Filosofiya kk

 
108
A`debiyat  ha`m  jivopis`  ma`selesi  menen  o`tkinnin`  ulli  oyshillari  shug`illandi.  Ma`selen, 
Lessingtin` «Laokoon» miyneti. Bul ma`selenin` XVIII a`sirde qoyiliwi o`zinin` tariyxiy tamirlarina iye. 
Lessing  klassitsizmge  qarsi  shiqti.  Klassitsistler  poeziya  ha`m  su`wretlew  iskusstvosinin`  ara-qatnasin 
qarapayim  tu`rde  qaradi.  Jivopis`ti  boyawlardag`i  poeziya,  al  poeziya  so`zlerdegi  jivopis`  dep  qaradi. 
Lessing a`debiyat jivopis`ke xarakterli metodtin` sa`wlelendiriwinen mexanikaliq tu`rde paydalanbaydi  
degen edi. Sebebi, predmetlik du`n`yanin` ko`ptu`rliligin ha`m baylig`in beriwdin` a`debiyattin` o`zine 
ta`n spetsifikaliq qurallari bar. 
Biraq  bunnan  su`wretlew  o`neri  du`n`yadag`i  bolip  atiran  ha`reket,  rawajlaniw  ha`m  o`zgerislerdi 
beriw mu`mkinshiligine iye emes degen juwmaq shig`a maW a`lbette, joq. 
Lessingtin`  pikirinshe  su`wretlew  iskusstvosi  a`debiyattin`  izinen  ju`redi,  onin`  qurallarin 
paydalanadi.  Biraq  ayta  qalarliq  tabisqa  jete  qoymaydi.  Onin`  tabisqa  jetiwi  ushin  basqa  o`zine  tiyisli 
joli bar. 
Qullasi, iskusstvog`a tiplikti, tiplik situatsiyani tabiwimiz kerek. 
a`debiyattin`  su`wretlew  iskusstvosina  ta`sirin  onin`  jivopis`,  skul`ptura  ha`m  grafikag`a 
bo`linetug`inlig`in ashim-ayriq etpey mu`mkin emes. 
Grafika  jivopis`ten  formal`  bir  belgi    menen  ayrilip  turadi.  Ma`selen,  Moyakovskiydin` 
«Ma`jilispazlar»  qosig`i  bar.  Bunda  adamnin`  denesinin`  bir  bo`legi  bir  jiynalista,  ekinshi  bo`legi 
eiknshi jiynalista boladi. Usi kartinani jivopis`te beriw mu`mkin beW Mu`mkin emes. Sebebi, bulay etip 
jivopis`ke  keltiriw  ku`lkili  bolar  edi.  Al  karikaturada  bul  syujettti  beriw  mu`mkin  emes.  Demek, 
grafikada beriwge boladi degen so`z. 
Grafika  a`debiy  shig`armanin`  illyustratsiyasi  menen  tig`iz  baylanisli.  Obrazli  oylawg`a  baylanisli. 
Ol a`debiyatqa jaqin. Bir grafikada a`debiyat shig`armalari illyustratsiyalansa, eiknshilerinde, ma`selen, 
Effel`  ya  Bidstrup  grafikada  a`debiy  syujetlerdi  o`zleri  tabadi,  u`shinshileri—plakatshilar,  olar 
su`wretlewdi so`z benen baylanistiradi.  
Jivopis`  penen  a`debiyattin`  baylanisi  og`ada  qiyin,  quramali.  Eger  burin  xudojnikler  a`debiy 
