10
1958-ci ildə iki yunan sözünün birləşməsindən yaradaraq istifadə etmişdir.
Tərcüməsi “yaşayış yeri” deməkdir.
Bununla əlaqədar olaraq qrip infeksiyalarının spesifikasının ekoloji və
epidemioloji cəhətdən kompleks şəkildə öyrənilməsi üçün tədqiqatların qrip
virusunun pandemik ştammlarının çoxalması meydana çıxmasının güman
edilən ocağı sayılan Cənub –Şərqi Asiya şəraitinə iqlim-coğrafi cəhətdən oxşar
təbii şəraitlərdə aparılması məqsədəuyğundur. Bu baxımdan ekoloji
tədqiqatların subtropik zonalı və bir sıra ekoloji xüsusiyyətləri olan
Azərbaycanda aparılması düzgündür. Azərbaycan zəngin və müxtəlif bitki və
heyvanat aləminə malik mülayim iqlim şəraitində yerləşir. Şimal və cənub
sərhədləri dağ silsilələri ilə əhatələnir. Qərbdə o, digər respublikalarla
əlaqəlidir. Azərbaycanın şərq sərhədini Xəzər dənizi yuyur. Bu sərhəd boyunca,
sahildə-Abşeron yarımadasında Bakı və əhalisi sıx olan, heyvandarlıq
təsərrüfatı bol olan bir sıra şəhərətrafı zonalar yerləşir.
Azərbaycanın daha çox nəzərə çarpan xüsusiyyətlərinə:
Azərbaycanda 9 coğrafi-iqlim zonasının, xüsusən Lənkəran rayonunda
Qızılağac qoruğu ərazisində qışlayan, oturaq və yuvaquran quşların müxtəlif
növlərinin populyasiyaları arasında sıx biosenotik əlaqələrin olması, Abşeron
yarımadasının, o cümlədən özünəməxsus heyvanat aləminə malik planetimizdə ən
böyük balıq su hövzəsi olan Xəzər dənizinin üstündən keçən köçəri quşların yolları
aid edilir(Şək.1).
Xəzərdə suyun duzluluq dərəcəsi onun heyvanlar aləminin qarışıq
yarımdəniz görkəmini şərtləndirir. Dəniz elementlərindən başqa, Xəzərin faunası
11
özündə şirin su formalarının ekoloji cəhətdən müxtəlif növlü qruplarını saxlayır.
Bu xüsusiyyətə görə, Xəzər planetimizdə olan bütün materikdaxili duzlu göllərdən
özünəməxsusluğu və zəngin olması ilə fərqlənir.
Nəzərə almaq lazımdır ki, Abşeron yarımadasının təbii iqlim şəraitlərindən
əsas xarakter amil şimal və cənub küləklərinin üstünlük təşkil etdiyi külək
rejimidir. Onların respirator infeksiyaların aktivləşməsində rolu ədəbiyyat
mənbələrindən məlumdur.
Beləliklə, Azərbaycanın yuxarıda qeyd olunan xüsusiyyətləri (müsbət
temperaturun üstünlük təşkil etdiyi mülayim iqlim, külək rejimi, zəngin quru və
dəniz flora və faunası, sahil zonasından olan insanların ev heyvanları və dəniz
faunası ilə sıx əlaqəsi bir tərəfdən, digər tərəfdən – qida zəncirləri-vəhşi quşlar–
quano-dəniz, dəniz faunası, ev heyvanları və sahil zonalarından olan insanların
şəhərin industrial hissəsinin əhalisi ilə kontaktı) insan və heyvan virusları
arasındakı epidemik və epizootik proseslərin, ekoloji əlaqələrin aydınlaşdırılması
üçün şərait yaradır.
Qeyd olunanla əlaqədar olaraq insan populyasiyasında müntəzəm
epidnəzarət daxil olmaqla kompleks tədqiqatlar və A qripi virusunun yeni antigen
variantlarının meydana çıxması səbəblərinin öyrənilməsində perspektiv olan
ekoloji tədqiqatlar aparılmışdır.
