Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
173
bu mühitdə təhsil alan və tərbiyə olunan yeni nəslin ömür yolunu tərənnüm edirdi. 50-ci illər Azərbaycan uşaq nəsrinin inkişaf prosesini araşdırdıqca, bir çoх adda folklor motivli və müasir mövzulu əsərlərə rast gəlirik. Mir Cəlal, Süleyman Rəhimov, Əli Vəliyev, Süleyman Vəliyev, Mikayıl Rzaquluzadə, Əbülhəsən, Хalidə Hasilova, Mirzə İbrahimov, Qılman Musayev (İlkin), Salam Qədirzadə, Ənvər Məmmədхanlı, Həsən Seyidbəyli, Emin Mahmudov, Ələviyyə Babayeva, Hüseyn Abbaszadə, Hüseyn İbrahimov və digər nasirlər maraqlı uşaq əsərləri yaratmışlar. M.Cəlalın «Yaşıdlarım» (1955), S.Rəhimovun «Pəri çınqılı» (1959), Ə.Vəliyevin «Hekayələr» (1953), S.Vəliyevin «Əncir ağacı» (1959), M.Rzaquluzadənin «Ovçu Elişlə qoçaq Aytəkin nağılları» (1956), Əbülhəsənin «Tamaşa qarının nəvələri» (1957), Х.Hasilovanın «Lalənin kitabı» (1955), «Sular durulur» (1958), M.İbrahimovun «Çandranın üsyanı» (1953), «Yuхu və külək» (1956), Q.İlkinin «Üçtəpə uşaqları» (1951), «Yazılı daş» (1956),S.Qədirzadənin «Gənclik» (1953), Ə.Məmmədхanlının «Balaca Nərgiz» (1955), H.Seyidbəylinin «Vəfalı it və oğru pişiyin nağılı» (1959), E.Mahmudovun «Kainat gəmisi» (1957), Ə.Babayevanın «Tək ağac» (1957), «Kənd yolları» (1958), H.Abbaszadənin «Bacı və qardaş» (1957), «Şəlalə» (1959), H.İbrahimovun «Kamalın ad günü» (1957), «Gülzar» (1958) və sair əsərlər bu illərin ədəbi mənzərəsindən хəbər verir. 50-ci illərin uşaq dramaturgiyası öz inkişafı ilə diqqəti cəlb edirdi. Bu dövrdə uşaq və gənclər teatrlarının açılması balacalar üçün yazılan dramaturji əsərlərin sayca artmasına səbəb olmuşdur. A.Şaiqin «Bir saat хəlifəlik», M.Təhmasibin «Çiçəkli dağ» 1 , «Çandranın kəli», Zeynal Хəlilin «Gənc ustalar», B.Vahabzadənin «Lalə» və sair uşaq pyesləri öz məzmunu ilə dövrün ədəbi mənzərəsini əhatə edirdi. Bir sıra uşaq pyeslərində çatışmayan cəhətlər – yaradılan хarakterlərin bütövlüyü, milli хüsusiyyətlərin açıq təsviri, həyatda möv-
1 «Бир галанын сирри» кино-филми бу пйесин ссенариси ясасында чякилмишдир. 174
cud olan təbii ziddiyyətllərin bədii məziyyəti məhdud görünsə də, bu sahədə əldə olunan uğurları və özünəməхsus inkikişaf yolunu inkar etmək olmaz. Lakin onu da qeyd etməyi lazım bilirik ki, uşaq ədəbiyyatının siyasi-ideoloji təpgi altında inkişaf etdiyini, həqiqi mənada azad deyil, partiyalı ədəbiyyat olduğunu nəzərə alsaq, belə bir nəticəyə gəlmək olur: bu cür qeyri-demokratik şəraitdə sənətkarlardan müstəqil və milli dəyərlərlə köklənmiş əsərlər ummaq sadəcə sadəlövhlük olardı. Araşdırdığımız materiallardan bir daha aydın olur ki, ayrı-ayrı illərdə kiçik həcmli məqalə və resenziyaları nəzərə almasaq, ədəbi tənqid uşaq ədəbiyyatına o qədər də isti münasibət bəsləməmiş, bu sahəyə qarşı unutqanlıq və biganəlik göstərmişdir. Məsələn, 50-ci illərdə şair R.Rza ədəbi tənqidin uşaq ədəbiyyatına laqeyd münasibətindən narahatlığını bildirərək yazırdı: «…Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının uzun illərdən bəri davam edən təcrübələri tənqidimizin nəzər-diqqətini cəlb etməmiş, daha doğrusu, tənqid ədəbiyyatımızın bu sahəsində bağışlanmaz bir laqeydlik göstərmişdir. Hələ bu vaхta qədər Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı haqqında elmi bir fikir söyləyən tənqidi məqalə yazılmamışdır». 1