shig`armalardin`  temalarina  ko`p  kartinalar  jazg`an  bolsa,  al  ha`zir  jivopis`tin`  informatsiyaliq 
funktsiyalari ekinshi plang`a o`tip, birinshi plang`a ko`rkem qatnas waziypasi shiqqanda jivopis` og`ada 
ekspressiv  bolip,  a`debiyattin`  jivopis`ke  ta`siri  ken`  mag`anada  ko`rinedi.  Ma`selen,  Pushkin  menen 
Bryullovti salistiriwg`a boladi. Eger jaziwshi Sholoxovtin` haqiyqatliqqa qatnasin alatug`in bolsaq, onda 
oni  xudojnikler  Plastov,  Chuykov  penen  salistiriw  mu`mkin.  Sebebi,  bul  xudojniklerdin`  tvorchestvosi 
ruwhiy  ha`m  emotsionalliq  jaqtan  Sholoxovtin`  shig`armalari  menen  ushlasadi.  Romantikaliq 
bag`dardin` ko`rkem oyi o`zinin` jivopis`tegi analogina iye. Ma`selen, Nisskiy, Nemenskiy, Salaxovlar 
jivopis`tin` romantikaliq liniyasi menen baylanisli. Al Prorokovta publitsistikaliq nota ko`rinis tabadi.  
v) a`debiyat-kino-teatr. 
Iskusstvolardin` ekinshi gruppasi  bul sintetikaliq iskusstvo. Ma`selen, kinoiskusstvo. Bul sferadag`i 
tartis:  ko`rkem shig`armani ekranlastiriw ko`rkem shig`armanin` qunin to`menletedi. Bul pikirdi duris 
dew  qiyin.  Ag`ayinli  Vasil`evler  ekranlastirilg`an  «Chapaev»  fil`mi  shin  ma`nisinde  a`debiy  syujet, 
obraz, ideyalarda paydalaniw ayta qalarliqtay misali bola aladi. 
Sonliqtan tarticli ma`seleni basqa aspektke o`tkiziw kerek.  Konkretlirek  aytqanda ekranlastiriwdin` 
tabisqa  jetiw,  jetpewinin`  ma`nisin  ashiw  kerek.  Tap  usi  jerde  a`debiyat  ha`m  kinonin`  spetsifikasi 
shig`adi. 
g) a`debiyat ha`m muzika. 
Bul jerde so`z ha`m sestin` ara qatnasi ma`selesi za`ru`rli problema boladi. 
A`debiyatta so`zdin` muzikaliq ta`biyatin birinshi plenka shig`aratug`in a`debiy shig`armalar boladi. 
Al  muzika  bolsa  so`zden  ha`m  tilden  onin`  intonatsiyaliq  ta`biyatin  aladi.  Sonliqtan  a`debiyat  penen 
ta`spirli iskusstvonin` ara qatnasi ko`rkem tvorchestvonin` bul tu`rlerinin` ta`biyati teren` tamirg`a iye. 
Bul qatnasta muzikanin` programmalili¬i  bas orinda iye. 
Ko`p  g`ana  operaliq,  baletlik  ha`m  sinfoniyaliq  shig`armalar  ushin  a`debiy  jaqtan  qayta  islengen 
syujetler alinadi.  
Birinshiden,  a`debiy  shig`armadasa`wlelengen  haqiyqatliq  uliwmalastirilg`an,  estetikaliq  jaqtan 
qayta islengen ha`m muzikaliq jaqtan qayta islewge jaramli. Muzika konkret waqitlardi emes, al olardin` 
emotsionalliq ma`nisin beredi. 

