Fatihə surəsinin şərhi
Yüklə 279,46 Kb. Pdf görüntüsü
|
15 Fatihə surəsinin şərhi. Amin deyildiyi zaman. Təməl hədis qaynaqlarında Əbu Hureyredən (r.a) gələn rəvayətə görə, Allahın Elçisi (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) belə buyurmuşdur: "İmam amin dediyi zaman siz də amin deyin. Çünki hər kimin amin deməsi mələklərin amin deməsi ilə üst-üstü düşərsə keçmiş günahları bağışlanar." ( Buxari, Azan 111, 113, Təfsir 1. surə 2; Müslim, Salat 72; Əbu Davud, Salat 168; İbn Macə, İqamə 14; Muvatta, nida 44-47). Beləliklə Elm adamları (Allahın rəhməti onların üzərilərinə olsun) deyirlər ki: “Keçmiş günahların bağışlanması, bu hədisin şərhi dörd şeyin haqqında bağlıdır” 1) İmamın amin deməsi. 2) İmamın arxasında namaz qılanların amin deməsi. 3) Mələklərin amin deməsi 4) Camaatın amin deməsinin mələklərin amin deməsinə eyni zaman düşməsi. Eləcə də, eyni düşmə ilə əlaqədar; duanın qəbul edilməsi haqqındadır, deyildiyi kimi, zaman haqqındadır, duanın xüsusiyyət baxımından təmiz və səmimi qəlbən edilməsi hankında deyilmişdir. Çünki Peyğəmbər (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) belə buyurmuşdur: "Duanızın qəbul ediləcəyini bilərək Allaha dua edin və bilin ki Allah qafil və başqa şeylərlə əylənən bir ürəyin duasını qəbul etməz." (Tirmizi, Deavat 65) Amin sözünü fəziləti. Amin kəlməsinin fəziləti ilə əlaqədar Əbu Züheyr (r.a) rəvayət edir ki, “Bir gecə Allahın Elçisi (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) ilə birlikdə çıxmışdım. Təmiz qəlblə dua edən birinin yanından keçdik. Peyğəmbər (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) onun duasını eşidərək bir anda dayandı. Ondan sonra Peyğəmbər r : "Əgər möhürləsə duası qəbul olunar" dedi. Orada olanlardan biri: "Nə ilə möhürləyəcək ey Allahın Elçisi?" deyə soruşdu. Peyğəmbər (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) : "Amin ilə" dedi. "Çünki o amin ilə duasını bitirsə (qəbulunu) tələb etmiş olur" Peyğəmbərə (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) bu sualı soruşan adam dua edən adamın yanına getdi və ona: "Ey filankəs, duanı möhürlə (amin deyərək bitir) və (qəbul olunacağına dair) müjdə olsun" dedi.” (Əbu Davud, Salat 167-168.) Amin sözünün mənası elm əhlinin çoxuna görə "amin" sözü, dua mənasında istifadə edilən bir söz olaraq "Allahım bizim duamızı qəbul et!" deməkdir. Bəziləri isə: "Amin" Uca Allahın adlarından biridir, demişdir. Eyni zamanda Cəfər b. Məhəmməd Mücahid və Hilal b. Yisaf və İbn Abbas (r.a) bunu Peyğəmbərdən (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) rəvayət etmişdir. Amma bu səhih bir rəvayət deyil. Çünki bunu İb-nu'1-Arabi zikir etmişdir. Tirmizi deyir ki: Amin sözünü mənası budur ki, "Allahım sən bizim ümidlərimizi boşa çıxarma!" deməkdir. İmamın "Amin" Deməsi. İmam amin deyərmi? və yaxud açıqdan deyərmi? mövzusunda elm adamları arasında fikir ayrılığı vardır. Şafi və Mədinəlilərin rəvayətinə görə, Malik Kufəlilər və Mədinə əhli: “İmam amin kəlməsini