03-Evliya Chelebiye Gore Guneybati Anadolu (Aydin, Denizli, Muyula)
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VII. Üretim Kaynakları a. Tarım
84 buzlu vişne hoşafı, beyaz kirazı, başka yerde yoktur. Kestanesi, çöreği, tavuk böreği yiyenin sağlam olur yüreği”. 433 Evliya Çelebi Halkın vakit geçirdiği önemli yerlerden biri, Süleyman Han namazgâhı olduğunu, Balpınarı’ndaki bu yerin dostların buluşma yeri olduğu, anlatılanlar abartılı olmadığını, zira buranın güllük gülistanlık bir çayırlık ferah bir mesire alanı olduğunu bizlere iletmektedir. 434 Tire’nin mesire yerlerinden bir diğeri olan Su Uçurumu hakkındaki Seyyahın verdiği bilgiler ise şunlardır. “Tire Şehri’nin üst tarafında Su Uçurumu denilen yer görmeğe değer bir mesire yeridir. Çevrede böyle bir yer yoktur. Minare boyu yükseklikten kayalar üzerinden nehir akarak aşağıda havuz içerisine dolar. Bu havuz kudret eliyle yapılmıştır. İnsanlar etrafında köşe köşe oturup sohbet ederler. Nehrin sesinden rahatsız olanlar etrafındaki gölgeliklerde oturur. Büyük havuzun çevresinde kayalarda yer yer ağaçlar olup Tuba ağacı (hurma) yapraklar zemine gölge eder. Asla zemine güneş tesir etmez. Bütün halk burada zevk ve sefa eder. Sanki safa ve Merve vadileridir”. 435 Ervliya’nın Birgi halkı hakkındaki görüşleri ise şu şekildedir. “Birgi halkının oldukça dost canlısı, seveni ve sevileninin oldukça çokluğundan bahseden Evliya, bunu havanın sahil havası olmasına, bunun dışında Birgi’de bulunan alimlerin ve salihlerin hayır dualarına bağlamaktadır. Bura halkının oldukça edepli insanlar olduğunu, izzet ve ikramı sevdiklerini belirten Seyyahımız ilim sahibi insanlarında talep eden kişilerinde çokluğundan bahsetmektedir.” 436 Evliya Kuşadası’nın suyu ve havası güzel olduğu için halkının da oldukça dost canlısı olduğunu söyler. Gençlerin Cezayirli esbabı giydiğini, uzun boylu bahadır olduklarını ve tüfek kuşandıklarını söyler. Kadınların ise prankona çuha ferace giyip başlarına ise beyaz çar büründüklerini ve oldukça ırzane bir şekilde hareket ettiklerini Seyyahımız bizlere iletmektedir. 437 433 Seyahatname, s.88 434 Seyahatname, s.89 435 Seyahatname, s.90 436 Seyahatname, s.93 437 Seyahatname, s.77 85 VII. Üretim Kaynakları a. Tarım Aydın’ın başlıca ekonomik faaliyeti tarımdır. Büyük Menderes ırmağı Aydın yöresini verimli bir tarım bölgesi durumuna getirmiştir. Büyük menderes ve kollarının suladığı alüvyonlu, verimli topraklar tarıma oldukça elverişlidir. Gerek yerüstü gerekse yer altı sulama potansiyeli imaknları ile bölge topraklarında her türlü ürün yetiştirilebilmektedir. Buradaki verimliliği su ve toprak yapısının yanında, Aydın’ın yer yer ılıman Ege ve dolayısyla Akdeniz Bölgesi iklimini, yer yer de İç Anadolu Bölgesi iklimini yan yana barındırması etkil olmaktadır. Bölgede yaygın olarak yetiştirilen ürünler Evliya Çelebi’ninde söylediği gibi pamuk, susam, tahılgiller, baklagiller yoğun olarak yetiştirilir. Aydın ve çevresinde meyve üretimide oldukça yoğundur bunlar incir, üzüm, kiraz, badem, kestane, karpuz, kavun, limon, turunç, kızılcık, muşmula, nar, üvez gibi ürünlerdir. Evliya’nın Aydın ve çevresinde tarıma ilişkin gözlemleri ise şu şekildedir. Aydın’da yapılan tarım ve burada üretilen ürünler hakkında Seyyahımız şu bilgileri vermektedir. “Havası sahil havasıdır. Kıble tarafında Menderes Nehri’ne varınca güney tarafı iki menzil ta deniz kıyısında Balat’a varıncaya kadar büyük bir ovadır. Yirmi altı günde mahsulü yetişir, bütün halk bundan faydalanır. Gayet mahsulü bol bir memlekettir. 