F. I. Haydarov, N. I. Xalilova psixologiya fanlarini qitish metodikasi
Yüklə 0,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Birinchisi: Ichki ishlar kuchlari Shimoliy Os. *iyaning favqulotda
holat e'lon qilingan hududida avtomobil y lidagi na»:orat punkitida xizmat olib borayotgan edi. Avtomobillardan biri nazorat punktida qismning talabiga binoan t xtamadi, shlagbaum tagidan tib katta tezlikda uzoqlashib keta boshladi. Qism rahbari Kolashnikov avtomatidan ogohlantirmay turib avtomobilga q uzadi, buning natijasida haydovchi halok b ladi, y lovchi esa militsiyaga olib kelinadi. Keyingi tekshirishlar natijasida avtomobilda taqiqlangan yuk y qligi, avtomobil esa y lovchi samolyotga kech qolayotganligi sababli t xtamaganligi aniqlanadi. Ikkinchi hodisa xuddi shu kabi, shu tumanda b ladi, faqatgina farqi shundaki, haydovchi halok b lganidan keyin avtomobildan yashirilgan qurol va q dorilar borligi, haydovchi va y lovchi esa qamoqxonadan qochgan xavfli jinoyatchilar b lib chiqdilar. Ikkinchi holda ham ofetserlarning harakatlarini quroldan qonunda k rstilgan tartibdan rioya qilib q llanilgani hisobiga olib, faoliyat psixologiyasi nuqtayi nazaridan baholang. 3. Bir-biriga dushman b lgan professor Burov va dotsent Voronov Komuyev orolida ikkalasi birgalikda ovda b ladilar professor Burov chap k ziga ov picho i urilishidan ladi (sud tibbiy eksperti bu zarba «Inson kuchi bilan berilmagan* deb xulosa chiqaradi). Voronov tergovda shunday deydi; «bizning shunday zaro yomon munosabatlarimiz orolda yana ham keskinlashdi. Men bilmayman 115 balki oxir oqibat zimni ushlab turolmay, bir vaziyatda zimni y qotib q yib men haqiqatdan ham professorni ldirishim mumkin, edi, lekin men uni oidirmadim» keyin Burov qanday qilib lganini li gapirib beradi, k lning nargi qir o ida turib u qarama-qarshi qir oqda turgan Burovni k rganini, t satdan u turgan joydan q ovozini eshitilganini aytadi, yugurib kelib qarasa u chap k ziga pichoq urib oidirilganini, miltiq esa yonida yotganini k radi. Yaqin orada boshqa hech kim boimagan. Savol: Rahbarlar va hamkasblari obr si baland, ishonchli odam deb hisoblagan Voronovning aytganlariga ishonish mumkinmi yoki y qmi: ishning qaysi bir vaziyatlari, shu jumladan, Voronovning hikoyasidan ham vaziyatlar sizga psixolog— ekspertning e'tiboriga loyiqdek k rinadi (bu yerda haqiqiy hodisa tasvirlangan, sud Voronovni aybdor deb hukm chiqaradi, keyinchalik hukm bekor qilinib Voronov aybsiz deb topilib ozod etiladi) nima uchun Voronovni aybsiz deb topish mumkin boidi, qachonki boshqa hech qanday yuqorida aytilgandek tashqari q shimcha maiumotlar b lmagan taqdirda? Voronovga nisbatan birinchi sud hukmini agarda psixologik ekspertiza qilish talab etilsa, siz qanday fikr yuritgan boiar edingiz? Jabrlanuvchi ayol unga bosqinchilarning hujum qilgan joyidan boshqa hech narsani tasvirlay olmaydi, bu esa bir k chaning kichik k chalaridan birida boigan edi. Tergovchi, jabrlanuvchi k rsatib bermoqchi b lgan hujum qilingan k chaga ayolni olib boradi (u balki k chani tanib qolar) haqiqatdan kichik k chalardan birini darvozasi va uning tagidagi axlat yashigidan darhol taniydi. Nima uchun ayol ilgari, tergovchi kabinetida ana shu belgilarni (davoza, axlat yashigi) tasvirlab bera olmaydi, ayolni hujum sodir etilgan joyga olib borar ekan nimaga ishongan edi. 5. Guvoh jinoyatchilarni ayni qaysi kuni hovlida k rgani aniq sanasini eslab olmaydi. Uni guvoh sifatida shaxsan tanigan va haqiqatdan bir yarim ikki hafta ilgari k rganini, shunda tergovchi unga oxirgi paytlardagi hamma hodisalarni qonuhga qaramay eslab chiqishni taklif etadi. Shundan keyin guvoh jinoyatchini k rgan aniq kuni va aniq soatini aytadi. Nima uchun u endi esladi, ilgariroq emas, guvohning xotirasini ishlatish uchun qaysi psixologik qonundan foydalanildi? 