Əsil və sadələşdirilmiş məttılər "ÖNDƏr n ə Ş r iy y a t "

D226 
Basat bir d ə x i 1 atdı.  01 dəxi paralandı, bir parası D əp əg ö - 
zün  2 öninə düşdi.  D əpəgöz sıçradı baqdı:  B asat g ö rd i.3  Ə lin- 
əlinə  çaldı,  qas-qas  güldi.  Qocalara  aydır:  “4  Oğuzdan  yenə 
bizə bir türfəndə  quzı gəldi” , -  dedi.  B a sa tı5 öninə qatdı,  tut- 
dı.  Boğazdan salındırdı.  Yatağına 6  gətürdi.  Ədüginin  quncm a 
soqdı.  Aydır:  “M ərə  qocalar,  7  ikindü  vaqtı  m unı  m ana  çevi- 
rəsiz,  y iy əm ” , -  dedi.  Yenə  uyıdı.
8 
Basatın xəncəri vardı. Ədügini yardı, içindən çıqdı.  9 A y - 
dır:  “M ərə  qocalar,  munın  ölümi  nədəndir?”  Ayıtdılar:  “B il- 
məziz.  10  Am ma gözündən  ğeyri  yerdə  ət yoqdur” ,  -   dedilər. 
Basat  D ə p ə u gözün  başı  ucına  gəldi.  Qapaq  qaldırdı.  Baqdı  12 
gördi  kim,  gözi  ətdir.  Aydır:  “M ərə  qocalar,  sügüligi  ocağa  13 
D227 
qon,  qızsun!”  -  dedi.  Sügüligi  ocağa bıraqdılar,  qızdı.  1
Basat əlinə aldı.  Adı  görklü M əhəm m ədə  salavat g ə tü rd i.2 
Sügüligi  Dəpəgözün  gözinə  eylə  basdı  kim,  Dəpəgözün  3  gözi 
həlak  oldı.  Şöyle  nərə  urdı,  h ay q ırd ı4  kim,  dağ  və  daş  yangu- 
landı. Basat sıçradı, q o y u n 5 içinə mağaraya düşdi. D əpəgöz bil- 
di kim, Basat mağara6dadır.  Mağaranm qapusm alub, bir ayağın 
qapunın  bir yanma,  7  birin  dəxi  bir  yanına qodı.  Aydır:  “M ərə 
qoyun  başları  erkəc,  8  b ir-bir  gəl,  keç!”  -   dedi.  B ir-bir  gəlüb 
keçdi.  H ər birinin başların 9 sığadı.  “Toğlıcıqlar, dövlətim  saqar 
qoç, gəl, keç!” -  dedi. Bir 10 qoç yerindən qalqdı, gərinüb sündi. 
Dəfı  Basat  qoçı  11  basub  boğazladı,  dərisini  yüzdi,  quyruğıyla 
başını  12  dəridən  ayırmadı:  içinə  girdi.  Basat Dəpəgözün  öninə 
D228 
13  gəldi.  Dəpəgöz  də  bildi  kim,  Basat  dəri  içindədir.  1  Aydır:
“Ay  saqar qoç,  mənim  nerədən  həlak olacağım  bildin?  2  Şöylə 
çalayım səni mağara divanna kim,  quyruğun  m ağ aray ı3 yağla- 
sun!” -  dedi.  Basat qoçun başını  Dəpəgözün 4 əlinə  sundı.  D ə- 
pəgöz  buynuzından  bərk  tutdı.  Qaldıncaq  5  buynuz  dəriylə 
əlinde  qaldı.  Basat Dəpəgözün  budı  6 arasından  sıçrayub  çıqdı. 
Dəpəgöz  buynuzı  götürüb  7  yerə  çaldı.  Aydır:  “Oğlan  qurtul- 
dunmı?”  Basat  aydır:  “Tanrım  8  qurtardı” .  D əpəgöz  aydır: 
“M ərə oğlan, al şol barmağımda9kı yüzügi, parmağına taq, sana 
ox və qılıc kar eyləm əsün”  10 Basat aldı, yüzügi parm ağına ke- 
çürdi.  D əpəgöz aydır:  "   “Oğlan,  yüzügi  alub taqındınm ı?”  B a- 
sat  aydır:  “Taqmdım” .  12  D əpəgöz  Basatın  üzərinə  qodı,  xən- 
cərlə  çaldı-kəsdi,  13  sıçradı  gen  yerdə  durdı.  Gördi  kim  yüzük 
D229 
genə  1 Dəpəgözüfi ayağı  altında yatur.
