G e n d e r V ə İ n s a n h ü q u q u
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bəzən m ünaqişə o c a q la rm a ilk can a ta n d a qadm jurnalistlər olur. Q a r a b a ğ konfliktinin ilk jurnalist qurbanı olmuş S alatm Ə sgərova belələrindəndir. Son Ə fqanıstan hadisələrində A N S özəl telekanalm m qadm jurnalisti Ka- bildən canlı r e p o r t a j h a z ırla m a q üçün Ə fq a n ıs ta n a , "Speys" özəl telek an alm m q a d m jurnalisti 11 sentyabr 20 0 1 -ci il hadisələrindən sonra, hadisə h a q q m d a daha obyektiv veriliş h a z ırla m a q məqsədi ilə ABŞ-a, A N S telekanalm m ju rn alisti isə İra q hadisələrində İra q a ezam olunm uşdular. G e n d e r problem ini əks etdirən "Etim ad telefonu" (ssenari müəllifi və rejissor R .İbrahim bəyov) cəmiyyətdə q a d m -k iş i m ü n a s ib ə tlə rin in real əksi, genderə həsr olunm uş ilk fılmdir. Bütün b u n la rla yanaşı, q a d m mövzusu yenə də K İV -də istənilən səviyyədə işıqlandınİmır. Q a d m la r əksər hallarda gözəllik nüm unəsi kimi reklam edihr. Cəmiyyətdə q ad ın a m ünasibət məsələsinə ciddi y an aşm ag a və K İV vasitəsilə bu sahədə m aarifləndirm ə işi a p a rm a ğ a böyük ehtiyac vardu*. Q adınlar və ə t r a f mühit. Q a d m orqanizm i zərif olduğu qədər də həssasdır. Ekoloji tarazlığın pozulması, ə tr a f m ühitin çirklənməsi q a d m səhhətinə ziyan vurm aqla həm də gələcək nəslə ziyan vurur. Silahlı m ü n a q iş ə lə rz a m a n ı ə tra f m ühitin çirklənmə- si nəticəsində d o ğ u la n u şa q la rd a anadangəhTiə çatışmaz- Iıqlar d a h a çox olur. Bu z a m a n stress, həyacan, qorxu kimi hallar q a d m la ra qarşı mənəvi zorakıhğın bir nümunəsidir. A z ərb ay ca n m Q a r a b a ğ münaqişəsi kimi problemi və neft-qaz kimi təbii y a n a c a q la zənginliyi respublikada ət- r a f m ühitin q o ru n m a sın ı zəruri edir. Ə t r a f mühitə aid mə- sələlər R esp u b lik a K onstitusiyası və "Təbiətin və təbii sər- vətlərin q o ru n m a sı h a q q m d a " Q a n u n d a təsbit olunm uş- dur. Qızlar. Cəmiyyətin əsas həssas qrupıı sayılan qızlar A zərb ay can d a tarixi a d ə t ənənələrə uyğun olaraq, d aim a kişi cinsi tə rə fin d ə n xüsusi m ü h afizə o lu n u b d u r . R e s p u b lik a d a əhalinin son 1999-cu il siyahıya ahnm ası statistikasm a görə qızlar: 1 yaşa qədər - 71600 nəfər; 1-4 yaşarası - 349600 nəfər; 5-9 yaşarası - 441000 nəfər; 10-14 yaşarası - 406900 nəfər; 15-19 yaşarası isə 354600 nəfər təşkil edirdi. L akin, bəzən qız u ş a q la rm a qarşı o hələ dünyaya gəlm əm iş də a y n -se ç k ilik edilir. Y eni tex n o lo g iy a və a p a ra tla r əvvəlcədən dölün oğlan və ya qız uşağı olmasmı müəyyən etməyə im k an y a ra d ır və ən çox d a belə h ald a qız uşağı arzuedilm əz hesab edilir, "zorakılığa" m əruz qahr. Son illərdə a p a n l a n statistik ara şd ırm a la r göstərir ki, kənd və qəsəbə m əktəblərində, qaçqın və məcburi köçkünlərin məskunlaşdığı çadır düşərgələrində, y a ta q - x a n a la rd a q ız la n n təhsildən y a y m m a h a lla n vardır. Bu tipik hal iqtisadi vəziyyəti ağır olan, eləcə də valideynlər işləməyən ailələr üçün d a h a xarakterikdir. O n u d a qeyd edək ki, qızlarm erkən ərə getməsi problem i ilə yanaşı respublikada ""qarımış'"’ qızlar problemi də artıq a ş k a r gerçəklikdir. Digər ağrılı bir fak t 1995-2000-ci İllərdə 108 nəfər yetkinlik y a ş m a ç a tm a y a n qız u şa ğ m m cinayət törətməsidir. Qız u ş a q l a n n m təhsili ilə b a ğ h o la n b ir çox problem lər hələ kifayət q əd ər araşdırılmadığı üçün, sovet ideologiyası d ö v rü n d ə fo rm a la şm ış m ü n äsib ə t hələ də özünü göstərir. Q ız la r m və o ğ la n la r m texniki peşə məktəbləri üzrə cinsə görə bölgüsündə gender disbalansı müxtəlif istiqam ətlər üzrə peşə hazırhğm nı inkişafında la b ü d d ü r. Q ız la r təhsil a la c a q la rı m üəssələrin seçimi z a m a n ı yenə də əsasən tibbi, pedaqoji və h u m a n i ta r sahələrə üstünlük verirlər. İxtisasa görə gender bölgusundə son illərdə qızlarm iqtisadiyyata d a meyilliyi m üşahidə edilməkdədir. 2000 -ci ildən ixtisaslaşdınlmış o rta məktəblərdə oxuyan təbbələrin 67%-ni qızlar təşkil edirdi. O nların da təqribən 95%-i elmin tibb, pedaqoji, təbiət sahələrini və texnologiyanı seçmişdi. Qızlarm 50%-dən çoxu incəsənət, k o m p ü te r elmi, iq tisad iy y at və idarəçilik sahələrində o x u m a ğ a çahşırdı. M a şm q ay ırm a, inşaat, enerji, kənd təsərrüfatı və bahqçılıq kimi sahələrdə o x u m aq qızlar üçün nədənsə x a r a k te r ik görünm ür, çox n a d ir h allard a bu sahələrdə qızlara ras gəhnir. A h m əktəblərin pedoqoji və tibb elmi sahələrinə üstünlük verən tələbələrinin təxminən 6 1 % -m qızlar təşkil edir. A zərb ay can R esp u b lik asm d a.g en d er statistikasm m təhhlindən belə q ən aət ahnır: - q a d m la rm vəziyyətinin y ax şıla şd ırılm ası üzrə beynəlxalq e lm i-tə d q iq a t-tə d ris i n s t i t u t u n u n him ayəsi a ltın d a q a d m l a r m vəziyyətinin öyrənilməsi ilə bağlı elm i-tədqiqat işlərinin əlaqələndiril- məsinin təmin edihnəsi; - q a ç q m və m əcburi koçkün qa- d m la rm vəziyyətinin a h m və mütəxəssislərin iştirakı ilə el- mi təhlilinin aparılm ası və b u n u n əsasm da beynəlxalq tə- ləblərə müvafıq u zu n m ü d d əth reabihtasiya p ro q ra m m m işlənib hazırlanm ası; - tran zit iqtisadiyyatı ölkələrində q a d m la rm vəziyyətinin spesifık şərtlərinin tələbləri əsasm- d a qadın sa h ib k a rla ra güzəştli kreditlər verilməsi və məş- ğulluq p ro q ra m la rın ın mahyyələşdirilməsi yolu ilə dünya bankı m iq y a sm d a xüsusi iqtisadi him ay əd arh q göstərilməsi lazımdır. M üharibələr zam anı q a d m la r d a h a çox zorlam a və zo rak ıh q h a lia n n a m əruz qahrlar. O n la r q a ç q m düşərgələ- rində və müvəqqəti m əskunlaşdıqları digər yerlərdə müxtə- lif çətinliklərlə üzləşirlər. Q a d m la r an tisanitariyadan, iazı- mi tibbi yard ım göstərilməməsindən əziyyət çəkir, qızlar təhsildən yaym ırlar. U N H C R və ya digər yardım agentlik- lərinin q a ç q m la r üçün nəzərdə tu tu la n xüsusi məntəqələrdə p aylanan yardım payları bəzən kişilərin təqsiri üzündən ailə başçısı q a d m olan ailələrə çatmır. Ç adır şəhərciyinə nə- Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|