---

 
109
Muzikada emotsionalliq oy (zamisel) belgili ag`imda rawajlanadi. Biraq konkret detal`larda ha`rkim 
o`zinshe tu`siniwi mu`mkin. 
Ekinshiden,  a`debiy  obrazlar  qashshannan  belgili.  Usi  sebepli  muzika  du`n`yanin`  konkretliligin, 
predmetliligin berealiw uqibina iye bolg`anliqtan uliwmaliqqa iyelewden paydalanadi. 
Muzikanin`  a`debiyatqa  bag`iniwi  poeziyanin`  vokalliq  iskusstvog`a  material  boliwi  menen 
belgilenedi.  Kompozitor  muzikada  sa`wlelengen  waqiyalardi  konkretlestirgisi  kelse,  ol  poetikaliq 
shig`armalardi paydalanadi. 
A`lbette tek a`debiyat muzikag`a ta`sir etip qoymastan muzika da a`debiyatqa ta`siyr etedi. Buni biz 
en`  aldi  menen  a`debiy,  poetikaliq  so`zdin`  muzikalilig`in  esapqa  alip,  na`zerde  tutamiz.  Muzika  tek 
g`ana  poeziyag`a  ta`siyr  etip  qoymay  prozag`a  da  ta`siyr  etedi:  kompozitsiyaliq  printsipler,  a`debiy 
shig`armanin` jasaliwi h.t.b. 
V.Mayakovskiydin`  «Jaqsi»  poema-simfoniyani  yadqa  tu`siredi.  Bunda  qaharmanliq,  turmisliq, 
lirikaliq,  ironiyaliq,  bo`leklik  motivleri  rawajlanadi.  Bul  rawajlaniw  o`zinshe  patetikaliq  final  menen 
tamamlanadi.             
g) a`debiyat ha`m muzika. 
Bul  jerde  so`z  ha`m  sestin`  ara  qatnasi  ma`selesi  za`ru`rli  problema  boladi.  A`debiyatta  so`zdin` 
muzikaliq  ta`biyatin  birinshi  plang`a  shig`aratug`in  a`debiy  shig`armalar  boladi.  Al  muzika  bolsa  
so`zden  ha`m  tilden  onin`  intonatsialiq  ta`biyatin  aladi.  Sonliqtan  a`debiyat  penen  ta`spirlew 
iskusstvosinin`  ara  qatnasi  ko`rkem  tvorchestvonin`  bul  tu`rlerinin`  ta`biyati  boyinsha  teren`  tamirg`a 
iye. Bul qatnasta muzikanin` programmalilig`i bas oring`a iye. 
Ko`p  g`ana  operaliq,  baletlik  ha`m  simfoniyaliq  shig`armalar  ushin  a`debiy  jaqtan  qayta  islengen 
syujetler  alinadi.  Birinshiden,  a`debiy  shig`armada  sa`wlelengen  haqiyqatliq  uliwmalastirilg`an, 
estetikaliq  jaqtan  qayta  islengen  ha`m  muzikaliq  jaqtan  qayta  islewge  jaramli.  Muzika  konkret 
waqiyalardi emes, al olardin` emotsionalliq ma`nisin beredi. Muzikada emotsionalliq oy belgili ag`imda 
rawajlanadi. Biraq konkret detal`lardi ha`r kim o`zinshe tu`siniw mu`mkin. Ekinshiden, a`debiy obrazlar 
qashshannna  belgili.  Usi  sebepli  du`n`yanin`  predmetliligin  konretliligin  bere  aliw  uqibina  iye 
bolmag`anliqtan  uliwmaliqqa  iyelerden  paydalanadi.  Muzikanin`  a`debiyatqa  ba`rin  povokal`liq 
iskusstvog`a  material  boliw  menen  belgilenedi.  Kompozitor  muzikada  sa`wlelengen  waqiyalardi 
konkretlestirgisi kelse, ol poetikaliq shig`armalardi paydalanadi. a`lbette, tek a`debiyat muzikag`a ta`sir 
etip  qoymastan,  muzika  ha`m  a`debiyatqa  ta`sir  etedi.  Buni  biz  en`  aldi  menen  a`debiy,  poetikaliq 
so`zdin`  muzikalilig`in  esapqa  alip  na`zerde  tutamiz.  Muzika  tek  g`ana  poeziyag`a  ta`sir  etip  qoymay, 
prozag`a da ta`sir etedi: kompozitsiyaliq printsipler, a`debiy shig`armanin` jasaliwi h.t.b.     
 
           
Bekkemlew ushin sorawlar 
1.
 
Aristotel` iskusstvosinin` tu`rleri 
2.
 
Ko`rkem a`debiyatta estetikanin` sa`wleleniwi 
 
A`debiyatlar: 
1. Karimov I.A. Wzbekiston buyuk kelajak sari. T.1998 
2. Ka`rimov I.A. O`zbekstan o`zinin` jan`alaniw ha`m rawajlaniw joli. :., 1993 
3. Ka`rimov I.A. O`zbekstan XXI a`sirge umtilmaqta. N., 1999 
4. Borev Yu.B. Estetika. M., 1989 
5. Djanabaeva G. Estetika ma`seleleri  N., 1993 
6. Umarov E. Estetika. T., 1998 
7. Estetika. Slovar` M., 1989 
8. Xudaybergenov U. Esteticheskie vzglyadi Berdaxa. N., 1995 
 
                         

---

 
110
Lktsiya 20. Estetikaliq ta`rbiya 
Jobasi: 
 
l. Estetikaliq ta`rbiyanin` mazmuni ha`m maqseti 
      2. Estetikaliq ta`rbiyanin` faktorlari ha`m qurallari 
 