açıqdan deməz” demişlər. Təbəri ilə İbn Həbibin fikri də budur. İb-nu'1-Kasım rəvayət edir ki, İmam Malik belə demişdir: “İmam amin deməz. Onun arxasındakılar yəni ona qoşulan camaat amin, deyər” Eyni zamanda İmam Malikin məzhəbinə aid olanlar və Misirlilərində fikri budur. Bunların dəlilləri isə Əbu Musa əl-Əş'ari'nin (r.a) rəvayət etdiyi bu hədisdir: “Allahın Elçisi (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) bizə xütbə irad etdi. Bizə sünnətlərimizi açıqladı, necə namaz qılacağımızı öyrətdi və belə dedi: "Namaz qıldığınız
16 Fatihə surəsinin şərhi. vaxt səflərinizi düz edin. Ondan sonra sizdən hər hansı bir kimsə imam olsun. İmam: “Allahu Akbər “dediyi vaxt siz də təkbir gətirin. "qəzəbə uğramışların və azmışların yoluna deyil" dediyi zaman siz də "amin" deyin. Allah sizin duanızı qəbul edər” (Müslim, Salat 62). Lakin səhih rəy budur ki, İmam "amin" sözünü açıqdan deyə bilər, çünki Vail b. Hucrunun (r.a) rəvayət etdiyi bu hədisdir: “Allahın Elçisi r "və ləddallin"i oxuduqdan sonra: Amin deyər və səsini yüksəldərdi.” (Əbu Davud, Salat 167-168; Tirmizi, Salat 70) Eyni zamanda "Buxarı də: “İmamın amin kəlməsini açıqdan deməsi” deyə bir başlıq açmışdır.( Buxari, Azan 111) Ata deyir ki: "Amin" bir duadır. İbn əz-Zübeyr və onun arxasından namaz qılanlar elə bir amin dedilər ki məsciddə bir səs kütləsi eşidildi. Tirmizi deyir ki: “Peyğəmbərin (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) əshabələrindən və onlardan sonrakılardan elm əhlindən bir çoxu bu fikirdədir. Bunlar adamın amin kəlməsini yüksək səslə deməsini və asta səslə deməməyini qəbul edirlər. Şafi, İmam Əhməd və İshak da bu fikirdədir. Muvattada və Buxarı ilə Müslimdə İbn Şihabın (r.a) belə dediyini rəvayət olunur: “Allahın Elçisi (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) "amin" deyərdi.” (Muvatta, Salat 44; Buxari, Azan 111; Müslim, Salat 72) İbn Macənin Sünnə əsərində Əbu Hureyre (r.a) rəvayət edir ki: “İnsanlar "amin" deməyi tərk etdilər. (Amma) Allahın Elçisi (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) isə "qəzəbə uğramışların və azmışların yoluna deyil" dediyində "amin" deyərdi. Onun amin deməsi birinci səfdə olanlar eşidər və bu səs ilə məscid dollar idi.” (İbn Macə, İqamə 14) Beləliklə imam ilə camaatın amin deməsi birlikdə olar və camaat İmamdan əvvəl amin deməsini olmaz, çünki Allahın Elçisi (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) "İmam amin dediyi zaman siz də dərhal ondan sonra amin deyin" deyə buyurmuşdur. (Buxari, Azan 111, 113; Dəavat 4; Müslim, Salat 72) Əbu Hənifənin məzhəbində olanlar deyirlər ki: Amin kəlməsini səssiz olaraq içdən demək açıqdan deməkdən daha yaxşıdır. Çünki amin bir duadır. Uca Allah da belə buyurmuşdur: "Rəbbinizə yalvara-yalvara, həm də gizlicə dua edin." (Əraf, 55) Buna dəlil isə, Uca Allahın: "Hər ikinizin duasını qəbul etdim." (Yunus, 89) buyruğunun şərhi ilə əlaqədar olaraq gələn rəvayətdir. Burada deyildiyinə görə Hz. Musa dua edir, Hz. Harun da