03-Evliya Chelebiye Gore Guneybati Anadolu (Aydin, Denizli, Muyula)
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
87 ortaya koymaktadır. Birgi ve Tire’de tezgahlarda işlenen ipliğin yanısıra Tire peşkiri, abdest makrameleri, hamam havluları, alacaları ve yastıkları üretilmektedir. Aydın’da ise iplik ve bez boyama zanaatında oldukça gelişme söz konusu olmuştur. Denzili’den ve Aydın çevresinden toplanan bez ve iplik bu dükkânlarda boyandıktan sonra piyasaya sürüldüğü anlaşılmaktadır. Çömlekçiler köyünde çömlek üretimide söz konusudur. Evliya Çelebi Aydın’da helva üretiminin önemli bir yere sahip olduğunu söylemekte ve şöyle devam etmektedir. “Bu şehirde pişen helvayı Konya’da, Şam’da, Mısır’da, Basra’da bulamazsınız. Zira bu diyarın balı Mısır’ın nebatının katresinden aşağı kalmaz. Yağı, bademi, fıstığı, nişastası, her eşyası lezzetli olduğundan her zaman taze ve mis kokuludur. Böyle bir helvanın Osmanlı Sarayı’nın helva hanesinde pişme ihtimali yoktur”. 444 Evliya Çelebi Helvacılar Çarşısı’nda yetmiş çeşit helva üretildiğini bunun başka bir memlekette görmenin mümkün olmadığını söylemektedir. Bu helva çeşitleri şunlardır. Sinepinesi, halka çini, sebinsamı, zülbiyesi, sabuniyesi, Reşadiye, mahice, fıstıkıyye, kırma bademiyye, ketaniyye, gaziler ve lokması, memnuniyye, mümessik helvası, nuriyye helvası gerçekten iman nurudur. “Tatlı sevmek imandandır” hadisiyle helva delisi olmuşlardır. 445 Seyyahın Aydın’da diğer bir iş kolu olan boyacılarla ilgili aktardıkları ise şöyledir. “Boyacı Çarşısı’nda yetmiş adet boyahane dükkânı vardır. Denizli Şehri’nden ve başka yerlerden bin yük bez getirip boyarlar. Ama isperek neftisi oldukça makbuldür. 446 Burada iki yüz boyacı tokmağı vuran dükkânlar vardır. Başka bir çarşıdır ki tokmak gürültüsünden gök gürler zannederler. Binlerce denk boğası bağlanıp tokmaklanıp yük bağlanıp yük çözülen ticari bir şehirdir. Boyacı tokmağına beyne’s-sebağ “hayır” derler. Onun için halk birbirlerine latifeyle “hayır başına olsun” derler. Anlamı “boyacı tokmağı başına olsun”. 447 444 Seyahatname, s.82 445 Seyahatname, s.83 446 Seyahatname, s.84 447 Seyahatname, s.84 88 Evliya burada pamuk üretimi yapıldığından pamuk ipliği de önemli bir üretim unsuru olduğunu belirtmektedir. 448 Seyyaha göre Tire Şehri’nin en önemli üretim kaynakları ise şunlardır. “Tire peşkiri, abdest makrameleri, hamam havluları, alacaları ve yastıkları meşhurdur. 449 Birgi’de ise el sanatı olarak Tire ipliği diye tabir edilen ipliğin burada üretildiğini söyleğen Evliya halkın önemli geçim kaynaklarından birinin bu iplik üretimi olduğunu ve tüccarlar tarafından binlrece yük iplik götürüldüğünü de belirtir”. 450 Ayrıca Rum ve Frengistana Kuşadası’ndan giden bal, yağ, pekmez testilerinin bu Çömlekçi köyünde işlendiğini Evliya bizlere söylemektedir. 451 c. Ticaret Aydın’ın konumu batı Anadolu’nun en önemli tabi yollarından biri olan Büyük Menderes vadisinde, bu nehrin soldan aldığı en mühim kol olan ve Menteşe bölgesinin içine sokulup, ikinci bir doğal yol meydana getiren Çine çaynın kavuşma noktası karşısında bulunması ilede göze çarpar. İşte bu suretle Aydın Ege Denizi kıyılarını Anadolu içlerine bağlayan ana yol üzerinde, önemli Menteşe (Muğla) yolunun bu yola ulaştığı yerde kurulmuştur. Bundan başka bir dağ yoluda şehri, Aydın dağlarının öteki yamacı önünde uzanan Küçük-Menderes vadisinde, Tire’ye bağlar. 452 Tire şehri ise Torbalı-Ödemiş üzerinden gelen Çatal’dan geçen bir yol ile İzmir’e bağlanır. Öte yandan bir dağ yolu ile de Büyük Menderes Ovası’na bağlanır. Bu yollar Güzelhisar ve Tire arasınsaki kervanlar tarafından kullanılmaktaydı. 453 Bu doğal şartlar öteden beri bölgenin transit yollar üzerinde olmasını sağlamış dolayısıylada bölgede ticaretin gelişmesinde önemli bir rol onamıştır. Özellikle yolların bitiminde bulunan Balat, Kuşadası, Ayasuluğ, İzmir limanları ticaretin gelişmesinde çok önemli bir rol oynamışlardır. Ayasuluğ limanının alüvyonlarla dolmasının ardından burası önemini kaybederken Balat ve daha sonra Kuşadası 448 Seyahatname, s.84 449 Seyahatname, s.88 450 Seyahatname, s.93 451 Seyahatname, s.77 452 Darkot, “Aydın”, s.61 453 Darkot, “Tire”, s.380 89 limanının önem kazandığını görüyoruz. Antikçağın muhteşem şehirlerinden olan Milet limanının Büyük Menderes deltasının ilerlemesiyle dolması sonucu Mile önemini kaybederken Balat giderek ön plana çıkmıştır. Özellikle nehir ağzından gemilerin Balat şehrine kadar sokulabilmesi bu şehrin önemini daha da ertırmıştır. Böylece XVI. yüzyılda ve XVII. Yüzyılda doğudan gelen ticaret yollarının bitiminde önemini korumuştur. 454 Aydın Güzelhisarı ve Tire’deki dükkân sayılarına baktığımızda bu şehirlerin Muğla ya da Denizli’deki ticaret merkezlerinden daha canlı olduğunu görüyoruz. Bu durum Aydın’ın ve Tire’nin daha canlı ticaret yolları üzerinde olması ile ilgilidir. Seyyahımız Aydın Vilayeti’ne dair ticaret hakkında bilgiler vermektedir. Fakat bunlar daha çok şehirlerde bulunan bedestenler veya dükkan sayıları şeklindedir. Bunun dışında pazarda gördüğü malzemelerden ilgisini çekenleri de kaydetmiştir. Yöneticlerden veya halktan öğrendiği ticari eşyalar hakkında kısa da olsa bilgiler verir. Evliya Aydında kullanılan para hakkında şunları söyler ve devam eder. “Akçesi gayet hurda kuşgözü gibi olmuştur. Seksen akçesi bir dirhem gelir. Bir kuruş üç yüz akçeye sarf olunur. Bir büyük beyaz ekmek bir kuş gözü akçe değerindedir. Varın diğer ürünlerin değerini ona göre hesaplayın. 455 Evliya Çelebi Aydın merkezde tamamı altı yüz dükkân vardır. 456 Latif ve sağlam bedesteni vardır. Dört bir tarafında dört kapısı vardır. İçinde tamamı yüz yirmi dolaptır, içinde zengin tüccarlar konaklar. Etrafında bir kat taşra bedesteni daha var, üzerinde kubbeleri yoktur, ağaçla örtülüdür. Dört tarafında kapıları vardır. 457 Bir diğer bedestende Taşra Bedestenidir. Taşra bedesteninin kapılarına zincir çekilmiştir. Piyade adamdan başka, hayvan giremez girse de gezemez. Kiremitlidir kargir bedesten etrafında zarf gibi çevrelenmiştir. 458 Çarşı caddesine güneş tesir etmeyip buz gibi soğuk yollara 454 Emecen, “Balat”, DİA, C.V s.3-5 455 Seyahatname, s.84 456 Seyahatname, s.82 457 Seyahatname, s.82 458 Seyahatname, s.82 Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|