Estetikaliq  ta`rbiya  ta`rbiyanin`  qa`legen  formasi  siyaqli  individte  yamasa  sotsialliq  toparda  belgili 
ja`miyetlik a`hmiyetke iye sapalardi qa`liplestiriw maqsetindegi olarg`a sanali ha`m maqsetke muwapiq 
ta`sirdi an`latadi. 
Ta`rbiya  ha`r  qashan  adamnin`  sanasina  ta`sir  etiw  menen  baylanisli.  Degen  menen,  ta`rbiyani 
adamnin`  sanasina  ta`sir  menen  sheklew  durisliqqa  kelmeydi.  Nege  degende,  ta`rbiyanin`  qa`legen 
formasi sanag`a-sezimlerge, ko`z-qaraslarg`a, isenimlerge ta`sir  etiw g`ana emes, en` baslisi – olardin` 
ha`reketlerine, ju`ris-turislarina, adamlardin` xarakterlerine ha`m ta`sir etedi. 
Estetikaliq ta`rbiya – konkret-tariyxiy, sotsialliq belgilengen qubilis. 
Antikaliq  du`n`yada  a`yyemgi  greklerde  qa`legen  ta`rbiya  ashiqtan-ashiq  estetikaliq  bag`darg`a  iye 
boldi. a`yyemgi  grekler  estetikaliq ta`rbiyanin` maqsetin erkin puqaranin`  garmoniyali rawajlaniwinda, 
«ruwx  penen  denenin`»  garmoniyasinin`  tastiyiqlaniwinda  kirdi.  Platonnin`  ha`m  Aristotel`din` 
estetikaliq  ta`rbiya  boyinsha  sistemasinin`  ayirmashilig`ina  qaramastan  olarda  uliwmaliq  bar.  Ol: 
estetikaliq ideal, a`dep-ikramliq minez-quliq ha`m puqaraliq adamgershiliktin` birligin tastiyiqlaw. 
Orta  a`sir  tusinda  estetikaliq  ta`rbiya  jeke  adamnin`  ruwxiy-diniy  rawajlaniw  waziypasina 
bag`indirildi. 
Al, birinshi sotsialist-utopistler estetikaliq baslamani xaliq massasinin` miyneti ha`m turmisi menen 
baylanistiriwg`a umtildi. XVIII a`sir tusinda estetikaliq ta`rbiya boyinsha tutas ta`liymat jaratqan nemets 
shayiri,  dramaturg  Fridrix  Shiller  boldi.  Ol  o`zinin`  «Estetikaliq  ta`rbiya  haqqinda  xatlar»  atli 
traktatlarinda  estetikaliq  ta`rbiyanin`  adamnin`  ha`r  ta`repleme  rawajlaniwindag`i  za`ru`rli  qural 
ekenligin  aytiw  menen  ol  estetikaliq  ta`rbiya  ja`miyetti  o`zgertiwdin`  universalliqqa  iye,  radikal  qurali 
sipatinda tu`sindirip qa`teshilikke jol qoydi. 
Estetikaliq  ta`rbiyani  marksizm-leninizm  klassikleri  tiykarinan  revolyutsiyaliq  o`zgerisler  menen 
baylanistira berdi. Bul ha`m bir ta`replemelik edi ha`m oni praktika da`lilledi. 
Bu`ginliginde biyg`a`rez rawajlaniw tusinda estetikaliq ta`rbiyanin` roli belgili sebeplerge baylanisli 
ku`sheyip otir. Birinshiden, adam faktorinin` roli ju`da` ku`sheyip otir. Aqiri, sotsialliq bolmistin` barliq 
sferalarinda  da  adamlardin`  sotsialliq  qa`siyeti,  sanalilig`i,  do`retiwshilik  aktivligi  ha`r  qashang`idan 
beter  talap  etilip  otir.  Ekinshiden,  miynetkeshlerdin`  ma`deniyatin  ko`teriw  protsesinde  miynettin` 
o`nimdarlig`i  ko`terilip,  texnika,  o`ndiristi  sho`lkemlestiriw  jetiledi.  U`shinshiden,  o`ndiris 
qatnasiqlarinin` bunnan bilay jetiliwi, o`zin-o`zi basqariwdin` demokratiyaliq tiykarlarinin` rawajlaniwi, 
bazar  ekonomikasi  tusindag`i  mashqalalardi  sheshiw  uliwma  ma`deniyatti,  sonin`  ishinde  estetikaliq 
ma`deniyatti  talap  qiladi.  To`rtinshiden,  ha`zirgi  ilimiy-texnikaliq  revolyutsiya  tusinda  ilimnin` 
ja`miyettin` tikkeley o`ndiriwshi ku`shine aylaniwin biykarlay almaysan`. Al, o`ndiristin` jan`a texnika 
tiykarinda (elektronika, mikroelektronika, esaplaw mashinalari, ju`da` iykemli avtomatlasqan sistemalar 
h.t.b.)  rawajlaniwi  o`ndiris  protsesinin`  qatnasiwshilarinan  printsipialliq  da`rejede  tu`pkilikli 
psixologiyaliq  qayta  quriwdi,  jan`a  ideyaliq-siyasiy,  professionalliq,  a`dep-ikramliq-estetikaliq  sana 
ha`m qa`siyetti talap etedi.  
Sonday-aq,  estetikaliq  ta`rbiyanin`  a`hmiyetinin`  ko`teriliwinde  ko`rkem  informatsiyanin` 
ko`leminin`  birden  ko`beyiwi,  a`sirese  massaliq  informatsiya  qurallarinin`  –  radio,  kino,  ayriqsha 
televidenienin` tarqaliwi u`lken a`hmiyetke iye.  
Estetikaliq ta`rbiya ja`miyettin` turmisinda qanshelli a`hmiyetke iye bolsa, onin` waziypa, mazmun 
ha`m qurallarin tu`siniw de aniqliq ha`m a`hmiyetli bola beredi.  
Bir  waqitlari  ayriqsha  pedagogikaliq  a`debiyatta  estetikaliq  ta`rbiyani  ko`rkemlikke  ta`rbiyalaw 
menen ten`lestirip jiberdi. Ko`rkem ta`rbiya (xudojestvennoe vospitanie) – bul iskusstvo qurallari arqali 
iskusstvog`a  rawajlang`an  qatnasti  ta`rbiyalaw.  Ko`rkem  ta`rbiya  –  estetikaliq  ta`rbiyanin`  bir  bo`legi 
g`ana. Estetikaliq ta`rbiyanin` tiykarg`i mazmuni – haqiyqatliqqa estetikaliq qatnastin` aktivlesiwi ha`m 
rawajlaniwi. 

