FəSİl azərbaycanda qeyri-neft sənayesiNİN İNKİŞafinin əHƏMİYYƏTİ, İSTİqaməTİ VƏ ZƏruriLİYİ

1.2 Ölkəmizin qeyri-neft sənayesində rəqabətədavamlılığın artırılması istiqamətləri

Müasir dünya üçün xarakterik olan iqtisadi qloballaşmanın tərkib hissəsi kimi rəqabətin qloballaşması hər şeyin qloballaşmasında özünü göstərir, milli iqtisadiyyat daha çox beynəlxalq rəqabət subyektlərinə çevrilir. Ölkələrarası rəqabət indi dövlətlərin daxili iqtisadi inkişafı üçün çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. O, daha çox daxili rəqabətdən daha təsiredicidir və müəssisələri istehsal xərclərini azaltmağa, malların və xidmətlərin keyfiyyətini yüksəltməyə, idarəetməni təkmilləşdirməyə, satış bazarlarını tapmağa məcbur edir, nə qədər ki, onları milli resurslardan daha səmərəli istifadə etməyə və son nəticədə bütövlükdə ölkənin rəqabət qabiliyyətinin artırılmasına sövq edir. Rəqabət qabiliyyətinin artırılması yollarının axtarışı-həm ölkə, həm də bütövlükdə dövlət müəssisələri hökumətin mühüm funksiyasına çevrilir: indi o, ölkənin rəqabət üstünlüklərinin sahələrini axtarmalı və tapmalı, iqtisadi tənzimləmə tədbirləri ilə onların inkişafını stimullaşdırmalıdır. Ölkənin rəqabət qabiliyyəti dedikdə, adətən, onun müəssisələri (və ya onun ərazisində yerləşən xarici şirkətlər) digər dövlətlərdə yerləşən müəssisələrlə mal və xidmət istehsalında nə dərəcədə uğurlu rəqabət apardıqlarını başa düşürlər. O sahələr güclüdür ki, onun başqaları qarşısında müqayisəli üstünlükləri təşkil edir. Bunlar həm istehsal olunan mallar, həm xidmətlər, həm də təbii ehtiyatlar ola bilər. Məsələn, böyük neft-qaz ehtiyatlarına malik olmaq Azərbaycanın aşkar müqayisəli üstünlüyüdür, baxmayaraq ki, o, yalnız əsas ehtiyatların üstünlüyü kimi qiymətləndirilməlidir. Çünki qlobal inkişaf trendlərinin göstərdiyi kimi, uzunmüddətli dövrdə, daha çox iqtisadi uğurlar əldə edən ölkələr iqtisadiyyatın strukturunda intellektual xidmətlərin üstünlük təşkil etdiyi ölkələrə hesab olunur. Dövlətin iqtisadi rəqabətqabiliyyətliliyini formalaşdıran amillərə hətta coğrafi mövqeyi də aid edilə bilər. Xüsusilə, bəzi ekspertlər hesab edirlər ki, Azərbaycan və Gürcüstanın əlaqələndirici mühüm nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinin kəsişməsi yollarında yerləşməsi Avropa ilə Asiya və Şimalla Cənub, onların əsas müqayisəli üstünlüyüdür. Bununla yanaşı, nəzərə almaq lazımdır ki, həm dövlətin təbii (o cümlədən rekreasiya) resursları, həm də coğrafi mövqeyi yalnız potensial rəqabət üstünlüklərini təmsil edə bilər. Onların real vəziyyətə transformasiyası üçün onların iqtisadi cəhətdən həyata keçirilməsi, yəni təbii ehtiyatlarla olduğu kimi, birbaşa, yaxud da dolayısı ilə rekreasiya resursları və ya coğrafi mövqeyi ilə (məlumdur ki, nəqliyyat tranziti kimi turistlərin ölkəyə cəlb edilməsi də maliyyə nöqteyi nəzərindən ixracın bir növüdür) real ixrac gəliri gətirməlidir. Praktiki müstəvidə potensial rəqabət üstünlüklərinin həqiqi üstünlüklərə çevrilməsi kifayət qədər mürəkkəb məsələdir, çünki onun həlli bir sıra müxtəlif istiqamətlənmiş amillərdən, o cümlədən, siyasi amillərdən asılıdır. Məsələn, nəzəri baxımdan beynəlxalq tranzit daşımaları sahəsində böyük potensiala malik olan Ermənistan hazırda Qafqazda reallaşdırılan iri nəqliyyat-kommunikasiya layihələrində praktiki olaraq iştirak etmir. Ekspansionist xarici siyasəti səbəbindən, təkcə Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzdə deyil, həm də digər qonşularına qarşı hər cür iddialarda (o cümlədən ərazi iddiaları), özünü regional layihələrdən kənarda qoyub. Dövlətlərin rəqabət strategiyaları (yəni müqayisəli üstünlüklərin əldə edilməsinə və möhkəmləndirilməsinə yönəlmiş strategiyalar) iqtisadi tərəqqinin müxtəlif amillərinə yönəldə bilər. Dövlətlərin rəqabət qabiliyyətinin ən məşhur tədqiqatçılarından olan Porter innovasiya əsasında rəqabət strategiyalarının dörd növünü ayırır: istehsalın "amilləri" (təbii ehtiyatlar, ucuz işçi qüvvəsi və s.), investisiyaların, innovasiyaların və sərvətlərin (yığılmış resursların) əsasında rəqabət aparan ölkələrin real üstünlüklərə nail olduqlarını göstərən. Sahibkarlıq şəraitinin əlverişli olması bu maddi cəhətdən rəqabətqabiliyyətliliyin bir sıra amillərindən əmələ gəlir.onların potensialının həyata keçirilməsi. Dünya dövlətlərinin rəqabət qabiliyyətliliyinin kəmiyyətcə qiymətləndirilməsi sahəsində ən genişmiqyaslı tədqiqatlardan biri kimi Dünya İqtisadi Forumu (İsveçrə) keçirilir.