6. Guvoh bir odam bilan s roq eshigi oldida duch keladi. Bu odam qidirilayotgan jinoyatchi b lgan, yoki hech b lmaganda sha boiishi mumkin edi. Ammo guvoh hech ham tergovchiga yordam qila olmaydi, chunki jinoyatchining k rinishini s z bilan tasvirlab bera olmaydi. Lekin unga qo ozga rasmini chizib berish taklif etilganda, u bu ishni juda yaxshi va ishonch bilan bajaradi. Demak, u belgilarini 116 bilgan, nima uchun unda s z bilan k rinishini tasvirlab bera olmagandi? 7. «Bahorning n yetti lahzasi» filmida shunday epizod mavjud, bunda Shtirlis zining nemis hamkasbi xonasiga g yoki bosh o ri i dorisini s rab kiradi, aslida esa gestapa q lga tushirgan radistkaning chamadoni uni qiziqtirar edi, shubha tu dirmaslik uchun chal ituvchi savollar bilan zining chamadonga qiziqishini (niqoblashga) yashirgan holda harakat qiladi, u gestapani kabinetiga kirish bilan darhol tabletkalar haqida savol beradi va ketayotganida ham zining mumkin b lgan taqib quuvchilarning e'tiborini chal itishga harakat qilgan Shtirlis psixologiyaning qaysi qonunidan foydalanadi? 8. Xayoliy yoki haqiqiy jinoyatchi guvohlar e'tiborini chal itish uchun shunga xshash uslublardan foydalanish mumkinmi, sudda jinoyatchi q llaydigan yoki q llash mumkin b lgan shu chal ituvchi uslublarning psixologik ta'siridan guvohni ozod etish uchun tergovchi yoki jinoyat qidiruv inspektori nima qilish kerak? 9. smir giyohvand modda sotib oladi, lekin kimdan sotib olganini aytmaydi, militsiyada unga jazo berilmasligini giyohvand modda sotib olib hech qanday jinoyat sodir etmaganligini faqatgina guvoh sifatida ishtirok etisnini tushuntiradilar, jinoyatchi sotgan odamni esa uni q lga olishda yordam berishni tushuntiradilar, lekin smir z fikrida turadi; «Bilmayman, k ra olmadim, esimda y q» nima uchun u keraldi k rsatmalarni bermayapti? Haqiqatdan ham bilmaydimi yoki biror narsadan q rqadimi? Q rqsa nima uchun? U bilan qanday qilib psixologik aloqa matish mumkin: psixolog konsultant sifatida siz nima maslahat berar edingiz. 10.Umuman guvohning yoki jabrlanuvchining aniq haqiqiy k rsatmalari beriladigan bosh tortishlarning qanday psixologik sababalari b lishi mumkin, ya'ni jinoyatga aloqasi y q va shubhadan holi va aybsiz odamlar nima uchun shunday y l tutadilar. Agarda q rqsa nimadan va nima sababli? Bunday odamlarga obyektiv guvobJik k rsatamalarini berib haqiqatni yuzaga chiqishiga yordam berishlari uchun psixolog qanday yordam bera oladi. 11. Nima uchun ba'zi odamlar sud oldida yoki tergov paytida guvoh sifatida ishtirok etib, yozma ravishda yol on k rsatma uchun jinoiy javobgarlikka tortilisbi mumkinligi haqida ogohlantirishga qaramay yol on k rsatma beradilar. Psixolog konsultant sifatida sizga yol on k rsatmalar mumkin b lmasligi yoki hech b lmaganda kam uchraydigan hol b lishi uchun nima qiUshni maslahat bergan b lar edingiz. Agarda jinoyatchini yoki shubhalanuvchini tanish kerak b lgan odam uni k rmagan, lekin uning ziga xos ovozini eshitgan va eslab qolgan b lsa, unga tanish narsani siz qanday tashkil etgan b lar 117 edingiz: uni tanib olish paytida ovozini zgartirishga harakat qilsa nima qilish kerak, misol uchun b ilib gapirsa? Yuridik psixologiya — psixologiya tarmoqlari ichida murakkab b lib, bunda shaxsdan huquqiy bilimlar bilan birga psixologik bilimdonlik ham talab qilinadi. Yüklə 0,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|