Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

79 

 

Piskopos Mesrop, b

undan bir süre önce,  Genel Vali’ye geldi. 

Ermenilerin  Türklerden  şiddet  gördüğünü  ayrıntılı  bir  şekilde  anlatan 

yazıyı ona vererek Genel Validen Rusya’nın, Türkiye'deki Ermenilerin 

korunması için etkisini kullanmasını ısrarla rica etti. 

Genel  Vali, 

buna  güya  cevap  olarak,  Türk  Ermenilerinin, 

Türkler  saldırdığında  kendilerini  güçle,  ayaklanmayla  savunma 

imkanını  elde  edene  kadar,  Rusya'nın  Ermenileri  korumaya  ilişkin 

hiçbir  aktif  faaliyette  bulunamayacağı  anlamına  gelen  bir  şeyler 

söylemiş. 

Piskopos  Mesrop,  Genel  Vali

’nin  söylediklerinin  hepsini 

Eçmiadzin’de  Katolikos’a  aktarmış;  Katolikos  da  bu  konuyu,  Taşnak 

Partisi’nin habercisi olan Semen ZAVARYAN’a bildirmiş. 

Ermenilerin kendi

lerini savunmak amacıyla Taşnak Partisi’nin 

Türkiye'de  kendini  tek  başına  isyan  çıkartacak  güçte  görmemesi 

nedeniyle 

birleşme  imkanının  ele  alınması  için  Hınçak  Partisi’ne 

bildirim  yapılmış.  Şu  anda  Tiflis’te,  Taşnaklar  ve  Hınçaklar  arasında 

bir  anlaşma  yapıldığı  ve  Türkiye'deki  Ermenilerin  korunması 

konusunda birlikte hareket edecekleri biliniyor.  

Tiflis 

Şehir İdaresi nezdindeki ticaret polisinde çalışan Hınçak 

Partisi  mensubu  Angar  TER-ABRAMYANTS,  bu  konuda 

detaylı 

olarak bilgilendirildi.   

BELGE 47 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 92 LB. 

Sayfa 59 arkası. 

Ermeniler 

için  silah  ve  mühimmat  getirenlerin  Türk 

Taşnakları olduğu, bunların ilk sevkiyatı 23 Mayıs’ta Iğdır ve İran 

üzerinden Van’a yaptıkları. 

Bilgilerin alım tarihi: 12.06.1913. “АSLAN”. 

Bilgilerin özeti: 

Türk  Ermenileri  için  silah  ve  mühimmat  elde  edilmesi  ve 

bunların,  öncelikle  Van’a  gönderilmesi  konusunda  başlıca  casuslar, 

Van’dan Tiflis’e gelen Melik HNISLI ve Avak NAZARYAN adlı Türk 

Taşnaklarıdır.  Bu  yılın  Nisan  ayı  sonlarında  Tiflis’e  gelen  bu  kişiler, 

Meydan’daki  dükkanlardan  birinde  yaşıyorlar.  Bu  kişiler,  ilk  silah 

---

 

 

80 

 

sevkiyatını  bu  yılın  23  Mayıs  tarihinde  Türkiye'ye  (Van’a)    Iğdır  ve 

İran  üzerinden  yaptılar.  Silahlar,  Iğdır’dan  Türk  uyruklu  Karo 

TONOYEV,  Moso  AVOYEV  ve  Galust  MURADOV 

tarafından 

İran’da  “Zora-Gyanduk”  Dağları’nın  yakınındaki  bir  köye  taşındı. 

Silahlar

ı  Türkiye’ye  sevk  edilene  kadar  Iğdır’da  yaşayan  VANLI 

Muşeg ve Kör-Kevork sakladılar. 

BELGE 48 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 92 LB. 

Sayfa 62 arkası. 

Taşnak  Nikola  Duman’ın  Rusya’ya  gittiği  ve  orada 

Ermenilerin Türkiye’ye gitmeleri için propaganda yaptığı. 

Bilgilerin alım tarihi: 16.06.1913. “ASLAN”. 

