70
onin` o`zine ta`n ruwxiy elitasi boladi. Bul elita ushin tek ka`sibiylik emes, al ruwxiy tan`lang`anliqtin`
elementi ha`m tiyisli: hadalliq, haqiyqatliq, joqari a`dep-ikramliq.
Ruwxiy bahaliqlar bilimlendiriw sistemasi arqali a`melge asiriladi.
Qiyin, qarama - qarsiliqli sha`rayatlarda ha`m ruwxiy bahaliqlar menen siyispaytug`in jaramsiz
qubilislar ko`rinis tawip otiradi. Bul na`rse a`lbette ma`deniyattin`, ruwxiyliqtin` ekinshi plang`a
o`tkenin an`latpaydi. Ga`p sonda, birinshiden, ma`mleketlik ta`rtipke tu`siriw arqali bazar qatnasiqlarin
tsivilizatsiyaliq jolg`a saliw. Bazar qatnasiqlarina o`tiw bizin` jag`daylarimizda birden-bir maqset
(samotsel`) emes, ol molshiliqqa iye ja`miyetke o`tiwdin` qurali. Bunday ja`miyetti quriw ha`m onin`
o`mir su`riwi ushin bilimli, joqari kvalifikatsiyali adamlar kerek. Usinnan, ekinshiden, ruwxiy-
bilimlendiriw reformalarinin` a`melge asiriliwindag`i juwapkershilik ma`mleketlik strukturanin`
birinshilerin ju`klegen.
Respublikada kadrlardi tayarlaw, orta ha`m joqarg`i bilim beriw sistemasin tu`pkilikli reformalaw
baslandi. Ilim ha`m ma`deniyat sferasin, intellegentsiyani, intellektualliq ha`m do`retiwshilik miynettin`
wa`killerin qollap-quwatlaw boyinsha u`lken jumislar alip barilmaqta.
Ma`mleketlik suverenitetke erisiw menen O`zbekstan bir a`sirden ko`p sirtqi du`n`ya menen
bo`liniwden qaldi. O`z waqtinda, patsha kolonizatsiyasi tusinda, Qoqan xanlig`inin` orninda Tu`rkstan
general-gubernatorlig`i ornadi. Buxara ha`m Xiywa xanliqlari protektoratlarg`a aynaldi. Olar sirtqi
du`n`ya menen baylanistag`i o`zinsheliklerden ayrildi. Sovet da`wirinde xaliq araliq qatnaslarda
prerogativa orayg`a tiyisli boldi. O`zbekstan paxtag`a qa`niygelesti. Paxtanin`, altin ha`m basqa da ren`li
metallardin` eksporti respublikanin` erkinen biyg`a`rez a`melge asirildi.
Ga`rezsizlikti dag`azalaw menen O`zbekstan respublikasi xaliqaraliq qatnaslardin` toliq huqiqli
sub`ekti. Respublikada 88 sirt eldin` akkreditatsiyalang`an wa`killeri islep tur, 35 elshixana, 50 xaliq
araliq ha`m ma`mleketlik emes sho`lkemlerdin` wa`killikleri ashilg`an.
Sirtqi siyasattin` tiykarg`i printsipleri O`zbekstan Respublikasinin` Konstitutsiyasinda
tastiyiqlang`an: ma`mleketlerdin` suverenli ten`ligi, ku`sh jumsamaw, shegaralardin` buzilmawi,
ba`sekelerdi paraxat jol menen ta`rtiplew, basqa ma`mleketlerdin` ishki isine aralaspaw ha`m basqa da
ha`mme moyinlag`an printsipler ha`m xaliqaraliq huqiqtin` normalari. (Qaran`iz: Konstitutsiya
Respubliki Uzbekistan. T., 1992. stat`ya 17).
Respublikanin` sirtqi siyasatina ideologiyasizliq, ashiqliq ta`n.
Sirtqi siyasattin` waziypasi eldin` jer ju`zlik siyasat, ma`deniy- intellektualliq, ekonomikaliq
ken`islikke organikaliq integratsiyalaniwin bildiriw.
