Felsefe ve d n b L mler anab L m dali
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B R NC BÖLÜM DE ZM 1. Deizm’in Tanımı
9
B R NC BÖLÜM DE ZM 1. Deizm’in Tanımı lkçağdan beri, filozofları meşgul eden en önemli konular, Tanrı, alem, insan ve bunlar arasındaki ilişkilerdir 14 . Tanrı düşüncesi, insanlık tarihi boyunca, hemen hemen tüm insanların üzerinde kafa yorduğu bir konudur. Çünkü dinsel bütün tartışmalar veya söylemler bir şekilde Tanrı’yla ilişkilidir 15 .
nsanın Tanrı ve evren ile ilişkilerinin değerlendirilmesi sonucu birçok problem ortaya çıkmıştır. nsanın sahip olduğu özellikler, onun hem düşünce tarihinin tartıştığı problemleri üretmesine hem de bu tartışmaların merkezine yerleşmesine dayanak oluşturmuştur. Bütün bu tartışmalar, farklı dinsel yaklaşımların ve gruplaşmaların oluşmasına neden olmuştur. Bu ekoller içerisinde Deizm’in modern dünya açısından taşıdığı önem, diğerlerinden çok daha fazladır. Çünkü modern ve bilimsel düşünce için en önemli adımlardan biri olan Aydınlanma Felsefesi’nin insanlık tarihine kazandırdığı ve Aydınlanma Felsefesi’nin filozoflar arasındaki en yaygın dinsel yaklaşımı deizmdir denilebilir. Günümüzde ise deizm’in sistematik bir öğreti olarak takipçileri ve sözcüleri olmasa da, oluşturduğu felsefi geleneğin etkisiyle, dinsel inanca sahip olanların bile yaşamlarında pratik bir şekilde varlığını sürdürdüğü söylenebilir. O halde, E. Gilson’ın tabiriyle 16 “en zevkli düşünme konularından biri” olan deizm nedir? Nasıl anlaşılmış? Ne şekilde tarif edilmiştir? Şimdi bu soruların cevabına bakalım.
14 Bkz. Hilmi Ziya Ülken, Felsefeye Giriş, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara,1968, s.6 vd. 15 Turan Koç. Din Dili, Rey Yayıncılık, Kayseri, 1995, s.23. 16 Etienne Gilson, Tanrı ve Felsefe, Çev. Mehmet S. Aydın, Birleşik Yayıncılık, stanbul, 1999, s.88. 10
Etimolojik açıdan bakıldığında, “Deizm (Deism)”, Latince’de “Tanrı” anlamına gelen “deus” kelimesinden türetilmiştir. O, Grekçe’de yine “Tanrı” anlamına gelen “theos” kelimesinden türetilmiş olan “Teizm (Theism)” ile aynı kökten gelmektedir. Aslında orijinal haliyle her ikisi de Tanrı veya Tanrıların varlığına inanmak anlamına gelmekte ve bu yönüyle de “Ateizm (Atheism)”in antitezini oluşturmaktaydılar. Fakat zamanla, deizm, kendine özgü felsefi bir anlam kazanıp “doğal din” kavramıyla özdeşleşirken; teizm, dini bir havaya bürünerek yaratıcı ulûhiyet anlayışını ifade etmek için kullanılır olmuştur
17 . Daha sonra, özellikle 16. yüzyıldan itibaren Hıristiyan dünyasında başlayan felsefi ve teolojik tartışmalarla birlikte, teizm, Ortodoks inançları savunan zihnîyet için; deizm ise, geleneksel inançlara ters düşen zihnîyet için kullanılmaya başlanmıştır 18 .
“Deistler” ortaya çıkmıştır. Deizm’in herkes tarafından kabul edilmiş olan ortak bu tanımı tam olarak yapılamamıştır. Bunun en temel nedeni ise, farklı kültürel ortamların, farklı tanımlara yol açmasıdır. Yine, Deizim’in kökeninde yer aldığı düşünülen kişilerin, birbirinden farklı yaklaşımlar ileri sürmeleri ve her kişinin değişik bir duruşa sahip olması bir diğer neden olarak gösterilebilir. Doğal olarak böyle bir durumun sonucunda, bir kavram kargaşasıyla karşılaşılmıştır Bu kavram kargaşasına bir açıklık getirmek ve bugün deizmden ne anlaşıldığını görmek için bu konuda ulaşabildiğimiz en çok kullanılan tanımları tek tek sıralayarak deizmi açıklayalım. - G. C. Joyce’a göre deizm, tarihi ve dini bir harekete isim olma yanında, genelde, Tanrı’nın doğası ve ona bağlı bir dünya hakkında belli bir görüşü anlatan felsefi bir harekettir. Önceleri teizmle arasında bir fark yoktu. Fakat daha sonra özellikle din felsefesi alanındaki çalışmalarla teizmden ayrıldı. Tanrı âlem ilişkisini saatçi-saat ilişkisi gibi kurgulayıp sadece yaratıcı veya ilk sebep olarak düşünülen bir Tanrı ve meydana getirdiği ve belli kurallara göre işlemeye terk ettiği bir dünya anlayışı vardır 19 .
