EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

208

inancın’ çalışmaları yönlendirmesine sebep olmaktadır. Gözle-

nen tüm türler, gözlenemeyen bir sürece ‘apriori bir inanç’ ile 

değerlendirilmekte; bu türlerin kökenine dair ‘inançlar’ yay-

gın paradigmayla şekillenmektedir. Mevcut paradigmaya uy-

mayan gözlemler olduğunda, Kuhn’un dikkat çektiği gibi bu 

gözlemler göz ardı edilir ve durumu kurtarıcı (ad hoc) düzen-

lemelere gidilir. Böylece bilimsel faaliyet, mevcut paradigma-

nın dayattığı kurallarla, Kuhn’un benzetmesine göre ‘bilmece 

çözme faaliyeti’ gibi sürer.

429

PARADİGMA HATIRINA PARADİGMAYA RAĞMEN

Evrim Teorisi’nin ortaya konmasında ve kabulünde; belli 

bir dönemin bilimsel, felsefi, teolojik, politik, sosyolojik ve 

iktisadi durumunun büyük etkisi olmuştur.

430

 Böylece, Evrim 

Teorisi kendisinin de içinde yer aldığı daha geniş bir paradig-

manın parçası olduğu gibi, canlıların kökenine dair doğa ta-

rihi çalışmalarında ise kendisi bir paradigma olmuştur. Her 

ne kadar Theilhard de Chardin ve Whitehead gibi birçok te-

olog, biyolog ve filozof, Evrim Teorisi’ni Tanrısal müdahale 

ile beraber ele almışlarsa da, Kuhn’un özellikle önemine dik-

kat çektiği ders kitaplarını incelememiz, mevcut paradigmada, 

yaygın olarak, Evrim Teorisi’nin, Tanrısal müdahalenin dışlan-

masıyla sunulduğunu göstermektedir. Evrimci filozof ve bilim 

insanlarının teist ve ateist yaklaşımlarındaki çeşitliliğin ders 

kitaplarına yansıdığı söylenemez. Mevcut ders kitaplarındaki 

bu durumun anlaşılması için, bilimsel analiz kadar sosyolojik 

ve mevcut bilimsel eğitimle ilgili tarihsel analize de ihtiyaç 

olduğu, bilim sosyologlarının ve Kuhn’un yaklaşımlarına da-

yanılarak söylenebilir. Örneğin Kilise’nin tarih boyunca eği-

timdeki tekelinin ve bunun yol açtığı zararların, laikleşme ve 

429  Thomas S. Kuhn, Bilimsel Devrimlerin Yapısı, s. 94-111.

430  Thomas S. Kuhn, The Essential Tension, s. 139-140.

---

Evrim Teorisi'nin Değerlendirilmesi

209

sekülerleşme ile ilgili süreçlerin de bu konuyla alakalı olduğu 

tespit edilebilir.

Bilim alanında devlet politikalarına bağlı olarak çalışma-

ların gerçekleştiğini vurgulayan Paul Feyerabend, “Bilim pek 

çok ideolojiden yalnızca biridir ve din devletten artık nasıl ay-

rıysa, bilim de devletten öyle ayrılmalıdır” der.

431

 ‘Tanrı’nın 

müdahalesinden’ bahsetmek bazılarına göre laikliğe aykırı gö-

züküyor olabilir. Oysa Evrim Teorisi’ne alternatif bir açıklama 

olan türlerin bağımsız yaratıldığı görüşü; ancak ‘Tanrı’nın mü-

dahalesi’ savunulursa mümkündür. O zaman bilime ait ders 

kitaplarında Tanrı’dan bahsetmeyi peşinen inkâr eden bir yak-

laşım, Evrim Teorisi’nin alternatifsiz olmasına da yer açmak-

tadır. Elektriğin incelenmesi, radyoaktif elementler üzerinde 

çalışma veya karaciğerin fonksiyonlarının belirlenmesi ‘Tan-

rısal yaratış’tan bahsetmeden de ele alınabilmektedir. Tanrı’ya 

inanan, bu verileri Tanrısal tasarımın delili olarak görürken; 