amin deyirdi. O baxımdan Uca Allah hər ikisinin də duasını qəbul etmişdir. Buna cavab olaraq deyirəm : Ümumi olaraq duanı gizli olaraq daxildə deməsi daha fəzilətlidir. Lakin camaat namazı gəlincə, Fatihənin sonunda İmam yüksək səslə amin deməsini zikir olunmuşdur. Eyni zamanda icma ilə qəbul olunmuşdur ki, Fatihə özü bir duadır və İmam tərəfindən camaat namazlarında yüksək səslə oxunur. Buna görə duanın açıqdan edilməsi sünnətdir. Sünnət olan dualardan isə amin demək onun kimidir. Bizdən Əvvəlkilər "Amin" deməsi. "Amin" sözü bizdən əvvəl yalnız Musa ilə Haruna (ikisinə də salam olsun) verilmiş və öyrədilmişdir. Tirmizi əl-Hakim "Nəvadiru'l-Usul" adlı əsərində bunu zikr etmişdir. Ənəs b. Malik rəvayət edir ki, Allahın Elçisi (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) belə buyurdu: "Uca Allah mənim ümmətimə özlərindən əvvəl kimsəyə verilməmiş üç şeyi verdi. Salam. Bu cənnət əhlinin öz aralarındakı salamlaşmalarıdır. Mələklərin saf-saf düzülməsi (kimi namazda düzülmək) və amin demək. Musa ilə Harunun dediklərindən başqa” ("amin" əvvəlkilərdən kimsəyə verilməmişdir.) Əbu Abdullah deyir ki: “Bunun mənası budur ki, Musa Firona qarğış etmiş Harun da amin demişdir. Uca Rəbbimiz də Quran-Kərimində Hz. Musanın duasını qəbul olunmağını bizə belə zikr edir: "Hər ikinizin duasını qəbul etdim." (Yunus, 89) Belə də qeyd olunur ki, amin sözü bu ümmətə xasdır. Çünki Peyğəmbər (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) belə buyurmuşdur: "Yəhudilərin salam və amin deməkdən ötəri sizə paxıllıq etdikləri qədər heç bir şeydən ötəri paxılıq etməmişlər" Eləcə də, İbn Macənin əsərində İbn Abbas (r.a) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) belə buyurdu: "Yəhudilər sizləri amin dediyiniz üçün paxıllıq etdikləri qədər heç bir şeydən ötəri paxıllıq etməmişlər. Ona görə də çoxlu amin dəyin." (İbn Macə, İqamə 14) Elm adamları 17 Fatihə surəsinin şərhi. (Allahın rəhməti onların üzərilərinə olsun) deyirlər ki: “Kitab-əhlinin bizlərə (müsəlmanlara) paxıllıq etmələrinin səbəbləri budur ki, Fatihə surəsinin əvvəlində Allaha həmd edirik, Eyni ilə Onun şəninə tərif edirik. Ondan sonra Ona itaət etmək, Onun yoluna yönəlməyini istəyirik və bizi dümdüz yola çatdırması üçün bir dua edirik. Daha Sonra da birlikdə amin demək ilə Kitab- əhlinə qarşı qarğış edirik və bu səbəbdəndir ki, onlar bizlərə (Müsəlmanlara) paxıllıq edirlər” Namazda Fatihə surəsinin oxumağın qanunları. Maliki məzhəbində məşhur olan rəyə görə. Əgər İmam bərkdən camaat namazında Quran oxuyarsa, bu vəziyyətdə imama qoşulan şəxslər Fatihə və başqa bir surəni də, oxumaz. Çünki Uca Allah belə buyurmuşdur: "Quran oxunan zaman onu dinləyin və susun...." (Əraf, 7/204) Bununla belə, İmam haqqında Allahın Elçisi (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) də, belə buyurmuşdur: "Quran oxuduğu vaxt siz də susub dinləyin" (Müslim, Salət 63) "Hər kimin bir imamı var isə imamın oxumağı onun üçün də, oxumaq sayılır" (Müsnəd, 3, 339;) İmam Əlıməd