vahiy yerine aklı koyan bir düşünce hareketidir. Kısaca, âlemi yaratan ama vahiy veya
17 Mehmet S. Aydın, Din Felsefesi, Selçuk Yayınları, Ankara, 1994, s. 173; Orhan Hançerlioğlu, Felsefe Ansiklopedisi , Remzi Kitabevi, stanbul, 1993, C.4. s.237-238. 18 Hüsamettin Erdem, “Deizm”, Türk Diyanet Vakfı slam Ansiklopedisi, stanbul 1994, c.9, s.109-110. 19 Muzaffer Ayvaz, Deizm Bilim lişkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), zmir, 2002, s.22 11
mucize gibi herhangi bir yolla ona artık bir daha müdahale etmeyen bir Tanrı’ya, doğru ile yanlış arasında objektif bir farkın varlığına, hayatın gereğinin doğruyu desteklemek ve savunmak olduğuna, ruhun ölümsüzlüğüne ve hayatta ahlâki tavır ve davranışların benimsenmesi gerektiğine inanan bir harekettir 20 .
ngiliz yazarın görüşleriyle birçok Aydınlanma fikrinin habercisi olan bir rasyonalizme dayandırılan bir terimdir. Bu terim çoğunlukla, mutlak yaratıcı olarak kabul edilen fakat dünya ile devam eden bir ilişki ve bağı reddedilen bir Tanrı anlayışına dayandırılır 21 . - Stepnen P. Weldon’a göre ise deizm, 17. yüzyıl sonları ile 18. yüzyıl boyunca Avrupalı ve Amerikalı entelektüeller arasında yaygın olan dini bir harekettir. O, evrensel bir doğal dinin değerini yüceltirken, özellikle Hıristiyanlık gibi vahye dayalı bir dini kınar. Deistler dünyanın, yardımsever ve Akıllı bir Tanrı tarafından yaratılan, matematik açıdan mükemmel evrensel doğa kanunlarına göre yönetildiğine inanırlar 22 . -Yaradancılık. Yetkin bir kişilik olarak Tanrı’nın varlığına duyulan inanç; ngiltere ve Fransa’da 16.yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan ve 19.yüzyıla kadar süren eleştirel din hareketi; vahyi ve vahyin bildirdiği her şeyi reddederek sadece akıl yoluyla kavranan bir Tanrı’nın varolduğu fikrini benimseyen doğal teoloji veya rasyonel ahlak anlayışı, 23
- lâhçılık. Her türlü vahyi, ilhamı ve dolayısıyla vahyin bildirdiği Allah’ı, dini, takdiri inkar ederek sadece akıl ile idrak edilen bir Allah’ın varlığını kabul eden ve teşbihi, teslisi, peygamberi ve vahyi reddeden tabiî din fikrini benimseyen felsefi okul 24 . -Yaradancılık. Tanrı’ya inanmakla birlikte, belli bir dinin dogmalarını ve ilkelerini benimsemeyen; Tanrı’nın evreni yarattıktan sonra onu, kendi yasasına göre işlemek üzere kendi başına bıraktığını öne süren ve 16. yüzyılda Tanrıtanımazlığın karşıtı olarak ortaya çıkan, Aydınlanma döneminde ise kilise öğretisini eleştirerek us dinini savunan öğreti 25
20 Aynı yer 21 Aynı yer 22 Aynı yer 23 Ahmet Cevizci, “Deizm”, Felsefe Sözlüğü, Paradigma, Yay. stanbul 1999, s.209. 24 Süleyman Hayri Bolay, Felsefi Doktrinler ve Terimler Sözlüğü, Akçağ Yay., 7. Baskı, Ankara 1997, s.209-210. 25 Bedia Akarsu, Felsefe Terimleri Sözlüğü, inkılâp Yay., 5.Baskı, stanbul ?, s. 196. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|