D əpəgöz  aydır:  “Q urtuldunm ı?”  2  Basat  aydır:  “Tanrım 
qurtardı” .
D əpegöz  aydır:  “Oğlan,  3  şol  günbədi  gördünm i?”  Aydır: 
“G ördüm ” .  D əpəgöz aydır:  “M ə n im 4 xəzinəm  var.  01 qocalar 
almasunlar.  Var,  m öhürlə!” -  dedi.  B a s a t5 günbəd içinə girdi. 
Gördi  kim ,  altun-aqça  yığılmış.  Baqaraq  6  kəndözin  unıtdı. 
D əpəgöz  günbədin  qapusın  aldı.  Aydır:  7  “G ünbədə  girdin- 
m i?”  B asat aydır:  “G irdim ” .  D əpəgöz aydır:  “Şöylə çalayım   8 
ki,  günbədlə  dardağan  olasan” ,  -   dedi.  Basatıii  dilinə  9  bu 
gəldi  kim,  “La  ilahe  illallah,  M əhəm m əd  rəsulallah!”  -   dedi. 
Dedi,  10  həm an  dəm   günbəd  yarıldı,  yedi  yerdən  qapu  açıldı. 
Birindən  11  daşra gəldi.
D əpəgöz  günbədə  əlin  soqdı.  Eylə  12  qaçdı  kim,  günbəd 
zirü zəbər oldı. D əpəgöz aydır: “O ğ la n ,13 qurtuldunm ı?” Basat 
D 230 
aydır:  “Tanrım   qurtardı” , -  dedi.  Dəpəgöz  1 aydır:  “Safia ölüm 
yoğ  imiş!  Şol  mağarayı  gördünm i?”  B a sa t2  aydır:  “G ördüm ” . 
Aydır:  “Anda  iki  qılıc  var;  biri  qınlu,  biri  3  qınsuz.  01  qınsuz 
kəsər m ənim  başımı.  Var, getür,  m ənim  b aşu m ı4 kəs!” -  dedi. 
Basat  m ağara  qapusına  vardı.  Gördü bir 5  qmsuz  qılıc  durmaz: 
enər,  çıqar.  Basat  aydır:  “Mən  muna bi6tək əllü f yapışm ayım ”,
-  
deyüb  kəndü qılıcın  çıxardı,  tutdı.  İ k i 7 para böldi.  Vardı,  bir 
ağac getürdi,  qılıca t u td ı.8 Anı  dəxi  iki  para eylədi.  Pəs  yayını 
əlinə aldı.  O x la 9 ol  qılıc  asılan zənciri urdı.  Qılıc yerə düşdi,10 
kömüldi.  Kəndü  qılıcın  qınına  soqdı.  Balçağından  ol  "   qılıcı 
bərk  tutdı.  Gəldi,  aydır:  “M ərə  D əpəgöz,  necəsən?” -   12  dedi. 
D əpəgöz aydır:  “M ərə oğlan, daxı ölm ədinm i?”  B a s a t13  aydır: 
D231 
“Tanrım  qurtardı” .  D əpəgöz  aydır:  “Sana ölüm  yoğ  im iş!”  -   1 
dedi.  Çağırub D əpəgöz soylamış, görelim, nə soylam ış,2 aydır:
Gözüm,  gözüm   yalnuz gözüm!
Sən yalnuz gözlə
m ən  3  Oğuzı  sındırmışdım.
A la  gözdən  ayırdın,  yigit məni!
Datlu  4 candan  ayırsun  Q adir səni!
E ylə  kim  m ən  çəkərəm   göz  bunını,
5  Hiç  yigidə  verm əsün  Q adir Tanrı 
göz bu  güni!  -  dedi.

---

Q alarda-qoparda yigit,
yerin nə  yerdir?
7 Qarannu  dün  içində  yol  azsan,
umun  nədir?
Qaba ələm   8 götürən xanınuz kim
qırış güni  öndin?