Bilgilerin özeti: 

Ünlü 

Taşnak 

Nikola-Duman, 

Türkiye'den 

(Konstantinopol

’den) Batum’a, oradan bu yılın 21 Mayıs’ında Poti’ye 

geçti  ve  şu  anda  orada  bulunuyor.  Orada  pasaportsuz  yaşıyor.  Liman 

işçileri olan Türk Ermenileri arasında Türkiye'ye dönmelerine ve orada 

partiyle  birlikte  çete  ve  birlik  oluşturmalarına  ilişkin  propaganda 

yürütüyor.   

BELGE 49 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 79 LB. 

Sayfa 75 ark

ası. 

Türk  Ermenilere  Yardım  Bürosunun  şu  anda  hiçbir  şey 

yapmadığı;  Taşnak  Partisi’nin  de  hareketsiz  olmakla  birlikte 

Rusya

’ya karşı olamayacağı. 

Bilgilerin alım tarihi: 01.08.1913. “VARTAZAROV”.  

Bilgilerin 

özeti: 

Kongreye  hazırlık  çalışmaları  ve  delegelerin  seçilmesi  için 

yapılan  yerel  toplantılar  hakkında  olduğu  gibi,  Taşnak  Partisi 

temsilcilerinin kongresi 

hakkında da hiçbir şey bilinmemektedir. 

07.08. 1913. “ARTEMOV”. 

---

 

 

81 

 

Bilgil

erin özeti: 

 

Türk  Ermenilerine  Yardım  Bürosu,  tüm  yaz  boyunca  bir 

toplantı  yapmadığı  gibi  şu  anda  da  hiçbir  şey  yapmıyor.  Rus 

Hükümeti’nin  Katolikos’a,  Rus  Ermenileri  için  şimdilik  bir  etki 

yapmamasını  ve  Ermeni  Meselesini  açmamasını  tavsiye  etmesinden 

sonra,  Katolikos’un  da  şu  ana  kadar  bu  ruh  haliyle  hareket  etmesi 

nedeniyle Büro üyeleri arasında çatışmalar çıkmış.  

Taşnak Partisi’nin genel olarak bir faaliyeti görülmüyor, ancak 

her halükarda, parti faaliyeti Rusya'ya karşı yönlendirilmemelidir. Zira 

Rusya, 

Türk  Ermenilerine  yardım  etmekten  vazgeçtiği  halde  Ermeni 

kitlenin geneli 

Rus Hükümeti’nden yanadır.   

 

Taşnak  Partisi’nin  münferit  üyeleri  de,  Ermeni  cemiyetinin 

münferit üyeleri gibi, Türk Ermenilerinin kendilerini savunmaları için 

para  ve  silah  toplama  işlerini  yapıyorlar.  Bu  konuda,  Tiflis 

Taşnaklarından Georgiy Khatisov (şehir başkanının kardeşi) ve Darya 

TATEVOSYAN (doktoru

n eşi) faal olarak çalışıyor ve genellikle para 

topluyorlar. 

BELGE 50 

GARF. Fon 102. Sayı 243 (1913). Dosya 14. Bölüm 79 LB. 

Sayfa 76 arkası. 

Orizon 

Gazetesi’nin editörlerinin Muş’a yaptıkları ziyaret, 

b

u  kişilerin  isyana  teşvikten  tutuklanması,  Erzurum  Milletvekili 

Karakin  Pas

tırmacıyan’ın  devreye  girerek  salıverilmelerini 

sağlaması. 

Bilgilerin alım tarihi: 16.08.1913. “ARTEMOV”.  

Bilgilerin özeti: 

 

“Orizon”  gazetesinin  şimdiki  editörü  Nikolay  Agbalyan  ve 

gazetenin  ikinci  editörü  olan  Arşak  Arutyunyants  (Takma  adı 

Camalyan), bundan 

bir buçuk-iki ay önce Muş’a gittiler. İçinde Ermeni 

alfabesinin  1500.  Yılı’nın  ve  Ermeni  basınının  400.  Yılı’nın 

kutlamasının yapıldığı eski Ermeni manastırlarının birini ziyaretlerinin 

resmî  amacı  hac  yapmaktır.  Ziyaretlerinin  gerçek  amacı  ise, 

Türkiye'deki  durumun  iyileştirilmesi  ve  kendini  savunma  durumu 

konus

una  bağlı  olarak  Tiflis  Ermeni  cemiyetinin  ve  genel  olarak 

---