G e n d e r V ə İ n s a n h ü q u q u

türkəçarə,  "təbii"  təbiblər  olan  qadıniara  qarşı  "əcinnə 
ovu"  g ö rü n m ə m iş  vüsət  ah r.  M ə h z   bu  v ax t  q a d m  
se k su a lh ğ ı  sərt  kişi  nəzarəti  a k m a   a h n ır,  zira  o n la r  
"patriarxal"  cəmiyyət  tərəfmdən  eyib  sayıhr.
M aarifçilik  dövrü  də  cinslərin  qarşılıqh  təsiri  prob- 
lem inə  öz  töhfəsini  verdi.  B u n u n la   ə la q ə d a r  o la r a q  
J.J .R u s s o n u n   fık irb ri  d a h a   çox  diqqəti  cəlb  edir.  Baxma- 
yaraq  ki,  təbiət əsl sərvətdir,  lakin o n u n la  eyniləşdirilən ən 
alçaq  əxlaqi m əxluqdur,  belə  ki,  o n u n   ehtirasları  vətəndaş 
cəmiyyəti  q u ru c u lu ğ u n u n   şüurlu,  a ğ lab a ta n   prinsiplərinə 
təhlükə  törədir.  B u n a  görə  də  qadm ı  vətəndaş  cəmiyyətin- 
dən  uzaq laşd ırm aq ,  tam am ilə xüsusi və ailəvi  sahələrə yer- 
ləşdirmək  lazımdır.  Çünki onlar  kişilər üçün səciyyəvi  olan 
ictimai  əxlaq,  etika,  vətəndaş  fəalhğm dan  azaddu'.  A lm an  
fılosoflan K a n t  və Hegel bu xətti d a v a m  etdirirdilər. Hegel 
deyirdi ki,  "q ad m   kişidən bitki heyvandan  fərqləndiyi kimi 
fərqlənir."  Q e y d   e tm ə k   yerinə  düşərdi  ki,  o  döv rü n  
cəmiyyəti hesab edirdi  ki,  bu  doğru  fıkirdir.
X V III  əsrdən  b aşlay araq   qərb  fəlsəfəsində  gender
differensiyası yeni  prinsip əsasm da  formalaşır.
Y a r a n a n   sosialist  və  m arksist  ideyalar  m a sk u h n   və 
femin m ədəni ideyalarm  yenidən  birləşdirilməsi, kişi və qa- 
d m la rm   bərabərliyi  məsələsini  qaldn'dı.  Lakin,  M a rk sm  
əsərlərində  q a d m m   diskriminasiyasm a  ümumiyyətlə  anto- 
qonistik  cəmiyyətdə  insanm   diskriminasiyası' kimi  baxıhr- 
dı.  F.Engels  yazırdı:  "xüsusi  mülkiyyətin  təşəkkülü  və  cə- 
miyyətin  sinfı  q u ru lu şu n u n   inkişafı  q a d m   cinsinin  ümum- 
dünya  tarixi  məğlubiyyətinə  gətirdi".  B ununla  o,  ədaləth 
sinfı  m übarizəni  b a rrik a d a la rd a   bərpa  etməyə  çağınrdı. 
Lakin,  m üasir  təd q iq atlarm   göstərdiyi  kimi,  ancaq  "sinfı" 
bərabərsizliyin  a r a d a n  qaldınlm ası  kifayət  d e y il  m a sk u h n  
ideoloji  və  patriarxal  mədəniyyətə  qalib  gəlmək,  onları 
a ra d a n   q a ld ırm a q   lazımdır.