ateist, bu oluşumları salt doğa yasalarının oluşturduğu tesa-

düfler olarak açıklamayı tercih edecektir. Fakat her halükarda 

elektrik, radyoaktif elementler veya karaciğer ile ilgili aynı ve-

riler kabul edilebilir. Oysa canlıların kökenine dair bir incele-

mede, Tanrı’nın yer aldığı bir varlık anlayışı (ontoloji) alter-

natif bir imkân sunmaktadır. Bu ontoloji, ‘türlerin bağımsız 

yaratılışı’nın da ‘evrim’in de mümkün olabileceğini; terci-

hin Tanrı’nın seçimine bağlı olduğunu kabul edecektir. Oysa 

‘Tanrı’dan bahsetmemek’ veya ‘Tanrı’yı inkâr’ peşinen (apri-

ori) bir ilke olarak kabul edilince, Evrim Teorisi’ni kabul et-

mek dışında bir alternatif kalmamaktadır. 

Canlıların kökenine dair bilimsel bilginin yetersizliği itiraf 

edilirse, mevcut paradigmanın kabul etmeye yanaşmadığı teo-

lojik açıklamaların hâkimiyetinden çekinilmektedir. Gelişmiş 

431 Paul Feyerabend, Özgür Bir Toplumda Bilim, 2. Basım, çev: Ahmet Kardam, 

Ayrıntı Yayınları, İstanbul (1999), s. 140-142.

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

210

mikroskoplar kendiliğinden türemenin mümkün olmadığının 

anlaşılmasına sebep olmuş ve sadece doğanın içinde kalarak 

bir açıklama arayanlara Evrim Teorisi/Teorileri dışında bir al-

ternatif kalmamıştır. Doğanın tüm müdahalelere kapalı olarak 

sadece materyalist sebeplilik ilkesi ile işlediğine dair ‘natüra-

list önkabul’ olmasa, Evrim Teorisi’nin günümüzdeki gibi ge-

niş ölçüde kabul görmeyeceğini savunan Philip Johnson haklı 

gözükmektedir.

432

 Bu da bilim, felsefe ve din üçgenindeki en 

hararetli tartışmanın neden Evrim Teorisi ile ilgili olduğunu 

ortaya koymaktadır. Daha önce görüldüğü gibi, aslında Evrim 

Teorisi, bir teorinin matematiksel verilere dayanması, gözlem-

sel ve deneysel verilerinin olması, yanlışlanmaya açık olması 

gibi mevcut paradigmaca da çok önemsenen kriterleri karşıla-

yamamaktadır. Fakat ‘sadece doğanın içinde kalarak açıklama 

yapmak’ (Tanrı’dan hiç bahsetmemek) gibi bilimsel çalışma 

alanındaki mevcut paradigmanın çok önemli bir koşulunu Ev-

rim Teorisi karşılamakta alternatifsiz olduğu için paradigma 

hatırına paradigmaya da rağmen kabul edilmektedir. 

MATEMATİKSEL YASALARIN OLUŞTURDUĞU 

FARK: BIG BANG TEORİSİ VE EVRİM TEORİSİ

 Evrim Teorisi ile bazı açılardan benzeyen Big Bang 

Teorisi’ni incelediğimizde, bir teorinin tarihsel uzun bir sü-

reçle ilgili olmasına rağmen matematiksel yasaları olmasının 

getirdiği avantajları daha iyi anlayabiliriz. Big Bang Teorisi 

ile Evrim Teorisi’nin önemli benzerlikleri bulunmaktadır. Big 

Bang Teorisi ile on beş milyar yıl önce başlayan, başlangıcını 

gözlemleyemediğimiz evrenin meydana gelmesine dair bir sü-

reç savunulur; Evrim Teorisi ile birkaç milyar yıl önce başla-

yan, başlangıcını gözlemleyemediğimiz, canlıların oluşumuna 

432  Philip E. Johnson, Darwin on Trial, s. 146.

---