Siyasiy qatnaslar, diplomatiyaliq iskerlik oblastindag`i bag`darlar BMSh ha`m OBSE
ma`kemelerine qatnasi menen baylanisli. qoow jili martta Bas Assambleyanin` n`u`-sessiyasinda
O`zbekstan BMShqa ag`za boldi. O`zbekstan OBSE nin` parlamentler araliq ha`m Parlamentlik
assambleyasinin` ag`zasi. O`zbekstan qosilmaytug`in (neprisoedinenie) ha`rekettin` ag`zasi ha`m bul
boyinsha anaw ya minaw a`skeriy-siyasiy bloklarg`a qatnaspaydi.
Sirtqi siyasat bag`darlarindag`i ma`mleketler araliq eki ta`repleme ha`m ko`p ta`repleme baylanisli
Ga`rezsiz Ma`mleketler Awqamindag`i eller menen baylanisqa qaratilg`an. Rossiya, Qazaqstan,
Qirg`izistan, Ta`jikstan h.t.b.
1994 jili O`zbekstan ha`m Qazaqstan arasinda birlikli ekonomikaliq ken`islikti quriw boyinsha
sha`rtnama du`zildi, og`an Qirg`izistan ha`m Ta`jikstan qosildi. Tu`rkmenistan menen baylanis eki
ta`repleme baratir.
Orayliq aziyaliq integratsiyanin` ideyasi a`melge asiriliwda «Turkstan--bizin` uliwma u`yimiz»
ja`miyetlik ha`reketinin` roli ku`shli.
O`zbekstan ma`leketlik suverenitetke iye bolg`annan keyin Turtsiya, Iran ha`m Pakistan du`zgen
sawda-ekonomikaliq sho`lkem - EKOnin` ag`zasi. Geybir ma`seleler boyinsha "Islam Konferentsiyasi"
(OIK) sho`lkemi menen de baylanislar bar.
Qitay, Indiya, AQSh, Germaniya, Yaponiya, Frantsiya, Italiya ha`m basqa da jetekshi eller menen
baylanislar ku`shli.
Xaliqaraliq sho`lkemler ramkasindag`i aktiv siyasiy iskerlik, ten` huqiqli eki ta`repli ha`m ko`p
ta`repleme sirt ma`mleketler menen qatnaslar respublikanin` xaliqaraliq ma`deniy ken`islikke
integratsiyalaniwi ushin mu`mkinshilik tuwg`izbaqta. Samarqand, Buxara, Xiywa, Shaxrisabzdin`
tariyxiy-arxitekturaliq estelikleri jerju`zilik tsivilizatsiyanin` oshaqlarinin` biri sipatinda qaytadan
71
du`n`yani o`zine qaratiwda. Bug`an gu`wasi: YuNESKOnin` basshilig`inda Amir Temurdin` 660 jillig`i,
Buxara ha`m Xiywanin` 2500 jillig`inin` bayramlaniwi.
Jerju`zlik integratsiyag`a o`tiwde respublikada du`zilgen Sirtqi ekonomikaliq baylanislar
ministrligi, sirtqi ekonomikaliq iskerlikler Milliy banki, bajixana xizmeti, xaliqaraliq sawdanin`
respublikaliq orayi, bir qatar ellerdegi sawda u`yleri siyaqli institutsionalliq strukturalar du`zilgen.
O`zbekstan Xaliqaraliq valyuta fondi, Jer ju`zlik banki, Miynettin` xaliqaraliq sho`lkemi, Evropa
bankinin` rekonstruktsiya ha`m rawajlaniw h.t.b. ekonomikaliq, finansliq sho`lkemlerdin` ag`zasi. Bular
O`zbekstan ushin transmilliy avtomobil` ha`m temir jol magistrali qurilisina aralasiwg`a, demek, Indiya,
Tinish okeang`a, Qara ha`m Jer orta ten`izi portlarina, Persiya qoltig`ina shig`iwina mu`mkinshilik
beredi.
