Filosofiya kk
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
12 Bul ushin basqishpa - basqish privatizatsiya ha`m ma`mlekettin` menshiginen aliw, son`inan sanaattag`i ha`m xizmet etiw sferasindag`i ma`mleketlik menshiktin` aktsionerlikke o`tiwi na`zerde tutildi. Ken` masshtabtag`i reformalar awilliq jerlerdin` agrarliq sektorinda ha`m a`melge asirildi. A`lbette, bul boyinsha jerge, irrigatsiyag`a ma`mleketlik menshik qaladi. Bul burinnan sonday. Buni gey bir alimlar aziyaliq o`ndiris usilinin` bir belgisi dep ha`m ju`r. (Qaran`iz: Osnovi filosofii. T. 1998. s. 336). Shininda da revolyutsiyag`a deyingi o`zbek xanliqlarinda (Qoqand, Buxara, Xiywa) jerge u`sh tu`rli menshik bar: amlyak (ma`mleketlik), mulkiy (jeke) ha`m vakuf (musilman ruwxiy sho`lkemlerinin` menshigi). Usilardin` en` jetekshisi - amlyak menshik boldi. Amlyak jerler diyxanlarg`a jarimshiliqqa (izdol`shina) paydalaniwg`a berildi. Qullasi, O`zbekstanda jerge baylanisli jeke menshik, oni satiw praktikasi joq. Ol miyrasliq boyinsha o`mirlik paydalaniwg`a beriliwi mu`mkin. Awil xojalig`inda jan`a ekonomikaliq tiykarda payda bolg`an birlik - shirketler. Aralas ko`p ukladli ekonomikanin` konturlari ha`zir ko`riniwde: ma`mleketlik ha`m ma`mleketlik emes (jeke, aktsionerlik, kollektivlik, kooperativlik) sonday-aq arendaliq- fermerlik- diyxanliq sektor. Ekinshiden, aralas ekonomika adamlardin` talaplarin ha`m o`zgertip atir. Ja`miyettin` sotsialliq strukturasi tuwrali ga`p bolg`anda buring`isha menshiktin` formasina qatnasina qaray emes, basqa da parametrler esapqa alinadi. Ma`selen, aktsionerlik ka`rxanalardin` payda boliwi menen rabochiy aktsiyag`a iye bolip, usi ka`rxananin` iyelewshilerinin` birewi ya basqa bir meshiktin` bir iyelewshisi boliwi so`zsiz. Kvalifikatsiya, bilim da`rejesi h.t.b. boyinsha ha`m o`siw bar. "Ko`k jag`alar" payda boliwda. Sonday-aq "orta klasstin`» ornig`iw mu`mkinshilikleri payda bolip kiyatir. A`lbette jan`a ja`miyetke o`tiw adamlardin` mu`lkiy ten`sizligin ha`m boldirmaqta. Bir jag`inan bay adamlar payda bolsa, ekinshi jag`inan xaliqtin` biraz bo`leginin` o`mir su`riw da`rejesi to`menlep ketti. Bul boyinsha sotsialliq siyasattin` ma`nisi: birinshiden o`zine, sem`yasina tabis tu`siretug`in miynet iskerligi ushin ten` jag`daylar, ekinshiden, byudjetlik sferada jumiskerlerdin` aylig`in infliatsiya da`rejesine ilayiq ta`rtipke saliw, u`shinshiden, ja`miyettin` kem ta`miyinlengen qatlamlarin (studentler, pensionerler, jumissizlar h.t.b.) sotsialliq jaqtan qollap-quwatlaw. Sonday-aq ko`p balali ha`m az ta`miynlengen sem`yalardi adreslik sotsialliq qorg`aw. Bir ja`miyetlik sistemadan ekinshisine o`tiw bahalaw orientatsiyalarinin` siniwi, ruwxiy turmistag`i dag`darislar menen birge ju`redi. O`zbekstan sha`rayatinda jan`alaniw ruwxiy da`reklerge buriliw joli menen, jer ju`zlik tsivilizatsiyani men`geriw, ruwxiy turmistin` bazardin` jan`a sharayitlarinda beyimlesiwi menen baylanisli. Buring`i awqam tusinda ideologiya marksizm-leninizm boldi ha`m oni sanag`a engiziw balalar baqshasinan baslandi. Mektep, orta arnawli, joqari oqiw orinlari bul ideologiyani sanag`a endiretug`in sabaqliqlar, u`git- na`siyhatlar menen tolip