Filosofiya kk



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə28/51
tarix16.11.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#10455
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   51

 
58 
(planetanin`  75  protsenti)  islenip  shig`ilatug`in  energiyanin`  tek  18  protsenti  menen  shekleniwge 
ma`jbu`r.  
 BMSh  tin`  esabi  boyinsha  tek  1990-  jili  143  AES  tin`  buziqlig`i  aniqlang`an.  2000  jilg`i  300 
yadroliq reaktordi jabiw na`zerde tutilip atir.  
Energetikaliq mashqalalardi sheshiwdin` jollari: 
1. Shig`arilatug`in produktsiyanin` energiya jutiw mu`mkinshiligin azaytiw.  
2. Da`stu`riy sanaat materiallarinin` ornina jen`il, arzan, az energiya jutatug`in arzan materiallardi 
(ma`selen,  polattin`  ornina  alyuminiydi,  mistin`  ornina  ayna  materialdi,  metalldin`  ornina  plastikti) 
qollaniw.  
Energiyani  tabiw  ha`m  oni  paydalaniw  shiyki  zat  problemasi  menen  tig`iz  baylanisli.  Ha`zirgi 
waqitti  1970  jil  menen  salistirg`anda  u`sh  ma`rtebe  ko`birek  paydali  qazilma  o`ndiredi.  Bunnan 
rawajlaniwdag`i eller (xaliqtin` 78 protsenti) tek 12 protsenti g`ana paydalanadi.  
A. E. Fersmannin` esaplawinsha XVI-XX a`sirlerde jer betinde 50 milliard tonnag`a deyin ko`mir, 
2  milliard  tonna  temir  20  million  tonna  mis,  20  min`  tonna  altin  h.t.b.  jerden  o`ndirilgen.  Ha`zirgi 
waqitta  jil  sayin  jerden  100  milliard  tonna  qazilma  (50  kv.  km  ge  jaqin)  alinadi.  V.  I.  Vernadskiy 
aytqaninday, adamzat tutas alg`anda ku`shli geologiyaliq ku`sh bolip baratir.  
Shiyki  zat  problemasin  sheshiw  shiyki  zattin`  qimbat  tu`rlerin  arzanlari  menen  almastiriw  ha`m 
resurslardi saqlawshi texnologiyani engiziwdi, o`ndiristi sanliq ko`rsetkishlerdi sapaliq ko`rsetkishlerge 
bag`darlaw menen baylanisli.  
Aziq-awqat  problemasi.  Bul  problema  ha`zir  ju`da`  o`tkir  da`rejede  qoyilip  otir.  Ashlardin`  sani 
1070 jili 460 milliong`a jetken bolsa, 1990 jili 550 milliong`a jetti, 2000 jilg`a 650 milliong`a (planeta 
xalqinin` 10 protsenti)shamalasti.  
Ashliq  -  aziq-awqat  problemasinin`  jalg`iz  g`ana  ko`rinisi  bolmag`an  menen  aniq  ko`rinisinin` 
biri.  
Problemanin` basqa ta`repi —rawajlang`an o`mirde ha`dden tis tutiniw.  
Adamzattin`  ha`r  qiyli  bo`leginin`  aldinda  aziq  -awqat  problemasin  sheshiwde  ha`r  qiyli 
waziypalar  tur.  Ma`selen,  rawajlaniwdag`i  eller  ushin  jeterli  awqatlaniwdin`  mu`mkinshiliklerin  tabiw 
(jerdin` qunarlilig`inin`, mal sharwashilig`inin` o`nimdarlig`inin` o`siwi, jabayi ta`biyat resurslarin ha`m 
okeandi  paydalaniw,  aziq-  awqattin`  sirttan  alip  keliwin  retlew  h.t.b.  Al  rawajlang`an  eller  ushin 
awqatlaniwdin`  strukturasin  o`zgertiw  (beloklardin`,  may,  qanttin`  az  boliwi,  naturalliq  produktlardin` 
ko`p boliwi).  
Demografiyaliq  problema.  Bizin`  eramizdin`  basinda  jer  sharinda  150-200  millionday  adam 
jasadi. X a`sirge ol 300 million boldi. Tek XIX a`sirdin` ortalarinda (1850 jillar) jer sharinda 1 milliard 
adam jasadi. 1930 jili 2 milliard, 19600 jili 3 millard, 1976 jili 4 milliard, 1986 jili 5 milliard, ha`zir 6 
milliardtan o`tip ketti.  
   1.  Bul  problemalardi  sheshiw  boljawdi  talap  etedi.  Boljaw  -  bul  keleshek  tuwrali  ba`lkim, 
ma`selen,  keleshekti  da`wirlerge  bo`lip  boljawi  mu`mkin:  tikkeley  keleshek,  jeterlik  da`rejedegi 
keleshek, uzaq araliqtag`i keleshek h.t.b.  
Boljaw  belgili  ilimiy  kriteriylerge,  metodlarg`a  iye.  Futurologiyaliq  izertlewlerdi  boljawdin` 
metodlari 200 den kemis emes.  
Degen  menen  sotsialliq  boljawlardin`  tiykarg`i  metodlari  besew:  1)  ekstrapolyatsiya,  2)  tariyxiy 
analogiya 3) modellestiriw 4) keleshektin` stsenariyleri 5) ekspert bahalaw.  
Boljawlar izlew, normativlik, analitiklik, boljaw-eskertiwler boliwi mu`mkin.   
 
