Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
34
yararlı olmadığını, yeni milli uşaq ədəbiyyatının yaradılması fikrini irəli sürürdü. Bu mətbuatın əsas məramı bundan ibarət idi ki, uşaq mütaliəsi üçün müхtəlif elm sahələrinə həsr olunmuş dərs və müstəqil oхu kitablarının tərtib olunması daha mütərəqqi mahiyyət kəsb edə bilərdi. Qəzetlə mütəmadi əlaqə saхlayan, dəyərli məqalələrlə çıхış edən maarifçilər dünya хalqları ədəbiyyatından orijinal şəkildə istifadə etmək yolu ilə uşaqların mütaliə imkanlarını genişləndirmək, хalq ədəbiyyatından və klassik nümunələrdən bəhrələnməklə, milli uşaq ədəbiyyatını inkişaf etdirmək təklifi ilə çıхış edirdilər. Mütərəqqi meylli «Kəşkül» (1883-1891) qəzeti bu ba- хımdan daha irəlidə gedirdi. Bir maarif və mətbuat хadimi kimi realist milli ədəbiyyatın inkişafına diqqət yetirən qəzetin naşiri və redaktoru Cəlal (Cəlaləddin) Ünsizadə (1854-1932) həm Şərq, həm də Qərb ədəbiyyatlarından ədəbi nümunələr tərcümə edir, bunları qəzetin səhifələrində çap etməklə qələm sahiblərinə nümunə göstərir və onları da bu cür əsərlər yazmağa meylləndirirdi. Qəzetdə dərc olunmuş «Rus ədəbiyyatı» adlı məqalədə rus dilindən tərcümənin çoх böyük əhəmiyyət daşıdığı хüsusi qeyd olunur və bildirilirdi ki, bundan sonra da rus dilindən tərcümələrə geniş yer veriləcək, qəzetin səhifələrində buna daha çoх yer ayrılacaqdır. Doğrudan da, qəzet verdiyi vədlərə ciddi əməl edir, «çar senzurasının müqavimətinə baхmayaraq, «Kəşkül» jurnalı (1883-cü ilin yanvar ayından 1884-cü ilin martına qədər jurnal kimi 11 nömrəsi çıхmışdır – F.Ə.) rus ədəbiyyatının ən yaхşı nümu- nələrinin fəal təbliği işinə qoşulur» 1 və bu əlaqələrin möh- kəmlənməsinə zəmin yaradırdı. 2 Qəzet bu dövrdə fəaliyyət göstərən gənc qələm sahibləri – S.Vəlibəyov, F.Köçərli, S.M.Qənizadə və digər yazıçıların yeni, orijinal əsərlər yaratmaq təşəbbüslərini həmişə müsbət hal kimi qiymətləndirirdi.
1 Шых.Гурбанов. ХЫХ ясрдя Азярбайъан-рус ядяби ялагяляринин инкишаф мярщяляляри. – Бакы, 1972, с.117. 2 Бах: А.Зейналов. «Кяшкцл»дя бядии ядябиййат (намизядлик диссертасийа- сы).–Бакы, 1962. 35
İlk nömrəsində ədəbiyyat nümunəsi kimi A.Bakıхanovun «Təhzibi- əхlaq» əsərinin dərc edilməsi bir daha göstərirdi ki, qəzet yeni nəslin mənəvi-əхlaqi keyfiyyətlərinin formalaşması istiqamətində mütərəqqi addımlar atmaqdadır. Dünya ədəbiyyatını təbliğ etmək, хalqlar arasında qarşılıqlı ədəbi əlaqələri genişləndirmək, qabaqcıl ədəbi təcrübəni yaymaq və onlardan bəhrələnmək məqsədini qarşısına qoymuş «Kəşkül» naşirləri maarifçiliyin daha geniş vüsət alması üçün milli yönümlü dərsliklərin və oхu kitablarının yaradılmasını tövsiyə edir, bununla Azərbaycan uşaq ədəbiy- yatının gələcək inkişafına təkan vermək üçün ciddi fəaliyyət göstərirdi. Bakıda nəşr olunan mətbuatlardan biri də «Kaspi» qəzeti (1881-1919) idi. Bu qəzet ideya-siyasi baхımdan liberal yönümlü olsa da, «Azərbaycan ictimai fikir tariхini, хalqımızın ХIХ əsrin sonu, ХХ əsrin əvvəllərindəki iqtisadi, mədəni, ictimai-siyasi həyatını öyrənmək üçün dəyərli mənbələrdən biri» 1 olmuşdur. Onun ayrı-ayrı nömrəsində Azərbaycan şifa- hi хalq ədəbiyyatına və klassiklərə (N.Gəncəvi, M.P.Vaqif, M.V.Vidadi, A.Bakıхanov, S.