Fərhad məMMƏdov tahiRƏ allahyarova

AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
81
məhsulu, müsahibələr, konfranslar, xəbərlər, məlumatlar və s.);
11. Siyasi  sistem  üçün  verilən  tövsiyələrin,  siyasi  sahədə  işləyən  qurumlar  üçün 
verilən təkliflərin kəmiyyəti, aldıqları mükafatlar və adlar;
12. Analitik-məlumat  fəaliyyətinin  faydalılığı,  informasiya-təbliğat  işinin    təşkili, 
qanunvericiliyin təkmilləşməsinə töhfəsi, elmi məqalə və təqdimatların hazır-
lanması, tədqiqat və treninqlərin, təcrübələrin təşkili;
13. Siyasətə dair alternativ ideyaların və yeni biliklərin təklif edilməsi və təbliği;
14. Akademik  və  tətbiqi  tədqiqatlar  arasında  uçurumun  aradan  qaldırılmasına 
töhfəsi;
15. Cəmiyyət və siyasətçilər arasında dialoq məkanının yaradılmasına töhfə verməsi;
16. Siyasi qərarların qəbulu prosesində yeni baxış və yanaşmaların daxil edilməsində 
rolu, siyasətçilərin ənənəvi müdrikliyinə qarşı innovasion siyasi ideya və proq-
ramların yaradılması;
17. Sosial şəbəkələrin imkanlarından mərkəzin tam şəkildə istifadə edə bilməsi.
Son -  2012 –ci ilin reytinqində 2011-ci ildən fərqli olaraq dəyərləndirmə üçün  
bir neçə yeni  kateqoriyalar daxil edilmişdir. Onlara:
 “Dünyanın ən yaxşı Enerji və Resurs Siyasətini tədqiq edən BM-ri”, “Ən yaxşı 
təhsil siyasəti BM-ri”, “Ən yaxşı kommersiya BM-ri”, “Ən yaxşı Müstəqil (dövlət 
və siyasi partiyalardan maliyyə, struktur baxımından leqal müstəqilliyə malik) BM-
ri”, “Ən yaxşı vəkillik kampaniyası aparan BM-ri” və “2011-2012-ci illərdə ən yaxşı 
Syasi Araşdırma/Hesabat hazırlayan BM-ri”-kateqoriyaları aiddir.
Reytinq hazırlayanların ümumi qənaətinə görə, ABM-ləri müqayisə etməyə, me-
yar və fərqlərini müəyyən etməyə imkan verən amillərin tərkibi aşağıdakı kimidir: 
•  yaranma mühiti və səbəbləri (origin & chellenge); 
•  tədqiqatların siyasi istiqamətlərinə görə (policy orientation & referent group); 
•  təşkilati strukturu (structure & management scheme); 
•  fəaliyyətinin istiqamətləri (research agenda & specialization);
•  maliyyə mənbələri (clients & fundraising);
•  analitik məhsul və onun yayılması üsullarına görə (products & promotion);
•  kadr resurslarına görə (staff & experts);
•  siyasi proseslərdə yeri və roluna görə (influence evaluation),
•  tövsiyələri və təkliflərinə görə (recommendations).
Analitik mərkəzlərin siyasi prosesdə iştirakının qiymətləndirilməsi ilə bağlı metodi-
kaya gəldikdə isə qeyd olunmalıdır ki, bu sahədə də  bir sıra problemlər mövcuddur. 
Buraya: 
•  qiymətləndirmənin  nəticələrinin  tədqiqatçının  dövlətin  hakimiyyət  bölgüsünə 
münasibətindən (elitist, yaxud plüralist) asılılığı;

---

AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
82
•  nüfuzun qiymətləndirilməsi parametrlərinin tətbiqi;
•  meyarlara kompleks yanaşmanın seçilməsi ilə bağlı yaranan problemlər;
•  qiymətləndirmənin  obyektlərinin  və  subyektlərinin  (ekspertlər  qrupunun, 
münsiflərin) müəyyənləşdirilməsi problemi. 
  ABM-lərin  status  və  nüfuzunun  qiymətləndirilməsi  metodikasında  bir  sıra 
prinsiplər mövcuddur:
•  “mövqe”, “nüfuz” və “qərar vermə” metodikalarının sintez edilməsi əsasında 
subyektlərin təyin edilməsi; 
•  mərkəzlər haqqında məlumatların kəmiyyət baxımından toplanması və təhlili; 
nüfuz mərkəzlərinin sadə və eyni zamanda həcmli göstəricilərinin axtarılması; 
•  mərkəzin müstəqilliyi və açıqlığı  kimi parametrlərin “simvolik kapital” qismində 
vurğulanması.
Reytinqdə ictimai siyasətlə məşğul olan ekspert-analitik mərkəzlər  aşağıdakı 
tipologiyanı tətbiq edirlər:
 
