Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

88 

 

Bundan bir süre önce, Konstantinopol Ermeni Patriği Zaven’in 

başkanlığında,  Konstantinopol’de  yaşayan  seçkin  Ermenilerin  bir 

toplantısı  yapıldı.  Toplantının  amacı,  Türkiye  Ermenistanı’nda 

öngörülen  reform  programının  incelenmesi  ve  öngörülen  reformlara 

Ermenilerin nasıl tepki vereceklerine ilişkin konunun tartışılmasıydı. 

Toplantıya, diğerlerinin arasında, aşağıdakiler katılmıştır:  

Devrimci  Ermeni  Partisi 

Taşnak’tan,  parti  organı  “Droşak”ın 

editörü olan, o sırada güya tesadüfen Konstantinopol’de bulunan ünlü 

VARANDYAN ve Gagerin KHOCAKYAN, Sosyal-Demokrat Ermeni 

Partisi  Hınçak’tan  bilinen  SAKO  ve  Ruben  KARAPETYAN. 

Toplantıya yaklaşık 25 kişi katılmıştır.  

Bu toplantı resmî değildi. 

Toplantıda,  diğer  şeyler  arasında,  mümkün  olduğu  kadarıyla, 

Türk Hükümeti’nden gizlenen aşağıdaki konu da tartışıldı:  

Türkiye’de, 

Ermeni 

reformlarının 

gerçekleştirilmesi 

öncesinde, özellikle, bu reformların gerçekleştirilmesi gereken yerlerde 

Ermeni nüfusu sayımının kesinlikle yapılması. Zira Ermeni sayısının en 

yüksek  göstergesinin  Ermeni  halkı  için  yararlı  ve  önemli  olması 

nedeniyle,  Türkiye  dışında  bulunan  Türk  Ermenilerinin,  mümkün 

olduğunca,  ülkelerine,  özellikle  de  reformların  yapılmasının 

öngörüldüğü  bu  vilayetlere  dönmesi  için,  bunun  kesinlikle  gerekli 

olduğu  kabul  edilmiştir.  Bu  amaçla,  Türkiye'ye  dönmeleri  için  maddi 

ve manevi destek verilmesine karar verildi.  

Taşnak  Partisi,  Konstantinopol  Ermenilerinin  bu  kararının, 

parayı  artırmak  için  olduğu  gibi,  kendi  etkisini  güçlendirmek,  parti 

saflarını  artırmak  için  kullanılmasını  planlamaktaydı.  Bu  amaçla, 

bugünlerde  Tiflis’te,  Avlabar’da  (nerede  olduğu  kesin  olarak 

bilinmemektedir), Taşnak Partisi yerel örgütünün inisiyatifiyle, Tiflis’te 

yaşayan,  yaklaşık  18-20  kişilik  bir  Türk  Ermenileri  toplantısı 

yapılmıştır.  

Bu  toplantıya,  Taşnak  Partisi  Tiflis  örgütünün  talimatıyla, 

Paruyr  STAMBOLYTSAN 

katıldı.  STAMBOLTSYAN,    toplantı 

kadrosu  hakkında  bilgi  aldıktan  ve  buna  Taşnakların  dışında  Hınçak 

Partisi temsilcisinin de (toplantıda, bilinmeyen bir Türk Ermenisi vardı)  

katıldığını  öğrendikten  ve  Taşnak  Partisi  adına,  Türkiye’ye  dönüşün 

ge

rekli  olduğunu  ekledikten  sonra  partinin,  ülkelerine  dönecek  olan 

Türk  Ermenilerine  yardım  etmeye  hazır  olduğunu  açıkladı.  Taşnak 

---

 

 

89 

 

Partisi,  öncelikle,  genç  ve  ailesi  olmayan  Ermenilere  para  yardımı 

yapacaktır.  Bunlar  ise  şu  an,  ihtiyaç  olduğu  takdirde,  partiye  yararlı 

olabilirler.  STAMBOLTSYAN,  gerekli  ödenekleri  almak  için,  Tiflis 

Ermeni  gazetesi  “Orizon”un  yazı  işlerine  başvurmalarını  tavsiye  etti. 

Orada,  para  yardımının  ve  ilgili  talimatların  alınabileceği  yerler  ve 

kişiler belirlenecekti.  

STAMBOLTSYAN 

so

nunda,  katılanlardan,  toplantıda 

söylediklerini,  tanıdıkları  arasında  yaymalarını  ve  kendisinin  ya  da 

Taşnak  Partisi’nin  başka  bir  temsilcisinin  gelecekte  buna  benzer 

toplantıları organize etmeye devam etmelerini rica etti. 

30  Mart  tarihinde,  yukarıda  bahsi  geçen  Türk  Ermenileri 

toplantısının devamı olan bir toplantı düzenlenecekti.  

Toplantı için gizli buluşma noktası olarak sabah saat 10:00’da 

Vank Kilisesi 

belirlendi, toplantının saati ve yeri orada açıklanacaktı.  

Geçen  toplantıya  katılmayanlar  başta  olmak  üzere  mümkün 

olduğu kadar çok sayıda kişinin toplanması tavsiye edildi. 