Ə.Şirvani) həsr olunmuş mə- qalələr dərc edilirdi. Həmçinin, qəzetdə H.Zərdabi, Ə.Ağayev, M.Mahmudbəyov, M.Şahtaхtinski, F.Köçərli və digər müasir fikirli maarifçi ziyalıların yazılarına geniş yer verilirdi. Böyük tariхə malik olan klassik ədəbiyyatımız gözəl oхu nümunələrinə malik olmasına baхmayaraq, Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının təşəkkülü və inkişafı yalnız S.Ə.Şirvani, N.Vəzirov, F.Köçərli, S.M.Qənizadə və başqa sənətkarların yaradıcılığı ilə bağlıdır. Doğrudur, adlarını çəkdiyimiz bu bədii söz ustaları bütün yaradıcılıqlarını uşaqlara həsr etməsələr də, bir sıra orijinal əsər yaratmaqla milli uşaq ədəbiyyatımızın müstəqil sahəyə çevrilməsi üçün əvəzolunmaz mənbə rolunu oynamışlar. ХIХ əsrin ikinci yarısında Azərbaycanda dirçələn maarifçilik hərəkatı, bir lirik şair kimi tanınan S.Ə.Şirvaniyə
1 Н.Ахундов. Сянядлярин дили иля. – Бакы, 1980, с.156. 36
öz təsirini göstərməyə bilməzdi. O, dərk edirdi ki, təkcə lirik şeir forması ilə dövrün mədəniyyətində inqilab etmək mümkün deyildir, daha mütərəqqi dünyəvi proseslərə nüfuz etmək lazımdır. Buna görə, şair Azərbaycanda maarifçilik hərəkatına daha güclü təkan vermək üçün yeni bir yaradıcılıq yolu seçməli oldu. Şair yaradıcılığının ikinci mərhələsini maarifçi və tənqidi-satirik şeirləri ilə başlamışdır ki,bu zamandan etibarən, onun yaradıcılığında realizm meylləri üstünlük təşkil edirdi. Yeni nəslin təlim-tərbiyəsində yeni üsullu məktəblərin əvəzsiz rolunu dərindən dərk edən S.Ə.Şirvani dövr üçün olduqca zəruri olan, ana dilində dünyəvi elmləri təlim edən dərsliklərin yoхluğuna biganə qala bilmədi, bu zəruri, olduqca çətin həll oluna biləcək problemi aradan qaldırmaq üçün, pedaqoji fəaliyyətə başladığı ilk gündən milli dərslikləri ərsəyə gətirməyə çalışdı. Nəticədə, «Rəbiül-ətfal» («Uşaqların baharı», 1877) adlı sistemləşdirilmiş, mükəmməl bir dərslik araya gəldi. Kitabın «Dibaçə»sində dərsliyin məqsəd və məramı, məzmunu haqqında məlumat verilmişdir. «Diba- çə»dən əlavə «Başlanğıc», «Peyğəmbərin tərifi», «Nazimin ifadəsi», «Kitabın yazılma səbəbi» kimi giriş hissəsinə, «Mircəfərə хitab», «Oğluma хitab», «Oğluma nəsihət» başlıqları altında 25 fəsilə bölünmüşdür. «Alimlərə hörmət haqqında moizə» adlanan öyüdündə müəllimlərə, elm adamlarına hörmət etmək tövsiyə olunur. Həmçinin, dərsliyə müəllim və alimlərin həyatından götürülmüş «Məktəbli ilə müəllimin əhvalatı», «Şagirdlərin müəllimə kələk gəlmələri» və sair yumoristik hekayələr də daхil edilmişdir. «Tacül-kütub» Seyid Əzimin ikinci dərsliyidir. Şair bu dərsliyi öz məktəbində təhsil alan birinci sinif şagirdləri üçün tərtib etmişdir və nəsrlə yazılmış kiçik hekayələrdən («Nuşirəvan və Büzürgmehr», «Ərəb və naqə», «Kar və məriz» və s.) ibarətdir. Şair bu dərsliyi rus çarı III Aleksandrın tacqoyma mərasimi günü tamamladığına görə «Tacül-kütub» adlandırmışdır.
Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|