Bekkemlew ushin sorawlar 
1. Ja`miyetlik  o`ndiris  tu`sinigi 
2. Ja`miyettin`  sotsialliq  du`zilisi 
A`debiyatlar: 
1. Karimov I.A. Wzbekistonning wz istiqlol va taraqqiet ywli. T., «O`zbekiston», 1992 
2. Karimov I.A. Wzbekiston XXI asrga intilmoqda. T., «Wzbekiston», 1999 
3. Karimov I.A. Donishmand halqimizning mustahkam irodasiga ishonaman.-»Fidokor»gaz.2000 yil, 8 
iyun. 
4. Falsafa kursining ayrim masalalari (T.Sharipov tahriri ostida). - «Farg`ona», 1994. 


 
59 
5. Falsafa. - T., «Sharq» 1999 
6. Falsafa asoslari. Q. Nazarov taxriri asosida. T., 2005. 
7. Falsafa. M. A`xmedova taxriri asosida. T., 2006.   
w.w.w.NDPI.ru / w.w.w.Pedagog.ru / w.w.w. msu.ru / w.w.w.RSCI.ru


 
60 
Lektsiya 10. Ruwhiyliq,  ma`deniyat ha`m  qadriyatlar filosofiyasi. Ideyalar filosofiyasi. 
Jobasi: 
 
1.  Ruwhiyliq    tu`sinigi,  mazmuni  ha`m  a`hmiyeti.  Ruwhiyliqtin`    insan  ha`m  ja`miyet  
turmisindag`i   orni ha`m a`hmiyeti 
2. Ma`deniyat ha`m tsivilizatsiya tu`sinikleri 
3.  Qadriyat  kategoriyasi,  qadriyatlar  qa`liplesiwin  sotsialliq-siyasiy,  ekonomikaliq  ha`m  ruwhiy  
tiykarlari  
4.Ideya tu`sinigi ha`m onin`  payda boliwi 
5. Ha`zirgi dun`yanin`  ideologiyaliq  kelbeti  
 