Ağ  saqallu baban  9  adı  nədir?
Alp  ərən ərdən  adın
yaşurmaq eyib  olur,
10 Adıfi nədir,  yigit,  degil  mafia!  -  dedi.
Basat D əpəgözə soylamış,  11  görəlim, xam m , nə soylamış:
Q alarda-qoparda yerim  Günortac!
12  Qaranu dün  içrə yol  azsam,
umum Allah!
Qaba aləm götürən  13 xanım ız -
Bayındır xan!
Q ınş  güni  öndin  dəpən  alpımız 
D232 
Salur  1  oğlı  Qazan!*
Atam  2  adın  sorar olsan, -  Qaba Ağac!
Anam adın deyərsən, -  Qağan Aslan!
M ənim   adım  sorarsan, -  
A ruz 3 oğlı  Basatdır, -  dedi.
D əpəgöz  aydır:  “Əmdi  qardaşuz,  4  qıym a  m ana!”  -   dedi. 
Basat aydır:
M ərə qavat!  Ağ  saqallu b a b a m ı5  ağlatmışsan,
Qarıcıq  ağ birçəklü anamı  bozlatmışsan.
Qarındaşım 6  Qıyanı  öldürm işsən.
Ağca yüzlü  yengəmi  dul  eyləm işsən.
7  Ala gözlü  bəbəklərin  öksüz  qomışsan.
Qormıyam  seni,
Q ara 8 polad uz  qılıcım dartm ayınca,
*  K atib  “U la ş  o ğ lu   Salur  Q azan”  yazm aq  istəm işd ir.
■«S#8I32aS»-
D233
D234
Q afalu-börklü  başın  kəsm əyincə,
9 A lca qanın  yer yüzinə  tökm əyincə,
Qardaşım   Q ıyanın  qanın  almayınca?
10 Qomazam!  -  dedi.
D əpəgöz dəxi  burada  soylamış,  aydır:
Q alquu bam   yerim dən  duram,  deyərdim.
Qalın  Oğuz  bəglərindən əhdim   12  bozam,  deyərdim. 
Y enidən  toğanın qıram,  deyərdim.
B ir gəz  adam  13  ətinə  doyam,  deyərdim.
Q alın Oğuz  bəgləri  üzərim ə
yığılub  gələ,  1 deyərdim.
Qaçubanı  Salaxana  qayasına  girəm,  deyərdim .
A ğır m ancılaq  2  daşla atam,  deyərdim.
Enüb  daş  başım a  düşübən  ö lə m ,3  deyərdim.
A la gözdən  ayırdın, yigit,  məni!
Datlu  candan  4  ayırsun  Q adir səni!  -  dedi.
D əpəgöz bir dəxi  soylamış,  aydır:
5  Ağ  saqallu  qocaları  çoq  ağlatmışam.
Ağ  saqalı,  qarışı  6 tutdı  ola,  gözüm,  səni?
Ağ  birçəklü  qarıcıqları  7 çoq  ağlatmışam.
Gözi  yaşı  tutdı  ola,  gözüm,  səni?
Bığçağı  8 qararm ış  yigitcikləri  çoq  yem işəm . 
Yigitlikləri  tutdı  o l a ,9  gözüm,  səni?
Əlcügəzi  qınalı  qızcığazları  çoq  yemişəm.
10 Qarışçuları  tutdı  ola,  gözüm,  səni?
Eylə  kim  çəkorəm   mən  11  göz  bunını,
Heç  yigidə  verm əsün  Qadir Tarirı  göz  yükini!
12 Gözüm,  gözüm ,  ay gözüm!
Y alnuz gözüm!  -  dedi.
Basat qaqıb  13 yerindən durı gəldi.  Buğra kibi  Dəpəgözi  dizi 
üzərinə  1  çökürdi.  Dəpəgözüfi  kəndü  qılıcıyla  boynını  urdı.  2 
Dəldi,  yay  kirişin  taqdı.  Süriyi-süriyi  mağara  3  qapusına  gəldi. 
Bunlı qoca ilə Yapağlu qocayı Oğuza 4 muştçı göndərdi. Ağ boz 
atlar binübən y ortışdılar.5  Qalın Oğuz  ellərinə x əbər gəldi.

---