438 Bütün saraylar ve evlerin bağ ve bahçelerinde limon, turunç, nar, şeftali, incir, kiraz ağaçlarının birçok çeşidi vardır. 439 Pamuk, pamuk ipliği, dimisi, bademi, susamı, helvası, beyaz ekmeği, karpuzu, kavunu, limonu ve turuncu meşhurdur.” 440 Evliya Çelebi Tire’de yetişen meyve ve sebzeler hakkında ise şunları yazar. “Tire’de sahil şehri havası olduğundan limonu, turuncu, narı, inciri, servi ağacı çok olur. Hurma ağacı var ama mahsulü olmaz. Habbü’l-leziz dahi olur. Yaz kış sebzesi 438 Seyahatname, s.84 439 Seyahatname, s.83 440 Seyahatname, s.83 86 eksik olmaz. Dağlarında kestane, kızılcık, muşmula, üvez olur. 441 Ter gömlek üzümü, beyaz kirazı başka yerde yoktur.” 442 Birgide yetiştirilen meyve, sebze ise Evliya’ya göre şunlardır. “Birgi’de yedi çeşit kiraz yetişir. Bunlar içinde en leziz, sulu, taneli, hoş kokulu olanı Nif kirazı adı verilen keklik yumurtası büyüklüğünde ki kirazdır. Öyleki sulu olduğundan insanın damağında dağılıp gider diye de eklemektedir. Ayrıca burada incir, nar, enginar, limon, turunç yetişir bunlar dışında karı ve servi çınarlarıda ünlüdür. Seyyahımız Kuşadası’nda bal, bal mumu, pekmez, üzüm, incir kurusu, köfter, susam, sanavber fıstık, badem gibi ürünlerin yetiştirildiğini belirtmektedir. Evliya Çelebi Balat’ta yetiştirilen biyankökü bitkisi hakkında şu bilgileri veri: “ Burada yetişen biyankökü başka yerde yetişmez, başka yerlerde de olur fakat buranın biyankökü dünyaca ünlüdür. Rum, Arabistan ve Mısır’a buradan gönderilir. Bu edviyeyi değirmenlerde dövüp, suda yatırıp şerbetini çıkarırlar. Sabah ve akşam birer kase içerler. Bütün Mısır halkı bundan deva bulduğu için ırk-ı sus adını vermişlerdir. İnsan vücudunda olan bütün iltihabı, sevdayı, safrayı, balgamı, dalgınlığı, nefes darlığı ve öksürüğü def eder. Şiddetle içilirse harareti keser, idrar tıkanıklığı olanlar bunu içerse idrar yolunu açıp, idrarı kolayca yapmasını sağlar. Hatta mesanede olan taşı bile eritir. Hekim Davud Tezkire-i Müfredat’ında bunun yetmiş çeşidindi belirtmiştir. Fakat Balat şehrindeki leziz ve kalındır zira kumsal yerde kök kök olup zemine dağılır. Balat halkı genelde bundan faydalanır”. 443 b. Zanaat Seyyahımız Aydın Vilayetine ilişkin zanaat kolları hakkında çeşitli bilgiler vermektedir. Özellikle Aydın’da helva yapımına oldukça ayrıntılı bir şekilde yer vermiştir. Aydın’da birkaç çeşit helva üretildiğini ve helvanın hem iç piyasada hemde yakın bölgelerde tüketildiğini bizlere ifade etmektedir. Bölgede pamuk üretimi yoğun olarak yapıldığından burada ipliğin de önemli bir ürün olduğunu 441 Seyahatname, s.88 442 Seyahatname, s.88 443 Seyahatname, s.78 Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|