O`zbekstan Ulli jipek jolin qayta tiklewge ma`pdar. Sirt ellik partnerlardin` qatnasiwi menen
ka`rxanalar du`zilgen: Zarafshan- N`yumont, UzDEU avto; jan`a proektlerdin` a`melge asiriliwi
baslandi: UzDEU elektronika (Koreya), AO "O`z Italmotor (Italiya), UzBat (Ulli Britaniya), Xorezm
APOsi Mersedes-Bents firmasi menen birlikte (Germaniya h.t.b.). Nemets ha`m Tu`slik Koreya
firmalarinin` ja`rdeminde telefonlastiriwdi zamanago`ylestiriw (modernizatsiya) protsesi iske asirilip
atir.
«Regionalliqtan globalliqqa» printsipi Aral problemasin sheshiw ushin ha`m qolaniladi. Araldin`
quriwi - bul tek Orayliq Aziya xaliqlarinin` g`ana tragediyasi emes, ol jer ju`zinin` barliq ekonomikaliq
sharayatina ta`sir etedi.
Rawajlaniwdin` perspektivasi rawajlang`an ellerdin` qatarina qosiliwg`a qaratilg`an. A`dette
ekonomikaliq rawajlaniw da`rejesi boyinsha joqarg`i, orta ha`m to`men da`rejede rawajlang`an eller dep
bo`liw bar. Bul boyinsha, O`zbekstan «orta da`rejede rawajlang`an Aziya eli» dep qaraldi. Geybir
parametrleri boyinsha O`zbekstan rawajlaniwdag`i eller toparina kiredi. Rawajlang`an eller qatarina
keliw ushin birotala bazar qatnaslarina o`tiw kerek. Demokratiyalastiriw protsesin, puxaraliq ja`miyetti
qa`liplestiriwi kerek.
Ha`zir "Ulli ma`mleket" degen tu`sinik ekonomikaliq faktorlar menen baylanisli. Bul boyinsha
alimlar "ekonomikaliq abadanliq faktorinin`" o`lshemi sipatinda energiyanin` otnositelli da`rejede
tutiniwin esapqa alinadi. Eger elde energiyanin` ha`r bir adamg`a baylanisli tutiniliwi konkret ta`biyiy
sharayitlar (klimat, territoriya, rel`ef h.t.b.) belgilengen da`rejede bolsa, onda ol eldin` armiyani ya
basqariw apparatin saqlaw, pensiya menen ta`miyinlew, meditsinaliq xizmet h.t.b. problema joq degen
so`z. Ma`mleket normal` isleydi degen so`z. Adamzat tsivilizatsiyasinin` rawajlaniwi menen, ilim,
texnikanin`, texnologiyanin` rawajlaniwi menen qa`legen ma`mlekettin` ullilig`i, xaliqtin` turmis
da`rejesi ha`m ma`deniyati, jeke adamnin` erkinligi menen baylanisli boladi. Bul kriteriylerden
shig`atug`in bolsaq O`zbekstanda ulli ma`mleketti quriw - real` waziypa. Prezidentimizdin` sonin` ushin
ha`m bizin` elimizdin` XXI a`sirde jerju`zlik ekonomikada, ma`deniyatta ha`m siyasatta ilayiqli orin
iyelewge tariyxiy shansi bar degeni ju`da` duris. (Qaran`iz: I. A. Karimov. O`zbekstan XXI a`sir
bosag`asinda.. N., 1998. 15 b).
Bekkemlew ushin sorawlar
1. Ruwhiyliq degenimiz ne
2. Rwhiyliqtag`i milliylik degende neni tu`sinesiz
3. Ruwhiyliqta uliwmainsaniyloiq degende neni tu`sinesiz
4. Ma`deniyat degenimiz ne
5. Qadriyat degenimiz ne
6. Bu`gingi ku`nde O`zbekstanda qadriyatlarg`a qatnas qanday
7. Ideya degenimiz ne
A`debiyatlar:
1. Karimov I.A. Wzbekistonning wz istiqlol va taraqqiet ywli. T., «O`zbekiston», 1992
2. Karimov I.A. Wzbekiston XXI asrga intilmoqda. T., «Wzbekiston», 1999
3. Karimov I.A. Donishmand halqimizning mustahkam irodasiga ishonaman.-»Fidokor»gaz.2000 yil, 8
iyun.
4. Falsafa kursining ayrim masalalari (T.Sharipov tahriri ostida). - «Farg`ona», 1994.
Dostları ilə paylaş: |