Fərrux rüSTƏmov tamilla dadaşova ali MƏKTƏb pedaqogikasi
Yüklə 6,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
| pozitiv, neqativ.
Mexanizminə görə sosial-psixoloji adaptasiyanın iki forması ayırd edilir; könüllü, nwcburi.
Sosial-psixoloji adaptasiya bir neçə mərhələdə cərəyan edən prosesdir: tanışlıq nmiwhsi, rol adaptasiyası nmlı^bsi, özünütəsdiqetmd mərhəbsi.
Sosial-psixoloji adaptasiya - konkret sosiallaşma prosesidir. Sosiallaşmanın məzmunu sosial təsirlər, siyasi proqramlar, kütləvi informasiya vasitələri, mədəniyyət, davranış normaları, fərdin xüsusiyyətləri, şəxsiyyətə təsir edən mühit və sosial situasiyalarla müəyyən edilir. Adaptasiyanın professional adaptasiya deyilən xüsusi bir forması var ki, bu zaman insanın yeni fəaliyyət növünə alışması başa düşülür. Fəaliyyət növü dəyişdikcə insan əmək qabiliyyətini və daxili mühitinin müəyyən sabitliyini saxlaya bilməlidir. Professional adaptasiya dəyişmiş fəaliyyət şəraitində işin səmərəliliyini təmin etməyə kömək edir. Adaptasiya qısamüddətli və uzunmüddətli mexanizmləri özündə birləşdirən mürəkkəb prosesdir. Adaptasiya prosesi 522
müəyyən vaxt tələb edir. İş qabiliyyətinin saxlanması insan orqanizminin dəyişkən şəraitə adaptasiyası ilə sıx bağlı olur. Müasir şəraitdə professional adaptasiya insanların birgə fəaliyyətini təmin edir, fəaliyyət üsulları dəyişir, əmək şəraiti dinamik xarakter alır. Bu zaman qrup və birliklərdə birləşən şəxslərin məqsədlərinin yaxınlaşması, onların oriyentasiyası, qrupun rol strukturuna daxil olması, qrup normalarını, ənənələrini qrupun mədəniyyətini qəbul etməsi prosesi baş verir. Professional adaptasiya insanın özündə müvafiq daxili dəyişikliklər etməsi bacarığından çox asılıdır. Təbiidir ki. insan bu halda öz arzu, istək və maraqlarım qrupla uzlaşdırmalı, ümumi məqsədlər uğrunda mübarizəyə qoşulmalıdır. Ali təhsil müəssisələrində mütəxəssis hazırlığı gənclərin tələbəlik həyatının özünəməxsus rollarına, davranış normalarına uyğun fəaliyyət növlərinə qoşulması prosesi ilə sıx vəhdətdədir. Gəncərin tələbəlik həyatına qoşulması, başqa sözlə, adaptasiya prosesi ali məktəb həyatının (mikromühitin) sosial təcrübəsini və fəaliyyət formalarını mənimsəmək, ali məktəb həyatına «qaynayıb-qarışmaq» deməkdir. Adaptasiya tələbə şəxsiyyətinin inkişafında spesifik bir mərhələ kimi xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Çünki; •
məhz adaptasiya prosesində tələbələrin davranışını elə istiqamətləndirmək lazımdır ki, bu istiqamət onun şəxsi simasını müəyyən etsin və sonrakı inkişafını təmin etsin; •
adaptasiya prosesində tələbə kollektivinin sosial-psixoloji birlik kimi formalaşması təmin edilməlidir; •
davranış normalarını mənimsəməsini təmin etməlidir. Bir halda ki, adaptasiya prosesi gəncin - tələbəlik həyatının normalarını, davranış və fəaliyyət formalarını, tələb və maraqlarını mənimsəməsini və «özününküləşdirməsini» təmin edir, deməli, adaptasiya prosesi pUmlaı^dırılmah, idara olunmalı ra
gedişim'} ndzarət edilməlidir.
Tələbənin seçdiyi peşəyə yaradıcı münasibəti məhz adaptasiya prosesində formaşır. Ali məktəb həyatının müxtəlif sahələrinə adaptasiya tələbənin seçdiyi peşəyə də uygunlaş- 523
masını təmin edir. Tələbənin gələcək həyat planlarını seçdiyi peşə-ixtisasla əlaqələndirməsi onun öz professional roluna alışınasının ən yaxşı göstəricisidir. Müşahidələr göstərir ki, tələbə gənclərin çoxunun gələcək həyatla bağlı planları ali məktəbdə qazandıqları professional kvalifikasiya ilə bağlı olur. Lakin ali məktəbə daxil olarkən, qarşısına qoyduqları peşə məqsədlərilə müəyyən fakültədə təhsil illərində meydana gələn planları biri-birinə uyğun gəlməyən, həyat mövqeləri qeyri-müəyyən olan, ali məktəbdə öyrədilən peşəyə və ixtisasa bağlı olmayan tələbələr də az deyil. İxtisaslaşma ilə bağlı bu vəziyyət ali məktəbi bitirdikdən sonra iş yeri seçməkdə də öz ifadəsini tapır. Apardığımız anket sorğusunda iştirak edən tələbələrin 2\3 hissəsi ali məktəbdə təhsili başa vurduqdan sonra, aldıqları ixtisas üzrə işləməyi arzu edirlər. Tələbələrin böyük qismi isə digər motivləri əsas götürürlər: məsələn, şəhərdə qalmaq istəyi: dostlara və qohumlara yaxın olmaq cəhdi: şəhərin mədəni həyatının cazibədarlığı: yüksək əmək haqqı və s. Əlbəttə, bu amillər bütün tələbələr üçün bu və ya digər dərəcədə əhəmiyyətlidir. Lakin bəzi tələbələr üçün onlar həlledici, digərləri üçünsə ikinci dərəcəlidir. Tələbələrin seçdikləri peşəyə münasibətləri göstərir ki, adaptasiya prosesinin əsasında təkcə professional amillər deyil, həm də yeni sosial mövqe, status, mənəvi tələbatlar və digər amillər durur. Tələbələrin ali məktəb həyatına adaptasiyası prosesində iki mərhələ xüsusilə fərqlənir:
Yüklə 6,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|