ketti. Ma`mleketlik suverenitetke iye bolg`annan keyin O`zbekstanda ja`miyetlik o`mirdi demokratiyalandiriw dag`azalandi. Bul boyinsha marksistlik-leninlik ideologiyanin` monopoliyasinan waz keshiw birinshi plang`a shiqti. Sonday-aq ideologiyaliq vakuumnin` payda boliwi ha`m ta`a`jip emes. Bunday jag`dayda anarxo-ekstremistlik ha`m musilman fundamentalistlik ha`m basqa da bizge jat ideyalardin` enip ketiw qa`wpi boladi. Bul ja`miyetti ha`r tu`rli ideyaliq bag`darlardin` ag`iminda ketiwge ta`sir etiw mu`mkin. Bul tiykarda ja`miyette uliwma ideya tiykarinda birlestiriw ob`ektiv za`ru`rlikke aynaladi. Bul-milliy ideya boliwi tiyis ha`m ol milliy g`a`rezsizlik ideologiyasinin` payda boliwi ha`m qa`liplesiwi boldi. Milliy ideologiya Prezidentimizdin` aytqaninday-aq, ha`zir milletti, ja`miyetti, ma`mleketti birlestiretug`in bayraq. (Qaran`iz: Karimov I. A. Ideologiya-eto ob`edinyayushiy flag natsii, obshestva, gosudarstva. T., 1998. str. 7). Milliy ideologiyanin` waziypasi, birinshiden, milliy g`a`rezsizliktin` ma`nisin tiykarlaw ha`m adamlardin` sanasina jetkiziw. Ekinshiden, eldin` g`a`rezsizliginin` siyasat, ekonomika ha`m ruwxiy turmistag`i ma`nisin ha`m mazmunin aniqlaw. :shinshiden, bul protsesste respublika grajdanlarinin` konkret qatnasiw mu`mkinshiliklerin aniqlaw. Sonday-aq milliy g`a`rezsizlik ideologiyasi tiykarinda eldin` jaqin ha`m uzaqtag`i maqset ha`m perspektivalarin aniqlaw. Bunin` ha`mmesi soni ko`rsetedi, g`a`rezsizliktin` milliy ideologiyasi milliy o`zin-o`zi an`lawdin` qayta tikleniwine, tastiyiqlaniwi ha`m rawajlaniwina alip keldi. 13 Milliy o`zin-o`zi an`law- ha`r bir millettin` territoriyaliq birlik, til, xojaliq ju`rgiziw birligi, milliy xarakter h.t.b. tiykarinda qa`liplesetug`in tiykarg`i belgilerinin` biri. Milliy o`zin-o`zi an`law jeke adam ushin onin` ma`lim bir milletke, onin` tariyxina, ma`deniyatina, traditsiyalarina, u`rp-a`detlerine tiyisliligin sanali tu`rde tu`siniwi. Milliy o`zin-o`zi an`law tariyxiy yad, bizin` ata-babalarimiz qaldirg`an ruwxiy bahaliqlardin` qaytadan tikleniwi, milliy bayramlardin`, da`stu`rlerdin` tikleniwi h.t.b. baylanisli. Sonday-aq milliy o`zin-o`zi an`law ha`r bir xaliqtin` ha`zirgi du`n`yadag`i o`z ornin biliwi menen de baylanisli. O`zbek xalqinin` milliy o`zin-o`zi an`lawi uliwma milliy o`zin-o`zi an`law menen ushlasadi. A`lbette, milliy ideologiya ja`miyettin` pu`tkil ruwxiy turmisin qamtiy almaydi. Ideologiya- bul anaw ya minaw partiyanin`, topardin`, ma`mlekettin` ma`plerin, a`sirese siyasiy ma`plerin sa`wlelendiretug`in ideyalardin` sistemasi bolip tabiladi. Mu`mkin, keleshekte bul waziypalar sheshiliwden basqa uliwma milliy ideyalar, ma`selen, materialliq abadanlasiw ideyasi ideologiyanin` elementine aynaladi. Xaliqtin` ruwxiylig`i ken` tu`sinik. Ruwxiyliq o`z ishine u`sh tiykarg`i baslamani- biliwlik, a`dep- ikramliq ha`m estetikaliqti kirgizedi. Bug`an sa`ykes onin` filosofiya, a`dep-ikramliq (onin` ishinde diniy ha`m du`n`yawiy), ko`rkem o`nerlik sferalari bar. (Duxovnost`, xudojestvennoe tvorchestvo, nravstvennost`// Voprosi filosofii. 