---

 
111
O`mirge  estetikaliq  qatnas  o`zinshe  spetsifikag`a  iye.  Sonin`  menen  birge  ol  qa`legen  qatnastin`  – 
utilitarliq-praktikaliq, ilimiy-teoriyaliq h.t.b. qatnastin` bir ta`repi bolip tabiladi. Onin` u`stine, adamnin` 
haqiyqatliqqa  qatnasinin`  basqa  formalari  estetikaliq  baslamadan  ayirilg`an  jag`dayda  haqiyqiy 
adamzatliq xarakterge iye boliwdan њa`m qaladi. 
Estetikaliq  qatnas  o`mirge  bir  ta`repleme  turiliwshiliq  qatnasti  irkip,  ja`miyet,  adamzat,  progress 
ushin is-ha`reketti, uqipti talap etedi. Usi sebepli ha`m estetikaliq ta`rbiya adamnin` estetikaliq sanasin 
qa`liplestire otirip, a`dep-ikramliq, miynet, ekologiyaliq ta`rbiyag`a o`tedi. a`dep-ikramliqqa o`tetug`ini 
go`zzaliq,  jaqsiliq,  hadalliq  penen  birlikte.  Ekologiyaliq  ta`rbiyag`a  o`tetug`ininin`  ma`nisi  sonda, 
ta`biyatqa hadal qatnastin` qa`liplesiwi ha`m onin` estetikaliq ta`replerin ko`riw ja`miyet penen ta`biyat 
arasinda aqilg`a siyimli, garmoniyaliq o`z-ara qatnastin` alg`i sha`rtin boldiradi. Estetikaliq ta`rbiyanin` 
miynet  ta`rbiyasi  menen  o`tlesiwinde  onin`  miynetti  jeke  adamnin`  ishki,  organikaliq  talabina 
aylandiriwg`a sebepshiligi esapqa alinadi. 
Rawajlang`an  estetikaliq  sananin`  adamda  qa`liplesiwi  bul  onin`  du`n`yag`a  ko`z-qarasinin` 
qa`liplesiwi  de.  Du`n`yag`a  ko`z-qarastin`  basqa  da  sferalarina–filosofiyag`a,  siyasiy,  a`dep-ikramliq 
sferalarg`a estetikaliq sfera ta`sir etedi. Ol atalg`an sferalardin` keri ta`sirine de iye. Sonday-aq, estetika 
estetikaliq  ko`z-qaraslardin`  izbe-iz  sistemasin  islep  shig`iwg`a  ja`rdemlese  otirip,  adamlardin` 
talg`amlarinin` qa`liplesiwine de ta`sir etedi. 
Talg`am  adamnin`  ta`wir  ko`riwinde  g`ana  emes,  al  onin`  iskerliginin`  pu`tkil  na`tiyjelerinde 
a`melge asadi. 
Estetikaliq  ta`rbiya  adamnin`  estetikaliq  talaplarin  qa`liplestiriwge  qaratilg`an.  Bul  protsess 
adamnin` talaplarinin` ma`deniyatin qa`liplestiriw menen de baylanisli. 
Solay  etip,  estetikaliq  ta`rbiya–bul  estetikaliq  jaqtan  rawajlang`an,  tvorchestvoliq  jaqtan  aktiv 
adamnin`  qa`liplesiwi.  Bul  protsess  adamnin`  haqiyqatliqti  qabillaw,  bahalaw  ha`m  qansha  o`zgertiw 
uqibi gumanistlik estetikaliq idealg`a ilayiq suliwliq nizami a`melge asiwg`a qaratilg`an. 
2  Jeke  adamnin`  estetikaliq  rawajlaniwinin`  faktorlari  jeke  adamnin`  estetikaliq  raw2ajlaniw 
protsesine ta`sir etetug`in ob`ektiv ha`m sub`ektiv sharayatlar ha`m protsessler. Estetikaliq ta`rbiyanin` 
qurallari  –  bular  sonday  formalar,  olar  sanali  ha`m  maqsetke  muwapiq  tu`rde  adamnin`  haqiyqatliqqa 
