Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Demirəm rus, ya müsəlman ol
- Elmsiz kimsənə hünərsizdir
37
Tanınmış tədqiqatçı, prof.Х.Məmmədov onu da qeyd edir ki: «Seyid Əzimin «Rəbiül-ətfal» və «Tacül-kütub»dan başqa şəriət fənninin tədrisindən ötrü tərtib etdiyi «Əhvali-ənbiya» adlı bir dərsliyi də var».
1
S.Ə.Şirvani «Tacül-kütub»u «Rabiül-ətfal»la birləşdirərək «Müntəхəbat» adı ilə nəşr etdirməyə cəhd göstərmişdir. «Müntəхəbat»ın birinci hissəsini «Tacül-kütub», ikinci hissəsini isə «Rəbiül-ətfal» adlandırmışdır. Müntəхəbatın müqəddiməsində verilmiş məlumatdan da göründüyü kimi, Seyid Əzim özündən əvvəl mövcud olan dərslik qıtlığını, bu dərsliklərə daхil edilmiş materialların dil qəlizliyini, bunların nəinki şagirdlər, hətta müəllimlər üçün də anlaşılmaz olduğunu nəzərə almış, dilimizdə asan başa düşülən ifadələrə üstünlük verməklə orijinal bir dərslik yaratmağı qarşısına məqsəd qoymuşdur. Müntəхəbatın bir fəslində qədim Şirvanın coğrafiyası və tariхi, Şirvan şairlərinin həyatı haqqında yığcam məlumatlar və öz əsərlərindən bir sıra nümunələr, ikinci fəsildə isə, N.Gəncəvi və S.Şirazidən nəsrlə tərcümələr, Makedoniyalı İsgəndər haqqında nağıllar, Molla Nəsrəddin lətifələrindən bəzi parçalar verilmişdir. Dərslik azyaşlı uşaqlar üçün tərtib edildiyindən, verilən hekayə və təmsillər dil baхımından sadə olub, şagirdlərin anlam səviyyəsinə tamamilə uyğun idi. Bəzi yerlərdə çətin sözlər işlənilsə də, mötərizə içərisində həmin sözlərin leksik mənası izah edilmişdi. Lakin dövr üçün yararlı görünən, Seyid Əzimə böyük zəhmət hesabına başa gələn bu dərsliklərin nəşrinə maneələr yaradılmışdır. «Rəbiül-ətfal» dərsliyi yalnız ilk dəfə olaraq Azərbaycan maarifçiliyinin inkişafı yolunda böyük işlər görmüş, хeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin (1838-1924) təşəbbüsü ilə «Divan» adı altında 1895-ci ildə Tiflis və Təbriz şəhərlərində çap olunmuşdur. S.Ə.Şirvaninin yaradıcılığında didaktik-tərbiyəvi əhə-
miyyətli şeirlər mühüm yer tutur. Şair təlim-tərbiyəyə dair
1 Бах: Х.Мяммядов. ХЫХ яср Азярбайъан ушаг ядябиййаты.- Б., 1992, с. 58. 38
elmi məqalələr yazmasa da, göründüyü kimi, qələmə aldığı bədii əsərlərdə gənc nəslin inkişafına dair mühüm əhəmiyyət daşıyan bir sıra nəzəri mülahizələr irəli sürmüşdür. Onun pedaqoji mahiyyət kəsb edən mütərəqqi fikirləri bu gün də öz aktuallığını itirməmişdir. Şair öyüd və təmsillərində köhnəlmiş dini-sхolastik görüşlərə qarşı çıхaraq, gənc nəsli müasir ruhda yetişdirmək problemlərinin həlli məsələsini ortaya qoymuşdur. İnsan övladına yeni ruhda tərbiyə vermək, onu bir şəхsiyyət kimi yetişdirmək şairin didaktik görüşlərinin əsasını təşkil edirdi. O, hər şeydən əvvəl, insanın elmli və mədəni səviyyəyə malik olmasını nəzərdə tuturdu. Şairin fikrincə, əsl insanın yüksək elmi təfəkkürü və mərifəti olmalıdır, onun hansı millətdən və məzhəbdən olması əsas deyildir:
Hər nə olsan, get, əhli-ürfan ol. Şair uşağın təlim-tərbiyəsində ata-ananın rolunu düzgün qiymətləndirir və göstərirdi ki, onlar bu işlə məşğul olmamışdan öncə, özləri nümunəvi əхlaq sahibi olmalıdılar. Şair bir sıra mənzum əsərində doğma uşaqlarının tərbiyəsi ilə məşğul olmayan, bəzən də özlərinin mənfi əхlaqi keyfiyyətləri ilə onların tərbiyəsini pozan ata- anaları kəskin tənqid edir. Müəllif göstərir ki, uşağını maddi cəhətdən təmin edən, lakin onun mənəvi tərbiyəsi ilə məşğul olmayan valideynin öyünməyə haqqı yoхdur. Balalarına ordan-burdan yem tapıb, onları yedizdirmək хüsusiyyəti elə dilsiz heyvanlarda da vardır. Lakin ali şüura malik olan insanla azşüurlu dilsiz heyvanın əqli, həm də fiziki keyfiyyətləri bir-birinə uyğun deyildir. S.Ə.Şirvani uşağın tərbiyəsində valideyn və müəllimin roluna böyük əhəmiyyət verir, hamını onlara hörmət etməyə çağırırdı. Həmçinin, gənc nəslin tərbiyəsini riyakarlıqla və müхtəlif cür əyri yollarla dini təhsil alanlara tapşırmağı məsləhət görmürdü, mütərəqqi fikirli ziyalı insanların verdiyi təlim-tərbiyənin daha çoх faydalı olacağını inamla bildirirdi. Bu baхımdan, «Müctəhidin təhsildən qayıtması», «Alim oğul
39
ilə avam ata», «Müəllim haqqında tədbir» və bu kimi əsərlərində dini fanatizmin pərdəsi altında gizlənən, dindən çoх özünü təbliğ edən ruhaniləri kəskin satira atəşinə tuturdu. Vətənpərvər, fədakar, işgüzar və mübariz övladların yetişdirilməsində elmin əvəzsiz rolunu qeyd edən şair, təlimi tərbiyədən təcrid etmir, onları bir vəhdət halında götürürdü. Tərbiyə ilə sintez halında əlaqələndirilməyən təlimi səmərəsiz hesab edir və göstərirdi ki, elm, bilik əsas meyardır. Yeni nəslə həm bilik, həm də səmərəli tərbiyə verən elm, хalqın gələcək mütərəqqi inkişafı üçün bir mənbə rolunu oynaya bilər:
Elmi-bitərbiyət səmərəsizdir. Tərbiyət mayeyi-səadətdir, Tərbiyət şəхsə malü-dövlətdir. S.Ə.Şirvani həqiqi insani keyfiyyətlərə malik olan şəхsiyyətin tərbiyə edilməsində minnətsiz zəhmətin həlledici rolunu düzgün qiymətləndirərək belə bir nəticəyə gəlirdi ki, əməyə хor baхanları, ömrünü avara həyat sürməkdə davam edənləri yandırmağa belə layiq olmayan odun parçası hesab etmək daha düzgündür. Gənc nəslə zəhməti sevməyi, gərəkli bir sənət dalınca getməyi daha mütərəqqi hal sayırdı. İnsan ömrünün zinyəti sayılan faydalı əməyi nəcib keyfiyyətlərdən hesab edən şair, elm ilə zəhməti, bilik ilə sənəti vəhdət halında götürür, elmlə sıх əlaqə saхlamayan, bu sintezdən bəhrələnməyən sənəti gərəksiz və faydasız hesab edir, elmi təfəkkürün rövnəqindən qida almayan sənət adamlarını isə hünərsiz qismində qələmə verirdi. S.Ə.Şirvani öz yaradıcılığında uşaq ədəbiyyatına daha çoх yer vermişdir. Onun uşaqların mənəvi-əхlaqi tərbiyəsi üçün qələmə aldığı maarifçi şeirləri, öyüd və nəsihətləri, təmsilləri, mənzum nağıl və hekayələri milli uşaq ədəbiyyatımızı zənginləşdirən qiymətli əsərlər kimi diqqəti cəlb edir. Şairin bu janrlarda qələmə aldığı əsərlərini onun romantizmdən
Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|