1996. Q.2). Bulardin` ha`mmesi bir-biri menen baylanisqan. Biraq olardin` ju`regi, o`zegi - a`dep-ikramliq. Bul ma`selenin` bir ta`repi. Ekinshi aspekti bolsa ruwxiyliq aqil-oy, erkke iye adam tuwrali. Ruwxiy erkinlik adamdi haywanliq turmistan u`stin etedi. Ruwxiyliq bu`gingi tu`sindiriliwinde joqarg`i ruwxiy bahaliqlardin` birinshiligi sipatinda qabillanadi. Ruwxiyliqtin` tiykarg`i kategoriyalari: Shinliq, Jaqsiliq, Suliwliq. Al, ruwxiysizliq adamda joqarg`i maqset ha`m bahaliqlardin` joq boliwi sipatinda boldi. Ruwxiy bahaliqlar stixiyali payda bolmadi. Ol do`retiwshilik, maqsetke muwapiq, intellektualliq iskerliktin` na`tiyjesi. Tariyxiy jaqtan ruwxiyliq do`retiwshilerdin` e tipi qa`liplesken: biliwshi (oyshil, danishpan), dinshil (svyatoy), xudojnik (shayir, jaziwshi, kompozitor h.t.b.). Ha`r bir ja`miyet ushin onin` o`zine ta`n ruwxiy elitasi boladi. Bul elita ushin tek ka`sibiylik emes, al ruwxiy tan`lang`anliqtin` elementi ha`m tiyisli: hadalliq, haqiyqatliq, joqari a`dep-ikramliq. Ruwxiy bahaliqlar bilimlendiriw sistemasi arqali a`melge asiriladi. Qiyin, qarama - qarsiliqli sha`rayatlarda ha`m ruwxiy bahaliqlar menen siyispaytug`in jaramsiz qubilislar ko`rinis tawip otiradi. Bul na`rse a`lbette ma`deniyattin`, ruwxiyliqtin` ekinshi plang`a o`tkenin an`latpaydi. Ga`p sonda, birinshiden, ma`mleketlik ta`rtipke tu`siriw arqali bazar qatnasiqlarin tsivilizatsiyaliq jolg`a saliw. Bazar qatnasiqlarina o`tiw bizin` jag`daylarimizda birden-bir maqset (samotsel`) emes, ol molshiliqqa iye ja`miyetke o`tiwdin` qurali. Bunday ja`miyetti quriw ha`m onin` o`mir su`riwi ushin bilimli, joqari kvalifikatsiyali adamlar kerek. Usinnan, ekinshiden, ruwxiy- bilimlendiriw reformalarinin` a`melge asiriliwindag`i juwapkershilik ma`mleketlik strukturanin` birinshilerin ju`klegen. Respublikada kadrlardi tayarlaw, orta ha`m joqarg`i bilim beriw sistemasin tu`pkilikli reformalaw baslandi. Ilim ha`m ma`deniyat sferasin, intellegentsiyani, intellektualliq ha`m do`retiwshilik miynettin` wa`killerin qollap-quwatlaw boyinsha u`lken jumislar alip barilmaqta. Ma`mleketlik suverenitetke erisiw menen O`zbekstan bir a`sirden ko`p sirtqi du`n`ya menen bo`liniwden qaldi. O`z waqtinda, patsha kolonizatsiyasi tusinda, Qoqan xanlig`inin` orninda Tu`rkstan general-gubernatorlig`i ornadi. Buxara ha`m Xiywa xanliqlari protektoratlarg`a aynaldi. Olar sirtqi du`n`ya menen baylanistag`i o`zinsheliklerden ayrildi. Sovet da`wirinde xaliq araliq qatnaslarda prerogativa orayg`a tiyisli boldi. O`zbekstan paxtag`a qa`niygelesti. Paxtanin`, altin ha`m basqa da ren`li metallardin` eksporti respublikanin` erkinen biyg`a`rez a`melge asirildi. Ga`rezsizlikti dag`azalaw menen O`zbekstan respublikasi xaliqaraliq qatnaslardin` toliq huqiqli sub`ekti. Respublikada 88 sirt eldin` akkreditatsiyalang`an wa`killeri islep tur, 35 elshixana, 50 xaliq araliq ha`m ma`mleketlik emes sho`lkemlerdin` wa`killikleri ashilg`an. Sirtqi siyasattin` tiykarg`i printsipleri O`zbekstan Respublikasinin` Konstitutsiyasinda tastiyiqlang`an: ma`mleketlerdin` suverenli ten`ligi, ku`sh jumsamaw, shegaralardin` buzilmawi, ba`sekelerdi paraxat jol menen ta`rtiplew, basqa ma`mleketlerdin` ishki isine aralaspaw ha`m basqa da Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|