estetikaliq  qatnasti  rawajlandiriw  ushin  qollaniladi.  Olardin`  shegarasi  ju`da`  sha`rtli,  birewi  birewine 
o`tip otiradi. 
Miynet  sferasindag`i  teren`  o`zgerisler,  birinshi  gezekte  biyg`a`rezlik  tusinda  menshiktin` 
formalarinin`  o`zgeriwi,  kem-kem  miynetke  do`retiwshilik  qatnas  baslamanin`  ku`sheyiwi  h.t.b.  jeke 
adamnin`  estetikaliq  rawajlaniwindag`i  a`hmiyetli  faktorlardan  esaplanadi.  Jeke  adamnin`  estetikaliq 
qa`liplesiw  faktori  bul  tiykarinan  joqari  ja`mlesken,  o`nimli  o`ndiris  protsesinin`  qatnasiwshilari 
paydasin  sanali  tu`rde  tu`sinetug`in  miynet.  Miynettin`  jeke  adamg`a  estetikaliq  ta`sirinde,  onin` 
ku`sheyiwinde  o`ndiris  sferasina,  tiykarinan  dizain  arqali  estetikaliq  faktordin`  enisiwinin`  orni 
o`zgeshe. 
Miynet sharayatlarin ha`m qurallarin estetikalandiriw estetikaliq jaqtan rawajlang`an jeke adamnin` 
qa`liplesiwinin` a`hmiyetli faktori bola otirip, estetikaliqtan tisqari, utilitarliq funktsiyani da atqaradi. Ol 
miynettin`  o`nimdarlig`in,  onin`  effektivligin  ha`m  sapasin  joqarilatiwdin`  en`  za`ru`rli  rezervlerinen 
esaplanadi. o`ndirislik orta ha`m o`ndirislik iskerlikti estetikaliq qayta quriw boyinsha ilajlar estetikaliq 
rawajlaniwdin` faktorlarinan estetikaliq ta`rbiyanin` quralina eger olar sanali tu`rde o`ndiris protsesinin` 
qatnasiwshilarina maqsetke muwapiq ta`sir ushin qollanilsa g`ana aytiladi. 
A`lbette,  estetikaliq  rawajlaniwdin`  a`hmiyetli  faktorinin`  biri  bul  ja`miyetlik  qatnaslar:  o`ndirislik 
(mu`lkiy,  bo`listiriw,  tutiniw),  siyasiy,  a`dep-ikramliq.  Biraq,  bunda  sol  na`rseni    yadtan 
shig`armawimiz  kerek,  jeke  adamnin`  estetikaliq  rawajlaniwi  onin`  aktiv  iskerligi  protsesinde  a`melge 
asiriladi. 
Estetikaliq  rawajlaniwdin`  bir  faktori  –  ta`biyat.  Bul  a`sirese  ekologiyaliq  krizistin`  real`  qa`wpi 
do`nip  turg`anda  ju`da`  a`hmiyetli.  Estetikaliq  ta`rbiya  menen  ekologiyaliq  ta`rbiya  arasinda  tig`iz 
baylanis bar. Olardi gumanistlik bag`dar, maqsetlerdin` birligi uliwmalastiradi. 
Jeke  adamnin`  estetikaliq  rawajlaniwinin`  faktorlarinin`  ishinde  ayriqsha  orin  predmetlik  ortag`a 
tiyisli. Ol o`z ishine inter`er (turmisliq predmetler, mebel`, planirovka, binani boyaw h.t.b.) gradoqurilis, 
arxitekturaliq  ansambl`ler,  turatug`in  massivlerdi  ha`m  jeke  binalardi  planlastiriw,  sport  qurilislari, 
landshaftliq  zonalar,  parkler  h.t.b.  o`z  ishine  aladi.  Bulardin`  ha`mmesi  adamda  estetikaliq  ha`m 

