G e n d e r V ə İ n s a n h ü q u q u
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
də də əhalinin gender m əntiqində ilkin dem o q rafık biliklə- rin fo rm alaşd m lm ası ak tu allıq kəsb etməlidir. G e n d e r statistikası-cəmiyyətin bütün sahələrində q a d m və kişilərin vəziyyətini səciyyələndirir. O, q a d m və kişilərin b ərab ər h ü q u q və im kanları prinsipinin yerinə yetirilməsi, o n l a n n hər b ir xüsusiyyətləri üzrə tələblərə cavab verən optim al sosial-dem oqrafık siyasətin işlənib hazırlanm ası üçün əsas verir. Ü m u m ilik d ə r e s p u b l i k a n m g e n d e r m ənzərəsi belədir: A zərb ay can RespubHkası 1991-ci il o k ty a b rm 18- dən müstəqil dövlətdir. H ak im iy y ət forması - prezident respublikasıdu'. Ə razisi 86600 k v .k m -d ir. A z ə rb a y c a n R espublikası şim aldan R u s iy a (Dağıstan), şim al-qərbdən G ürcüstan, c ə n u b -q ə rb d ən E rm ən ista n və Türkiyə, cənub- d a n İran ia həm sərhəddir. H ə r kv.km-ə əhalinin sıxhğı 92 nəfərdir. Əhalinin üm um i sayı 8.158.000 nəfərdir ki, o n u n 4.175.000-i q a d ın , 3.983.000-i isə kişidir. Ə h a lin in təxm inən 13%-i q a ç q m və m əcburi köçkündür. A zərbaycan R espublikası 1992- ci ilin m a r tm d a n B M T -nin üzvüdür. 1995-ci ildə müstəqil dövlətin ilk Konstitusiyası qəbul o lu n m u şd u r. K o n stitu siy a ən ali qüvvəh q a n u n olm aq etibarı ilə q a d ın la rm diskrhninasiyasm ı q a d a ğ a n edir ki, bu d a 25-ci m a d d ə d ə "kişi ilə q a d m m eyni hüquqları və a z a d lıq la rı v ard ır" kim i təsbit o lu n m u ş d u r . K o n stitu siy an m bu tələbi eyni z a m a n d a A zərbaycanm bir çox qanunları, R e s p u b h k a Prezidentinin, H ö k u m ə tin və Milli MəcHsin q a n u n və q ə ra rla rı, f ə r m a n l a n ilə tənzim lənir. A k t u a l p ro b le m lə rd ə n biri o la r a q , digər ölkələrdə o ld u ğ u kim i, g e n d e r s ta tis ti k a s m m in k iş a f etdirilm əsi sa h ə sin d ə , R e s p u b l ik a D övlət S ta tis tik a K om itəsində də müəyyən işlər görülür. Ü m u m iy y ə tlə A z ə r b a y c a n d a 1995-ci il P ekin k o n fra n s m d a n so n ra gender problem ləri m a ra q d o ğ u ru d u . "G ender məsəbləri" sahəsində ilk məruzələr "Qadm və İ n k iş a f ' (sədri professor E .Suleym anova olm uşdur) Mər- kəzində, so n ra la r isə araşdırm alar, sem inar və treninqlər B M T İP -n in 1997-2000-ci illərdə "G ender Layihəsi" (koor- d in a to ru psixologiya ehnlər namizədi R .İbrahim bəyova o lm u şd u r) çərçivəsində geniş vüsət almışdır. Tədricən re s p u b h k a d a G e n d e r mərkəzləri, Elm i-tədqiqat İnstitutla- n n d a "G ender tə d q iq atia n " şöbələri, Q H T -lər formalaş- m ağa başladı. A z ə r b a y c a n əhaHsi h a q q m d a ü m u m i təsəvvür y a ra tm a q üçün yenə də statistikaya.m üraciət edək. 2002- ci ihn göstəricilərinə görə h ər 1000 nəfər kişiyə düşən q ad m m sayı 20- 30 yaş a ra s m d a 1039- 1121 nəfər, 40- 60 yaş a ra s m d a 1060- 1213 nəfər idi. Ə gər şəhər və kənd əhalilərini də gender statistikası b a x ım m d a n xarakterizə etsək belə mənzərə ahnar: şəhərdə əhalinin 14,7 faizi q ad m lar, 10,9 faizi kişilər, kənddə