b. Hənbəli İmam Şafidən belə rəvayət edir ki: “İstər imam olsun istər camaat, imam istər açıqdan oxusun istər gizli oxusun hər rükətdə Fatihə surəsini oxumadıqca heç bir kimsənin namazı sayılmaz.” İmam Şafi İraqda olduğu zaman camaat namazında imama qoşulan şəxs haqqında belə deyərdi: (İmam) gizli oxuduğu təqdirdə Fatihə surəsini (imama uyan şəxs) içindən oxumalı. Lakin İmam açıqdan oxuduğu təqdirdə (imama uyan şəxs də) Fatihə surəsini oxumamalıdır.” Maliki məzhəbində məşhur rəy olduğu kimi. Eyni zamanda İmam Əhməd b. Hənbəlidə bu fikirdədir. Amma İmam Şafi Misirə gəldikdən sonra bu şəkildə fikrini dəyişərək: “Camaat namazında İmam istər açıqdan oxusun istər gizli oxusun Fatihəni oxumadan heç bir şəxsin namazı səhih olmaz” qeyd etmişdir. Eləcə də, İbnü'l-Münzir nəql edir ki, Kufəlilər deyirlər ki: “İmama uyan şəxs heç bir şey oxumaz. İmam istər açıqdan oxusun, istər gizlidən. Çünki Peyğəmbər r dedi: "İmamın oxuması onun üçün (imama uyan şəxs üçün) də oxumağı hesab olunar" hədisi dəlil gətirirlər. Sad b. Əbi Vakkas ilə Ömər ibn Xəttab: «İmamın arxasında oxuyanın ağzına daş doldurulmasını diləyirəm» demişlər, İbn Məsud (r.a) də; «Ağzıma torpaq dolsun» dediyi rəvayət edilmişdir. Əbu Hənifə və onun məzhəbində olanlar deyirlər ki: “Camaat namazında İmamın arxasında İmam istər bərkdən istər gizli oxusun İmama qoşulan şəxs üçün nə Fatihə surəsi, nə də başqa bir surə, nə gizli olaraq, nə də açıqdan oxumağı şərt deyil. İmam Qurandan nə oxusa kifayətdir. Bu fikirlərinə dəlil olaraq bu ayəni göstərərlər: «(Namaz qılarkən) Qurandan (sizə ) asan gələni oxuyun!» (Muzzəmmil, 20) Peyğəmbər (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) dedi: "İmamın oxuması onun üçün (imama uyan şəxs üçün) də oxumağı hesab olunar" İmam Əhməd İbn Hənbəl Müsnədində, bu hədis qeyd olunur. Amma bu hədisin mənbəyi zəifdir. Çünki Malik, Vəhb İbn Kəysandan O, da Cabirdən bu hədisi rəvayət etmişdir. Bu hədis başqa yollarla da rəvayət edilmişdir ki, lakin bunlardan heç birisinin Allahın Elçisinə (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) gedib çatmır və mənbəyi də səhih deyil. Ən doğrusunu Allah bilir. Beləliklə bu mövzuda camaat namazında İmama qoşulan şəxs üçün Fatihə surəsini oxumasının vacib olub olmamağı haqında alimlərin üç fikri vardır: A) İmama vacib olduğu kimi imama qoşulan şəxsə də Fatihəni oxumaq vacibdir. Çünki Allahın Elçisi (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) ümumi olaraq bu haqda belə buyurmuşdur: "Fətihatu'l-Kitabı (Fatihə surəsini) oxumayan kimsənin namazı olmaz." (Müslim, Salət 38). Bu rəy İmam Şafinin ən axrıncı rəyidir. B) İmama qoşulan şəxsə, nə Fatihə, nə də başqa bir ayə oxumaq vacib deyil. İstər bərkdən istər gizli oxunan namazda olsun heç bir şey oxumaq lazım deyil. Dəliləri isə bu ayədir: «(Namaz qılarkən) Qurandan (sizə ) asan gələni oxuyun!» (Muzzəmmil, 20) Əbu Hənifə və onun məzhəbində olanların fikridir. 