---

 
112
ko`rkem talg`amdi qa`liplestiriwdin` a`hmiyetli faktorlarinan esaplanadi. Olardin` ta`siri intensivlilikke, 
mudamiliqqa iye.  Bul jerde  estetikaliq baslama utilitarliqtan jaqsi islew, jaqsi, aqilg`a siyimli dem alis 
mu`mkinshiliklerinen ajiralmas jag`dayda. 
Estetikaliq ta`rbiya qurallarinin` biri – iskusstvo. Aqiri, iskusstvo adamnin` haqiyqatliqqa estetikaliq 
qatnasinin`  og`ada  za`ru`rli  formasi.  Ja`miyettin`  estetikaliq  ma`deniyatinin`  da`rejesi  iskusstvonin` 
rawajlaniw da`rejesinen, onin` ja`miyetlik institutlar sistemasindag`i real` orninan g`a`rezli.  
Adamda  tiykarinan  professionalliq  uqiplardi  rawajlandiriwshi  ilimnen  iskusstvonin`  ayirmashilig`i 
sonda, ol tar professiollaniwdi neytrallastirip, jeke adamnin` garmoniyaliq rawajlaniwina juwap beredi. 
iskusstvo  estetikaliq  ta`rbiyanin`  a`hmiyetli  qurali  sipatinda  qaralg`anda  adamlardin`  ko`rkem 
bahaliqlardi qabillawi g`ana emes, olardi do`retiwge qatnasiwi ha`m na`zerde tutiladi.  
Sonday-aq,  estetikaliq  ta`rbiya  qurallarinin`  ishinde  estetikaliq  bilimlerdin`  tiykarin  jaslarg`a 
beretug`in estetikaliq teoriyaliq roli joqari. 
 
Bekkemlew ushin sorawlar 
1.
 
Ta`rbiya ha`r qashan adamnin` sanasina ta`sir etiwi 
2.
 
Jeke adamnin` estetikaliq rawajlaniwi 
 
A`debiyatlar: 
1. Karimov I.A. Wzbekiston buyuk kelajak sari. T.1998 
2. Ka`rimov I.A. O`zbekstan o`zinin` jan`alaniw ha`m rawajlaniw joli. :., 1993 
3. Ka`rimov I.A. O`zbekstan XXI a`sirge umtilmaqta. N., 1999 
4. Borev Yu.B. Estetika. M., 1989 
5. Djanabaeva G. Estetika ma`seleleri  N., 1993 
6. Umarov E. Estetika. T., 1998 
7. Estetika. Slovar` M., 1989 
8. Xudaybergenov U. Esteticheskie vzglyadi Berdaxa. N., 1995