---

Ə n   Yeni  Z a m a n d a   vaxtı  ötm əkdə  olan  mexaniki 
rasionalizmə,  o n u n   sərt  determ inistik  çərçivələrinə  qarşı 
etiraz  edən  yeni  tip  irrasionalizmə  qarşı  m übarizə  gender 
tə d q iq a tla rm m  əsasmı  təşkii etdi.  Bu b a x ım d a n  d a
Q a d m  h ərəkatm m ,  -  "femin  etirazı"nm  üç mərhələsi
a ş a ğ ıd a k ü a n  ə h a tə  edir:
1. 70-ci illərdə feminizm problem lərinin, x ü su sib  so- 
siologiya və h u m a n ita r elmlərdə əsl partlayışı və can lan m a- 
sı.
2.  B u   partlayışm   nəticəsində  Q ə rb   universitetləri  və 
kollecləri  tədris  p ro q ra m la rm m a   q a d m   tədqiqatları  üzrə 
tədris k u rsları daxil edildi.  "Q adm   amiii"  cəmiyyətin  sosial 
və  siyasi  h ə y a tm d a   getdikcə  d a h a   çox  əhəmiyyət  kəsb
etməyə  başladı.
3. N əhayət,  "femin"  problem ləri üzrə əsl elmi istiqa- 
m ət  və  tə d q iq a tla n n   yaranm ası,  təşəkkül  ta p m a sı  sırf qa- 
d m   tə d q iq a tla n n d a n ,  ümumiyyətlə  g en d e r  təd q iq atla rm a 
keçid  yaratdı;  insan  cəmiyyətinin,  mədəniyyətinin  və  qar- 
şıhqh  m ünasibətiərinin  bütün  aspektləri  g en d ed ə  bağhdır, 
b u n a   görə  də  bu  istiqamətin  çərçivəsində  a n c a q   q a d m  
problem ləri  ilə  m ə h d u d la ş m a q   o lm az  B a x m a y a ra q   ki, 
k o n k r e t   m a s k u lin   femin  təsəvvürləri  b ü tü n   m ədəniy- 
yətlərdə  eyni  deyil,  gender  differensiyası  və  assimetriyası 
bütün cəmiyyət və mədəniyyətlər üçün x arak terk d ir.

---

•  Cəmiyyətə yeni  baxış:  gender və feminzm.
•  Gender  tədqiqatlan:  problemlər  və  araşdırmalar.
•  Cinslərin qarşılıqlı  münasibətlərinin psixo-fiziki 
və  sosial  aspektləri.
Cəmiyyət  və  o n u n   sosio-mədəni  təsisatlərı  feminist 
q a d m la rm   tənqidinin  əsas  hədəfi  oldu.  Fem inizm in  əsas 
ir a d la n  aşağıdakı  m ü d d əalard a  ifadə  olunmuşdıı:
-  q ad m ları  həmişə  siyəsətdə  "kənarlaşdırblar"  və 
hal-hazırda  on larm   hakimiyyəti  kişilərin  hakim iyyətindən 
azdır;
-  q a d m la r  bir  çox  cəmiyyətiərdə  həmişə  d a h a   az 
maariflənm iş olmuşlar;
-  onlara sosial  rol o y n a m a q   im kanı d a h a  az verilib 
və k ə n a rd a  yaradıcı işlə məşğul olm aq üçün o n la ra  d a h a  az 
v a ria n tla r təklif olunur;
cəmiyyətlərin  əksəriyyətində  q a d m la r   kişilərə 
nisbətən  d a h a   az  pula  və  ya  müftə,  pulsuz  d a h a   ağır  iş 
yerinə yetirirlər:
-  q ad m ların   bir  cins  kimi  özlərinə  alçaq  qiymət 
vermələri  şirnikləndirilir.
P roblem in  iki  m ü m k ü n   həlli  var:  a)  "androgen 
ideal"  -  cinsi  rollarm   (analıq)  ləğv  olunm ası  h e sab m a  cə- 
miyyətin  "bircinsliliyini'' 
əldə  etmək.  Bu  h ald a  kişi  ilə 
q a d m   a ra s m d a   m ünasibətlər  hakimiyyətdən,  z o rd a n   və 
ədalətsizlikdən  azad  olardı.  "L a b o rato r"  (süni)  u şa q la n  
an d ro g e n   idealm  həyata  keçirilməsinə  köm ək  edə  bilər. 
M ə h z   o n d a   "birinci  növ"  feminist  q a d m la rm   fıkrincə, 
bütün  fərqlər  a ra d a n   qalxacaq:  q a d m la r d a h a   rasionalist, 
d a h a   m əntiqh,  güclü  və  cəsur  olacaqlar:  b)  iknci  feminist 
q a d m la r  m əktəbi  üçün  kişilərlə  q a d m la r  arsm dakı  fərq 
realdır,  q a d m la rm   təbiəti  başqadır,  lakin  qiymətcə  kişi 
təbiətindən heç də geri qalmır. Q a d m la r xüsusi keyfiyyət və 
qabiliyyətə  malikdirlər:  səciyyəvi  q a d m   düşüncə  tərzi  kişi

---