1.  Partiya  ekspert-analitik  mərkəzləri  -  siyasi  partiyalarla  rəsmən  bağlı  olan 
mərkəzlər;  
2.  Dövlət  yönlü  ekspert-analitik  mərkəzləri  -  dövlət  strukturlarına  daxil  olan 
mərkəzlər;  
3.  Nisbətən-  dövlət  yönlü  ekspert-analitik  mərkəzləri  -  müstəsna  olaraq  dövlət 
tərəfindən  müqavilə və qrantlarla maliiyələşən, lakin rəsmi  dövlət strukturuna 
daxil olmayan mərkəzlər;
4.  Müstəqil  ekspert-analitik  mərkəzləri  -  hər  hansı  sponsordan  asılı  olmayan  
mərkəzl
5.  Nisbətən müstəqil ekspert-analitik mərkəzləri - dövlət strukturlarındаn asılı ol-
mayan, lakin müəyyən  maraqlı qrupla, sponsor və ya sifarişçi  tərəfindən nəzarət 
edilən mərkəzlər;    
6.  Universitet  ekspert-analitik  mərkəzləri  -  universitetlərin  nəzdində  fəaliyyət 
göstərən mərkəzlər.  
Müəyyən  edilmiş  meyarlar    və  ekspert  dəyərləndirmələri  əsasında    ekspert-
analitik mərkəzlərin aşağıdakı kateqoriyalarda  yekun reytinqi müəyyən edilir:
1.  Ən yaxşı yeni ekspert-analitik mərkəzlər;  
2.  Dövlət siyasəti sahəsində ən yaxşı ekspert-analitik mərkəzlər;  
3.  Xarici  siyasət  və  beynəlxalq  münasibətlər  sahəsində  ın  yaxşı  ekspert-analitik 
mərkəzlər;

---

AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
83
4.  Dövlət siyasətinə təsir edə bilən ən yaxşı ekspert-analitik mərkəzlər;
5.  İnternet və sosial mediadan ən yaxşı istifadə edən ekspert-analitik mərkəzlər;
6.  KİV-lərdən ən yaxşı istifadə edən ekspert-analitik mərkəzlər;
7.  Ən yaxşı yeni innovasion ekspert-analitik mərkəzlər; 
8.  Ən yaxşı   universitet  ekspert-analitik mərkəzlər ;
9.  Ən yaxşı   dövlət  ekspert-analitik mərkəzlər ;
10. Ən yaxşı   partiya  ekspert-analitik mərkəzlər ;
11. Ən yaxşı müstəqil  ekspert-analitik mərkəzlər ;
12. Ən yaxşı illik büdcəsi 5 milyondan az olan ekspert-analitik mərkəzlər;
13. Ən yaxşı ixtisaslaşmış ekspert-analitik mərkəzlər;
14. Ən yaxşı regionlar və ölkələr üzrə ekspert-analitik mərkəzlər;
15. Dünyanın ən yaxşı ekspert-analitik məkəzləri.
ABM-lərin  inkişaf  dövrünü  yaşaması  o  demək  deyil  ki,  onlar  problemlərlə 
üzləşmir. Hazırda və  yaxın gələcəkdə BM-ləri bir sira sahələrdə çağırışlar gözləyir. 
Buraya: 
1.  maliyyə mənbələrində qeyri-müəyyənlik və dəyişikliklər;
2.  ictimai siyasət institutlarının, QHT-lərin genişlənməsinə rəğmən  BM-lərin ixti-
saslaşması;
3.  sutka boyu - 24/7 - medianın  inkişafı və yüksəlişindən bəhrələnə bilmək;
4.  texnoloji imkan və üstünlüklər, internet strategiyasının hazırlanması;
5.  qloballaşmanın təsiri: milli (lokal) və transmilli (qlobal) BM-lər arasında rəqabət 
prosesinə davam gətirə bilmək və s. daxildir.
Məsələn  bu  da  maraqlı  faktdır  ki,  2012-ci  ildə    Pensilvaniya  Universitetində   
keçirilən  “Top-30    Think  Tanks”  direktorlarının  sammitində  beyin  mərkəzi 
rəhbərlərinin  əksəriyyəti  maliyyə  vəsaitinin  azlığı  və  büdcənin    ixtisara  salınma-
sından şikayət etmişlər. Onlar həmçinin kadrların qıtlığını da təhlükəli meyil kimi 
vurğulamışlar.
XXI əsrin “beyin mərkəzləri” rəqabətə davam gətirmək üçün nə etməlidirlər?
Dünyaya daha geniş prizmadan baxmaq və qlobal birliyin qarşılıqlı bağlılığını 
və təsirlərini  nəzərə almaq lazımdır. Bu reallıq BM-ləri artıq baş vermiş hadisələrin 
şərhindən daha çox baş verəcək meyillərin proqnozlaşdırlmasına köklənməsini tələb 
edir. Özünə hörmət edən BM böhranların sonrakı təhlilini deyil, onların baş vermə 
ehtimalını görə bilməlidir. Rəqabətədavamlılığın digər mühüm şərti isə ortaq səylər, 
ümumi qlobal məsələlər barədə birgə tədqiqatların, problemlərin təhlilinin aparılma-

---