESTELERİ  ve  EGEMEN 

İMPARATORUN  görüşüne  sunulmuş,  tam  bir  yardımseverlikle 

Ermeni  halkının  kaderine  karşı  memnuniyet  verici  bir  şekilde 

yaklaşılmıştır.  Şu  anda  İmparatorluk  Hükümeti,  edindiğimiz  bilgilere 

göre,  Küçük  Asya’daki  Ermeni  halkının  durumunun  son  zamanlarda 

kötüleşmiş  olduğunu;  Kürtlerin  tacizleri  nedeniyle  haklı  şikayetlerin 

oluştuğunu; idari kadronun karışıklığı ve kötü olması nedeniyle kişisel, 

can ve mal güvenliklerinin olmadığını belirterek Türk Hükümeti’ne bir 

sunum  yapmıştır.  Bununla  birlikte  Türkiye'ye,  Hristiyan  uyrukluların 

yasal  çıkarlarının  Avrupa  Eyaletlerinde  ihlal  edilmesinin  Türkiye  için 

yıllardır bir kargaşa ve karışıklık kaynağı ve bunun neticesinin talihsiz 

olan  Balkan  Savaşı’na  neden  olduğu  belirtilerek,  Türkiye 

Ermenistanı’nda 

yeniden 

düzenleme 

ve 

idari 

kadronun 

iyileştirilmesiyle  ciddi  bir  şekilde  ilgilenilmesinin  gerektiği 

belirtilmiştir.  İmparatorluk  Hükümeti,  asırlık  gelenekleri  izleyerek  ve 

Ermeni  halkının  acılarına  derin  duygularla  yaklaşarak,  Türkiye'de 

ezilen Ermeni halkın ihtiyaçlarına yine en hayırsever şekilde yaklaşmak 

ve  mevcut  istismarların  giderilmesi,  gerekli  düzenlemelerin  yapılması 

amacıyla  çaba  göstermeye  devam  etmek  niyetindedir.  İmparatorluk 

Hükümeti,  Ermeniler  için  hayati  olan  sorunun  çözümlenmesi 

konusunda, Avrupa Devletlerinin fikir birl

iğinden şüphe etmek için her 

türlü nedenin mevcut olması nedeniyle, Balkan krizinin çözümlenmesi 

için yapılacak olan konferansta Türkiye'deki Ermeni sorununun Büyük 

Devletler  Komitesi  tarafından  ele  alınmasının  Ermenilerin  çıkarlarına 

---