12
Fəsil 1. Qrip virusunun ekologiyası.
1.1. Qrip üzrə dünyada situasiya.
Aparılan
tədqiqatlarda
məqsəd
qripp
virusunun
sirkulyasiyasının
Azərbaycanın müxtəlif biosenozlarında xüsusiyyətlərini, virus populyasiyasının
genofondunun aydınlaşdırılması, təbiətdə A qripi viruslarının dəyişkənliyindəki
tendensiyaların epidemik və epizootik proseslərin qarşılıqlı əlaqəsinin üzə
çıxarılmasıdır.
A qripp viruslarının epidemik ştammlarının quşların və heyvanların müxtəlif
populysiyalarında rekombinant virusların tərkibində rezervasiyasının isbat edilmiş
mümkünlüyünü(Webster R., Schild J. 1978, Schortridge K.,1982(1,2))və
tədqiqatlar dövründə tək-tək halda da olsa quş qripi virusunun insanlardan
izolyasiya edilməsi haqda məlumatlar (Cambell və b., De Lay və b., 1967,
ştamm A/Брешия/Hav
1
N
1
/ (F.Ə.Sadıxova və həmmüəlliflər 1979). A/cücə/
Almaniya/”N”/49/Hav2Neq1/H10 N7/ ştamının oxşarı A/Bakı/900/79/ Hav2
Neq1/ açıq aydın göstərir ki, dərin antigen dəyişikliklərinin səbəblərinin
araşdırılması kimi fundamental məsələnin həlli hazırda epidemiya və
epizootiyaların qarşılıqlı əlaqəsindən, vəhşi quşların toplandığı yerlərdə virusların
sirkulyasiyası xüsusiyyətlərinin üzə çıxarılmasından asılıdır.
Bununla əlaqədar olaraq, qeyd etmək lazımdır ki, indiki zamanda yuxarıda
qeyd olunan fakt A/chick/Scot/59/H5N1/-/Hav5N1/ virusunun sirkulyasiyası ilə
13
əlaqədar qripin dünya üzrə epidsituasiyası və həmin virusun quş və insan
populyasiyasında infeksion patologiyası ilə əlaqədar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Hazırda H5 və H7
kimi iki subtipə bölünmüş yüksək patogen quş virusları
arasında H5N1
qrip virusu xüsusi maraq doğurur.
Qripin quşlarda patogenezi maraqlıdır. A qripi ilə quşların yoluxması zamanı
xəstəlik bu və ya digər lokal simptomların olması ilə septik xəstəlik tipi üzrə gedir.
Bu zaman enteritlər quşların yuva qurduqları və yaşadıqları yerdə vəhşi quşların
fekalisi ilə kütləvi surətdə qrip viruslarının ifraz edilməsinə və bununla da
torpağın, suyun çirklənməsinə gətirib çıxarır. Ətraf mühitin çirklənməsi virusların
biosferdə yayılması üçün əlavə faktordur.
İtaliyada, 1878-ci ildə yüksək letallığa malik toyuq xəstəliyindən sonra, quş
qripinin H5N1
yüksək patogen agent tərəfindən törədilən sonrakı sıçrayışı 1959-cu
ildə Şotlandiyada qeydə alınmışdır.
Bundan sonra bütün dünyada cəmi 24 sıçrayış qeydə alınmışdır. Bunlardan
14-ü son onillikdə baş vermişdir.
İnsan və heyvan qripi viruslarının insan populyasiyasına tək-tək hallarda
sirayət etməsi halları ilə gedən paralel sirkulyasiya faktı məlumdur.
Virusların çoxu insanlarda viruslu konyunktivit formasında yüngül xəstəlik
törədir. Sonra sağalma gedir. H5N1 virusu müstəsnalıq təşkil edir.
1997-ci ildə toyuqlar arasında bir neçə ay sirkulə etdikdən sonra virus
mutasiyaya uğradı və fövqəladə yüksək patogenlik qazandı: toyuqlar arasında ölüm
100% təşkil edirdi.
Dostları ilə paylaş: |