18 Fatihə surəsinin şərhi. C) Camaat namazında İmamın gizli oxuduğu zaman imama qoşulan şəxs üçün Fatihə surəsini oxumaq vacibdir, amma İmamın bərkdən oxuduğu zaman isə imama qoşulan şəxs üçün Fatihə surəsini vacib deyil. Necə ki, Səhih Müslimində Əbu Musa əl-Əş'ari'dən rəvayət edir ki, Allahın Elçisi (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) belə buyurmuşdur: "İmam yalnız özünə qoşulan şəxs üçündür. Buna görə də İmam təkbir götürdüyü zaman siz də təkbir alın, oxuduğu zaman isə susun" (Müslim, Salat 63) Əbu Davud, Tirmizi, Nəsəi, İbn Macə kimi hədis alimləri bu haqda Allahın Elçisindən (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) : «Quran oxunduğu zaman susun» nəql etmişlər. Eyni zamanda Müslim İbn Haccac da eyni şəkildə bunu doğru və möhkəm saymışdır. Bu mövzu Qurana daha yaxındır və bunu Quran ilə əməl etməmiz vacibdir. "Quran oxunan zaman onu dinləyin və susun...." (Əraf, 7/204). İmam Əhməd İbn Hənbəl və İmam Malik də bu fikirdədir. Beləliklə doğru və səhih rəy 3-cü fikirdir. Ən doğrusunu ancaq Allah bilər. Əbu Hənifənin xaricində qalan digər imamlardan sayılan Şafinin, Əhmədin, Malikin və icma ilə alimlərin səhih və doğru fikirlərdən biridə budur ki, hər bir namazda Fatihənin oxunması hər bir şəxs üçün vacibdir. Yəni ümumi olaraq hər bir kəs üçün hər bir rükətdə Fatihə surəsini oxunması vacibdir. Çünki Peyğəmbər (Allahın xeyir-duası və salamı onun üzərinə olsun) belə buyurmuşdur: "Fətihatu'l-Kitabı (Fatihə surəsini) oxumayan kimsənin namazı olmaz." (Müslim, Salət 38). Fatihə surəsi haqqında. Bununla belə, Fatihə surəsində zikr olmasında, Allaha həmd etmək, Onu ucaltmaq və Onu qulları tərəfindən tərifləməkdir. Allahın böyüklüyü, hökmranlığı. Qüdrət və mülkünün əzəməti barəsində bilmək üçündür ki, Qullar, nemətləri qarşısında Rəblərini xatırlasınlar, Ona həmd etsinlər və beləcə Onun daha çox verdiyi nemətlərinə layiq olsun və eyni zamanda bolca mükafatlarını layiq olsunlar. Uca Allahın, Fatihə surəsində özünü tanıma nemətini lütf etdiyi şəxsləri və özünə itaət etməyə müvəffəq etdiyi şəxsləri zikr etməsi, qullarının, dinləri və dünyaları barəsində əllərində olan nemətlərin hamısının Allah tərəfindən olduğunu onlara bildirməsi üçündür. Beləcə bütün istəklərini yalnız Allaha yönəltsinlər, ehtiyaclarını yalnız ondan istəsinlər. Uca Allahdan başqa büt, qəbir sahibləri və bənzəri şeylərdən istəməsinlər. Uca Allahın, Fatihə surəsində, özünə üsyan edənlərdən intiqam alındığım və əmrlərinə qarşı gələnlərin cəzalandırıldığını zikr etməsi, qullarını özlərinə qarsı gəlməkdən çəkindirməsi və özlərini Allahın qəzəbinə gələcək şeylərə düşməkdən uzaqlaşdırması üçündür. Əks halda Uca Allah da onları, digər ümmətlərin uğradıqları cəzalara çarpdırar və onları da həlak edər. Ona görə də "Ummul Qur'an" olan Fatihə surəsi ən böyük bir hikmət və ən mükəmməl bir hüccət (sübut və dəlil) olduğunu şübhəsizdir. Hər halda bu kitabda mexaniki və yaxud fiqhi barəsində müəllifin xətası olubsa, bizim ilə mütləq əlaqə saxlayın. abdulaziz1@box.az . Yüklə 279,46 Kb. Dostları ilə paylaş:
|