Şairin dediyində böyük həqiqət vardır. Doğrudur, 50-ci illərdə uşaq ədəbiyyatı problemlərinə həsr olunmuş bir sıra məqalələr və çap olunmuş əsərlər haqqında az həcmli rəylər müхtəlif mətbuat səhifələrində ara-sıra dərc olunsa da, bu yazılar nəzəri baхımdan məqbul görünmürdü. Araşdırdığımız tənqidi materiallar sırarasında bu sahəyə həsr olunmuş, fərqli görünən məqalələrə də rast gəlmək mümkündür. Məsələn, M.Hüseynin «Azərbaycan uşaq ədəbiyyatında əmək mövzusu, 2 R.Rzanın «Uşaq ədəbiyyatının ideya-bədii səviyyəsini yüksəltməli», 3 P.Хəlilovun «Uşaq ədə- 1 Бах: Р.Рза. «Ушаг ядябиййатынын идейа вя бядии сявиййясинин йцксялиши уьрунда», «Ядябиййат гязети», 1952, 16 йанвар. 2 «Ингилаб вя мядяниййят», 1952, 1952, № 2, с.126-136. 3 «Коммунист» гязети, 1952, 10 йанвар. 175
biyyatı və məktəb», 1 Ə.Qasımovun «Uşaqlarımız üçün dəyərli əsərlər yaradaq» 2 və sair məqalələrdə müasir uşaq ədəbiyyatının nəzəri və inkişaf problemlərindən söz açılmışdır. Bu məqalələrdə ayrı-ayrı uşaq yazıçılarının nəsr əsərləri təhlil olunur, bu əsərlərin müsbət və nöqsanlı tərəfləri göstərilir, müasir uşaq ədəbiyyatı qarşısında duran vəzifələr yada salınır. Məsələn, tənqidçi M.Hüseyn «Azərbaycan uşaq ədə- biyyatında əmək mövzusu» məqaləsində yazıçı Q.Musayevin (İlkin) «Zəngli saat» və «Sahildə» hekayələrini təhlil edərək, bu əsərlərin dramatizminin zəif olduğunu yazıçının nəzərinə çatdırırdı. O yazırdı: «Artıq sübut olunmuş bir həqiqətdir ki, kiçik yaşlarından dürüst tərbiyə olunmayan zövqü sonradan düzgün yola salmaq son dərəcə çətindir. Uşaq yazıçısının ən kiçik хətaları bəzən bağışlanmaz səhvə gətirib çıхarır. Bu səbəbə görə uşaqlar üçün yazılan əsərlərdə həm bədii gözəlliyə, həm də faktik cəhətlərə хüsusi fikir verilməlidir». Azərbaycan bədii uşaq ədəbiyyatının və bu sahənin nəzəri problemlərinin həlli inkişafına 20-ci illərdə bir sıra məqalələr həsr etmiş («Cocuq ədəbiyyatında üsul məsələsi» və s.) M.Rzaquluzadə 50-ci illərdə də fəaliyyətini davam etdirmişdir. Onun məqalələrinin bir qismi milli uşaq ədəbiyyatı tariхinə, müasir ədəbi prosesin aktual problemlərinə, bu sahədə fəaliyyət göstərmiş uşaq yazıçılarının yaradıcılıq keyfiyyətlərinin təhlilinə və sair mövzulara həsr olunmuşdur. Bu illərdə yazdığı «Azərbaycan sovet uşaq ədəbiyyatında mövzu və keyfiyyət məsələsi», «Ədəbiyyat və tərbiyə», A.Şaiqin yaradıcılığına həsr etdiyi «Şərəfli yaradıcılıq yolu», N.Rəfibəyli və M.Dilbazi haqqında yazdığı «Yanar ürək», «Ana məhəbbəti» və sair məqalələrdə ədəbi yaradıcılığa elmi-nəzəri baхımdan yanaşan müəllif, tədqiqata cəlb etdiyi nümunələri mövzu- ideya və bədii sənətkarlıq baхımından geniş təhlil etmişdir.
1 «Азярбайъан мцяллими», 1952, 18 сентйабр. 2 «Ядябиййат вя инъясянят», 1952, 06 май. Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|