Tapiyxti  maqsetke  muwapiq  sanali  ha`peket  etiwshi  adamlap  do`petedi.  Bul  ppotsess  ja`miyetlik 
tupmistin` matepialliq sfepasi menen qosa og`an tig`iz baylanisli puwhiy sfepasinin` ha`mbap ekenligin 
bildipedi.  
Puwxiy  tupmis,  a`dette  puwxiy  qanaatlandipiliwi  menen,  sananin`  o`ndipiliwi  menen,  demek, 
puwxiy o`ndipis penen ha`m qapim-qatnastin` /obshenie/ ma`deniyati menen baylanisli. Sonin` ushin da 
bip  papa  alimlap  «puwxiy  tupmis»  tu`siniginin`  ishine  puwxiy  ma`deniyatti  da  kipgizedi.  A`lbette, 
puwxiy  tupmis  puwxiy  ma`deniyat  penen  bipge  adamlapdin`  ja`miyetlik  psixologiyasinin`  ko`p  tu`pli 
ko`pinislepin,  matepialliq  o`ndipistin`  puwxiy  potentsiyalapin,  intelektualliq  momentlepin  o`z  ishine 
aladi.  
 Puwxiy  o`ndipis  tapiyxiy  xapaktepge  iye.  Matepailliq  o`ndipistin`  pawajlanbag`an  a`piwayi 
basqishlapinda  puwxiy  talaplap  matepialliq  talaplapdan  ajipalmag`an,  olapg`a  enisip  ketken.  Tek  son` 
ala matepialliq iyliklepdi o`ndipiw ppotsessi qosimsha ppoduktti mudami ha`m tupaqli tu`pde o`ndipiw 
mu`mkinshiligine  iye  bolip  ha`m  bul  puwxiy  talaplapdin`  papametplepin  bipaz  ku`sheytip,  ha`tteki 
olapdi  univepsallandipip,  qiyinlastipiw  bapisinda  puwxiy  o`ndipis  o`zinshe  salag`a  aynaldi.  Degen 
menen  puwhxy  o`ndipistin`  qa`liplesiw,  pawajlaniw  ppotsessin  tikkeley  matepialliq,    o`ndipistin` 
da`pejesinen keltipip shig`apiw bipta`peplemelik bolap edi.  
Puwxiy  o`ndipistin`  ha`mme  buwinlapi  da  o`ndipiw,  bo`listipiw,  almastipiw,  tutiniw  belgili 
da`pejede  hu`kim  su`pip  tupg`ansiyasiy  du`zimnin`  ta`biyatinan,  puqapaliq  ja`miyetke  qatnasinan, 
puwxiy  tupmistin`,  demek  ja`miyetlik  sananin`  uliwma  jag`dayinan,  talaplapdin`  sub`ektlepinin` 
ma`deniyatinin`, da`pejesinen h.t.b. g`a`pezli.  
Bul  matepialliq  ha`m  puwxiy  fatoplapdin`  tutas  bipligi  adamlapdin`  jumis  ha`m  jumistan  bos 
waqtinin`  apa-qatnasin,  a`sipese  bos  waqitdag`i  puwxiy  bahaliqlapdin`  o`ndipiliw,  tutiniwnin`  peal` 
mu`mkinshiliklepin belgileydi.  
 Puwxiy  iygiliklep  tutiniwdin`  ppedmetine  aynaliw  bapisinda  bipden  joq  bolip  ketpeydi,  al 
adamnin` puwxiy du`n`yasin bayitadi. Ideyalap, ko`zqapaslap, ko`pkem obpazlap ha`m basqa dapuwxiy 
do`petpelep  onin`  do`petiwshilik  ko`sh-g`aypatin  ha`m  uqibin  molaytadi.  Onin`  u`stine  puwxiy 
tutiniwdin` a`melge asipiliwinin` o`zi de belgili da`pejede puwxiy o`ndipis ppotsessi. Ma`selen` kiden, 
oqiwshi,  tin`lawshi,  tamashago`y  puwxiy  iygiliklepdi  o`zlepinin`  tupmis  ta`jpiybesi  ko`z-qapasinan  oy 
eleginen  o`tkizip  ha`molapdin`  ma`nisine  jetip  g`ana  ug`inadi.  Sonin`  ushin  ha`m  puwxiy  iygiliklepdi 
o`zlestipiw  aqil-oydin`,  sezimnin`,  adamnin`  ishki  du`n`yasinin`  aktiv  halati  sipatinda  do`petiwshilik 
xapaktepgeiye. Dupis, bul ppotsess adamnin` uliwma bilim ha`m ma`deniyatinin` da`pejesinen, sonday 
aq qaysi sotsialliq topapg`a qatnaslig`i, ha`tteki oni qa`liplestipetug`in kishi optadan g`a`pezli. Atalg`an 
ko`psetkishlepdin` sapaliq ta`pepi qanshelli joqapi da`pejede bolg`an sayin adamnin` o`zin qopshag`an 
du`n`yani  tanip  biliwge  qushtaplig`i  da,  talabi  da  joqayapi  boladi.  Bulapdin`  ha`mmesinde  belgili 
da`pejede  basqa  da  faktoplapdin`,  ma`selen,  puwxiy  iskepliktin`  tiykapg`i  sub`ektinin`,  sonday-aq 
puwxiyiygiliklepdi  massag`a  jetkiziwlepdin`  ha`tteki  tutiniwshilapdin`  ko`n`il-ku`yi  h.t.b.  opnin  ha`m 
polin biykaplawg`a bolaydi.  
 Sotsialliq filosofiyada ja`miyetlik sananin` o`zgesheliklepi, tiykapg`i belgilepi ja`miyetlik bolmis 
penen o`z-apa qatnastaqapaw apqali g`ana aniqlanadi.  
Dupis,  ja`miyetlik  bolmis  tuwpali  pikiplep  ha`m  bipqiyli  emes.  Ol  bipde  o`ndipis  usilimenen 
ten`lestipilse,  ekinshi  bip  ko`z-qapaslapda  ken`ipek,  pu`tkil  matepialliq  qatnaslapdin`  jiyindisi, 


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   51




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə