Felsefe ve d n b L mler anab L m dali

 

2

bir  Tanrı  düşüncesini  büyük  ölçüde  beslemiş  oldu.  Newton’un  şaşırtıcı  bir  şekilde 

dindar biri olması bile, onun kurduğu paradigmanın sonuçlarını değiştiremedi.  

Tanrı’nın  büyük  bir  sanatla  kurduğu  ve  şimdi  nedenselliğin  işlettiği  bu  dakik  kâinat 

saatinin haberini veren Newton’dan sonra gelen halefleri, yedinci günü bilim feneriyle 

aydınlattıktan  sonra  ilk  altı  gün  için  de  kolları  sıvamışlardı.  Eğer  bilim  kâinatın  ilk 

yaratılışını  nedensellikle  açıklarsa  Tanrı’ya  gerek  kalmayacak  ve  kendi  ifadeleriyle 

“Tanrı’yı evrenden kovmuş” olacaklardı.  

Bununla  birlikte,  Hıristiyanlığın  yapısal  zaaflarına  karşı  gelişen  bu  tepkisellik,  bilim 

yoluyla  kısa  vadede  kazanılan  zaferlerle  bir  hayli  ivme  kazanacak  ve  son  tahlilde  din 

olgusunun  genelde  reddine  kadar  varacaktı.  Böylelikle  referans  noktasını  yitiren  bir 

mensubiyet  talebi  ciddi  bir  parçalanma  yaşayacaktı.  Ortak  paydaların  kaybedilmiş 

olması  yabancılaşma  ve  çatışmayı  doğuracaktı.  Her  şey  anlamını  yitirmeye,  insanlar 

yabancılaşmaya  ve  yabancısı  oldukları  şeylere  düşman  olmaya  başlayacaklardı.  şte 

egemenlik  fikri,  böylesi  bir  kopuşun  sonucuydu.  nsanların  tabiat  üzerinde  egemenlik 

kurma  arayışları  ekolojik  yıkımlara  ve  bu  egemenlik,  insanlar  arası  ilişkilere 

sıçradığında ise büyük çaplı gerilimlere neden olacaktı. Bencil insanlarla ulus devletler 

türeyecek,  Darwin’in  öngörülerinden  hareketle  çok  sayıda  insan  ya  da  kurum  kendi 

hayatını devam ettirmek üzere başka hayatlara son vermenin mücadelesini verecekti.  

Esasen, Kartezyen paradigmanın deterministik olması, yani “nedenlere”  güç atfetmesi, 

“egemenlik  kurma”  düşüncesiyle  çok  yakından  ilişkiliydi.  Tanrı’nın  “öldürülmesi,” 

Tanrı’ya  atfedilen  tasarrufların  “nedenlere”  aktarılmasını  gerektirecek  ve  nedenlere 

hükmedenin  sonuçlara  hükmedebileceği  anlayışıyla  amansız  bir  “mücadele” 

yaşanacaktı.  Güneşin  battığı  yerin  son  birkaç  yüzyıllık  geçmişi,  aşağı-yukarı  böylesi 

gerilimlerle şekillenecekti.

1

 

Görünen  o  ki,  modern  dünyayı  sarsan  krizden  yeryüzündeki  hiçbir  şey  kurtulamıyor. 

Sorunun  evrensel  boyutlara  ulaştığı  şu  anda,  sadece  bir  uygarlık  krizinden  bahsetmek 

yeterli  değildir.  Karanlık  her  geçen  gün  biraz  daha  koyulaşmakta,  rahatsız  edici  bir 

endişe  hissi,    her  geçen  gün  daha  fazla  insan  tarafından  paylaşılmaktadır

2

  ve  modern 

insanın  mutlak  kudretine  duyulan  iman  zayıflamaktadır.  Çünkü  “modern  deneyim”in 

                                                 

1

  Mucahit  Bilici,  “Sunuş”,  Fritjof  Capra,  Kainata  Mensup  Olmak,  Çev.Mücahit  Bilici,  nsan  Yayınları, 

stanbul, 1996, s.9-10 

2

  Roger  De  Pasguier,  Birlik  Medeniyetinin  Kökleri,  Çev.  Hakan  Yurdakul,  nsan  Yayınları,  stanbul, 

1995,s.7 

---

 

3

başarısız  olduğunu  her  geçen  gün  daha  çok  sayıda  insan  farketmeye  başlıyor.  E.  F. 