isə paralel olaraq 15 faizə nisbətən 12 faizdir. O rta ömür uzunluğu q a d m la r d a 75, kişilərdə 67 hesab olunm uşdu. A z ə rb a y c a n d a əhalinin təhsil, sosial və professional istiqam ətlərdə tərəqqisi m əlu m sosializm q ru lu ş u n d a n əvvəlki dövrdə inkişaf etsə də, m əlum SSRİ konstitusiyası cinsi ayrı- seçkiliyə fərq qoym am ış, q a d m la r üçün icbari o rta təhsil, q a d m la rm kişilərlə bir yerdə təhsil almasmı q a n u n la təsbil etmişdi. Təhsil sahəsində hüquq bərabərliyi h a q q m d a q a n u n hal- hazırda öz qüvvəsindədir. 2000- ci il təhsil üçün göstəricilər belədir; AIi m əktəblərdə 36600 nəfər q a d m və 51900 nəfər kişi, o rta ixtisas m əktəblərində isə 26200 q a d m və 12600 kişi oxuyur. Cinsi mənsubiyyət üzrə y a n a şd ıq d a 2000-ci il statis- tikasm a görə elm sahəsində fərqlər belədir: akadem ik kişi- lərin sayı 36 nəfər, q a d m 1 nəfər; ak ad em iy an m müxbir üzvünün 57 nəfəri kişi olduğu halda, 3 nəfəri qadm ; elmlər d o k to r u 1375 nəfər kişi, 175 nəfər q a d m ; elmlər namizədi 5875 nəfər kışi, 2625 nəfər q a d m d ır. Ali təhsil və tədiqat müəsisələrində q a d m la r texniki* və elmi sahələrdən çox, əsasən h u m a n ita r və ədəbi yaradıcılıq sahələrində məş- ğuldurlar. Q a d m la r əhalinin əksəriyyətini təşkil etdiyi kimi q a d m müəllimlərin də sayı kişilərinkindən çoxdur. K ənd yerlərində cinsi bərabərsizliyin bütün əlamətləri getdikcə d a h a d a artır. K ən d d ə q ad ın və qızlar d a h a çox ev təsəı- rüfatı ilə m əşğuldur, o n la rm əsash təhsil alm ağ a im k a n la n yoxdur. Beləliklə, o n la rm təhsil h ü q u q u ayn-seçkiliyə uğ- rayır. G etdikcə adət h ah n ı a lm a ğ a başlayan, Bu kimi hal- lar azyaşh qızlarm erkən ərə verilməsi və təhsildən yayıl- m a s m a rəvac verən amillərdəndir. A z ərb ay ca n m əmək e h tiy a tla rm m 45%-ni q a d m la r təşkil etdiyi h a ld a , r ə h b ə r lik d ə k ilə rin yalnız 1,5%-i qadmdn-, kənd təsərrüfatm da-peşəkar işçi qadm lar-10% , vəzifədəkilər-l,3%-dir. K ə n d tə sə rrü fa tm d a ağır işlərin 70- 75%-i q a d m l a r m üzərinə düşür. 1994-cü ildə şəhərdə sənayedə işləyənbrin 44,6%-i q a d m olm uşdur-rəhbərlikdə isə-3,1%- i. Ü m um ilikdə götürəndə q a d m l a n n əmək haqqı kişilərinkindən 30% aşağıdır. Ə n pis vəziyyət pensiyaçılar və ahıllar arasm d ad ır; tən h a a n a la r 142645, dullar 318000, ço x u şa q h la r 120000-dir. İşsizlərin 60-70%-i qadm lardu'. Seçkilərə hədd (kvota) ləğv o l u n d u q d a n so n ra q a d m d e p u ta tia rm faizi S S ^ İ üzrə 50%- dən 27%- ə düşdü. A zərb ay ca n AIi Sovetində 1991-ci ildə 349 d e p u ta tm yalm z 17- si, yəni üm um i saym 4,8%- i q a d m idi. İlk Ali Sovetin tə r k ib in d ə n y a r a n a n M illi m əclisin 1992-ci ildə 50 nəfərindən 3 nəfəri q a d m idi. M u q a y isə üçün qeyd edək ki, R u s iy a d a -I6 , Özbəkistanda-9,6, T acik istan d a-3 , Ermənis- tan d a-3 , ABŞ-da-6, Türkiyədə-1,8, İranda-3,8, D a n im a r- ka, İsveç, N o rv eç d ə 35%-ə y a x m q a d m p a rla m e n t üzvü İdi. R e s p u b l i k a üzrə İcra H a k im iy y ə ti b a ş ç ıs m d a n 2- si Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|