Taşnakların  dar  parti  çevrelerinde,  Türkiye’de  gerginleşme 

oldu

ğu  takdirde,  savunma  kabiliyeti  olan,  mümkün  olduğunca  çok 

sayıda insanın olması için Türkiye’ye genç ve bekâr Türk Ermenilerin 

gönderileceğinin  tahmin  edildiği  hususunda  söylentiler  yavaş  yavaş 

yayılmaya  başladı.  Genelde  Tiflis  Taşnaklarının  dar  çevredeki 

konuşmalarına  ve  buradaki  faaliyetlerden  Taşnak  Partisi’nin  ciddi  bir 

şeye hazırlandığı düşünülebilir.  

Son  zamanlarda  “Orizon”  dergisine  İstanbul’dan  bir  haber 

geldi.  Habere  göre  Rusya’nın  planladığı  Türk  Ermenistan’ındaki 

reform  programını  eskisi  gibi  desteklememesinden  dolayı,  Almanya 

reformları  en  aza  indirmeyi  teklif  etti.  Bu  durum,  Türk 

Ermenistan’ında; Rusya tarafında planlanan, ancak reform programının 

yetersiz  savunulmasından  dolayı,  Rus  Hükümeti’ne  karşı  Taşnak 

Partisi’nde  hoşnutsuzluk  yaratmıştır.  Burada  Taşnaklar,  Rus 

Hükümeti’nin  reformları  ilk  haliyle  yapmayı  istemediğini  anlıyorlar. 

Bunun  için  Taşnak  Partisi,  Türk  Ermenistan’ında  daha  fazla  faydalı 

olan 

Alman Hükümeti tarafına dönmeye niyetlenmiştir. 

Taşnakların  genel  özeti  şöyledir:  Şu  anda,  İran’ın  İran 

olmadığı Rusya olduğu gibi, Türkiye de Türkiye değil Almanya’dır. 

 

10.07.1914. “SAFARYAN” 

---

 

 

90 

 

Bil

gilerin özeti: 

Ermeni-

Alman  İttifakı,  Türkiye’deki  Ermenilerin  üzerindeki 

Rusya

’nın  etkisini  azaltmak  için  kurulmuştur.  Bu  ittifak  Rusya’nın, 

Türkiye’den  Ermeni  reformlarını  talep  etmesinden  ve  taleplerini 

azaltmasından sonra oluşturulmuştur. Genellikle Ermeniler ve Almanya 

arasında  kültür  yakınlaşması  olduğundan  bahsediliyor.  Bu  ittifak, 

Kafkasya

’da  Taşnak  faaliyetinin  gelişmesi  için,  çıkarları  açısından 

Rusya’daki  Ermenileri  etkilemeye  ve  Rusya’yı  Rus  Ermenilerin 

gözünde  kötülemeye  çalışan  yurt  dışındaki  Taşnakların  girişimiyle 

oluşturulmuştur. 

İttifak 

Rus-Kafkasya 

sınırlarının 

dışında 

desteklenmiyor. Kafkasya Ermenileri İttifakın oluşumunu ve faaliyetini 

olumlu  bulmuyorlar.  Pol

is Departmanı notunun 2. ve 3. maddelerinde 

söz  edilen  ittifakın  amaçlarını  doğrulayan  bilgi  bulunmuyor.  Tiflis’te 

ittifakın üyeleri yok. Ermenilerin, Rusya’nın etkisine karşı koymak için 

ittifak oluşturulması fikri Türkiye’de ortaya çıktı. 

 

21.07.1914. “SAFARYAN” 

Bilgilerin özeti: 

Taşnakların  sözlerine  göre,  Almanya’nın  savaş  ilan  etmesine 

bağlı  olarak  Türkiye’nin  Rusya’ya  savaş  ilan  edeceğine  dair  bilgi 

aldılar.  Ermenilerin  Rusya’ya  bağlı  olmaları  gereği  ve  Rusya’nın 

Ermenilere  ne  yapacakları  ile  ilgili  tavsiyelerde  bulunması  hakkında 

konuşmalar  oldu.  Özerk  Ermenistan’ın  kurulması  ihtimaldir.  Güya 

Taşnaklar,  Türkiye’de  Rus  konsolosları  ile  görüştüler  ve  Rus 

konsolosları buna razı oldu. 

Ermeniler 

artık  ayaklanmaya  hazırlık  yapıyor  ve  yoğun  bir 

şekilde  silahlanıyorlar.  Şu  anda  Türkiye’de  Kürtler,  Türklerin  onların 

çeşitli haklarını geri aldıkları için isyan ettiler. Türkler isyanı bastırmak 

için  ciddi  önlemler  alıyor.  Gerginlikler  ve  Rusya’ya  karşı  savaşın 

çıkması  halinde  Kürtler  Türklere  karşı  Ermenilerle  beraber 

ayaklanacaklar.  Fakat  muhtemelen  Ermeni  ayaklanmasının  ilk 

kıvılcımıyla  Türkler,  Kürtlere  eski  haklarını  geri  verecek  ve  Kürtler 

Türk Hükümeti’nin tarafına geçip Ermenileri katletmeye başlayacaklar. 

09.09.1914. “VARTAZAROV” 

Bilgilerin özeti: 

1908’de  saklanan  Taşnak  Partisi  Merkez  Komite  üyeleri  – 

Grigor

i  MİRZOYAN  ile  daha  önce  Şagali  İstasyonu’nda  tutuklanmış 

olan STEPAN adında bir kişi Tiflis’e döndüler.  Bunlardan Mirzoyan, 

---