Schumacher’in  deyimiyle,  ilk  hızını  “Kartezyen  devrim”  denilen  olgudan  almıştı,  bu 

deneyim. Amansız mantığı ile Kartezyen devrim, insanı, onun insanlığını idame ettiren 

yüksek düzeylerden ayırdı.  nsanoğlu göklerin (mâverâ) kapılarını kendisine kapattı ve 

muazzam enerji ve hüner ile kendini yeryüzüne (mâsivâ) hapsetmeye çalıştı. Şimdi ise 

yeryüzünün ancak bir geçiş mevkii olduğunu, dolayısıyla göklere erişmeyi reddetmenin 

cehenneme gönülsüz bir alçalma manasına geldiğini keşfediyor

3

.  

Ancak,  bütün  yapay  referanslarına  rağmen,  insanoğlu,  fıtraten  yaratıcısını  aramaya 

devam  edecekti.  En  ilkel  toplumlarda  bile,  dinin  “şu  veya  bu  formda,  ama  mutlaka” 

mevcut  olması  ve  akıllıca  olmayan  bir  akılcılıkla  kendini  tanımlayan  bir  dünyada 

Hıristiyanlığın bütün akıldışılığına rağmen hala yaşıyor olması dinin kaçınılmaz ve fıtri 

oluşunu ortaya koyuyordu

4

. 

Kilisesiz yaşamak mümkün olabilir belki, ama dinsiz, yani bütün zevk ve acısı, heyecan ve 

memnunluğu, incelik ve kabalığı, vesairesi ile “olağan hayat” düzeyinin fevkindeki yüksek 

düzeylerle temas kurmanın ve onlara doğru gelişmenin sistemli çalışması içinde olmaksızın 

yaşamak  mümkün  değildir.  Bu  yüzden  modern  dünyanın  dinsiz  yaşama  deneyimi 

başarısızlıkla sonuçlanmıştır

5

.  

nsaniyet, aşkın olana esaslı ve son derece önemli bir özlem duyduğundan, dünyevi ve 

yatay  düzlemde  kendisini  gerçekleştirecek  ya  da  burada  bulunmasını  haklı  gösterecek 

hiçbir şey bulamaz.  nsan diğer varlıklardan farklı olarak, “Mutlak” olana ulaşmak gibi 

temel bir gereksinim duyar. Kendisine bunca bol bir şekilde sunulan tüm nisbi şeylerin 

onu daima aç bırakmasının ya da ağzına acı bir tat vermesinin nedeni de budur

6

.  

Modern  uygarlık  insana  lazım  olan  şey  haricinde  her  şeyi  vermekte  ve  insanı  ruhtan 

yoksun  bırakmaktadır.  Başka  hiçbir  zaman  insan  bu  kadar  çok  alternatife  sahip 

olmamıştır ve başka hiçbir zaman insan yaşamaktan bu kadar çok sıkılmamıştır.  nsan 

tüm  bu  eşya  bolluğu  içinde  şaşkın,  dağılmış,  parçalara  ayrılmış,  ancak  ruh  huzuruna 

kavuşamamıştır.  

Modern  insan  kendini  bulmaktan  acizdir,  itaat  edemez.  Bu  acziyet  ise  onun  mevcut 

ş

artlara  ve  özellikle  dini  geleneklerden-dolayısıyla  Tanrı’dan-  gelen  kural  koyucu 

                                                 

3

 E.F. Schumacher, Aklı Karışıklar  çin Kılavuz, Çev. Mustafa Özel,  z Yayıncılık,  stanbul, 1992, s.168-

169. 

4

 Capra, a.g.e. s.10 

5

 Schumacher, a.g.e. s.169. 

6

 Pasquier, a.g.e.s.10 

---