03-Evliya Chelebiye Gore Guneybati Anadolu (Aydin, Denizli, Muyula)
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
78 kaza olduğunu, kethüdayerinin olmadığını söyler. Ama serdarı ve ayanının olduğunu da eklemektedir. 403 Bu kasabadan ayrılan Evliya Çelebi Milas Şehrine dört saatlik mesafede iken harami korkusundan yolunu değiştirerek doğuya gider ve altı saat sonra Söke’ye ulaşır. 404 Evliya Alaman Boğazı adı verilen geçidi haramilerle çarpışarak sekiz saatin ardından geçtikten sonra, Dalyan Ovası adı verilen yerde mola vermiş ve Menderes Nehri kenarından yola koyularak üç saatlik yolculuğun ardından Menderes üzerindeki taş köprüyü geçip Ayasluk’a ulaşmıştır. 405 Ayasuluğ, Batı Anadolu’da Küçük Menderes nehrinin denize dökülmeden önce geçtiği ovanın güney doğu kenarı yakınında bulunan ve düz ova zemini üzerinde ada gibi yükselen bir tepenin yamaçlarına yerleşmiş sahilden 9 km. kadar içeride bulunmaktadır. 406 Eskiçağların meşhur Efes şehri de burada kurulmuştur. Fakat o dönemde burası deniz kıyısında yer alıyordu zamanla Küçük Menderes’in getirdiği alüvyonlarla sığ körfezin dolması sonucu şehir daha batıda şimdiki harabelerin bulunduğu yere taşınmıştır. 407 İbn-i Batuta Seyahatnamesinde Ayasuluğ’un Rumlar katında kutsal, eski ve büyük bir şehir olduğunu belirtmiştir. Burada iri kesme taşlarla inşa edilmiş büyük bir kilise olduğunu yazmıştır. Bu kiliseyi ziyaret etmek amacıyla Müslüman fethinden önce dört bir yandan ziyaretçilerin geldiğini fetihten sonra buranın Cuma mescidi yapıldığını kaydetmiştir. Ayrıca güzellik ve sanat bakımından dünyada örneği bulunmayan Ulu Câmi΄den de bahsetmektedir. Ayasuluğ şehrinin hakiminin Aydınoğlu Sultan Mehmed’in oğlu Hızır Bey 408 olduğunu belirtmiştir 409 1390 senesinde ilk defa Osmanlı hakimiyetine giren şehir, Ankara Savaşı’nın ardından beylik sahalarının eski beyliklere teslim edilmesi sırasında tekrar Aydınoğullarına verilir. 1424 senesinde ise kesin olarak Osmanlı hakimiyetine girer. 410 XV. yüzyılda 403 Seyahatname, s.79 404 Seyahatname, s.79 405 Seyahatname, s.73 406 Darkot, “Ayasuluğ”, İA.,II, s. 56 407 Emecen, “Ayasuluğ”, DİA., IV, s.225-226 408 Hızır Bey hakkında bkz. İ.Hakkı Uzunçarşılı, a.g.e., s.109-110 409 İbn-i Batuta (Şemseddin Ebu Abdullah Muhammed et-Tanci), a.g.e., s.36-37 410 Darkot, “Ayasluğ”, s.56; Emecen, “Ayasluğ”, s.225 79 şehrin nüfusu giderek artmıştır ve şehir 18 mahalleye kadar yükselmiştir. XVI. yüzyıldan itibaren İzmir’in gittikçe gelişmesi ve sahilde Kuşadası’nın Ayasuluğ’a ait mahalli faaliyeti kendine çekmesi, bu kadim şehri git gide geriletti ve burası sıtmalık bir muhit çinde, tedricen bir köy haline geldi. 411 İlk olarak Seyyahımız buranın tarihçesi hakkında bilgiler verir. Buranın Cihan hakimi Cemşid adındaki bir hükümdar tarafından kurulduğunu, daha sonra ise Cemşid’in neslinden Aya Sulya adındaki bir Rum Kralının elinden (…) tarihinde Aydın Bey Oğlu İsa’nın fethettiğini, onun elinden ise Osmanlı hükümdarı Yıldırım Han eline Timurtaş Paşa marifetiyle girdiğini söylemektedir. Evliya’nın verdiği bilgiye göre Ayasluk Sığla Sancağı hükmündedir, yüz elli akçe şerif kazadır. Kethüdayeri, serdarı, dizdarı ve kırk adet askeri vardır. Ayanı yada eşrafı olmadığını söyleyen Evliya burada fukaranın çok olduğunu da söylemektedir. 412 Ayasuluk Kalesi’nin büyük bir ovaya hakim olan sivri ve mavi bir kaya üzerinde yuvarlak görünüşlü ve oldukça sağlam olup etrafının bin üç yüz adım olduğunu Evliya belirtmektedir. Yalçın bir kaya üzerinde olduğundan etrafında hendeği olmayan kalenin toplam kırk kuleden oluştuğunu Seyyahımız söylemektedir. Kalenin güneye bakan iki kat demirden yapılmış kapısı bulunduğunu ve kale içinde yirmi toprak örtülü evleri ve bir mescidi bulunduğunu, sokaklarının ise kaya kaldırımları ile döşeli olduğunu Evliya eklemektedir. Bu kaleden taşraya çıkıldığında bir kat daha kale bulunduğunu ve burada imaretten başka bir şey olmadığını söyleyen Evliya Çelebi bu dış kale ile ilgili şu bilgileri vermeğe devam eder. “Burada baştanbaşa viran olmuş harap binalar vardır. Bu kalenin kıbleye bakan kapısı üzerinde hayali tasvirler bulunan kemerli insanı hayran bırakan eski bir eserdir. Bu kapının benzeri Atina Kalesi’nin kapısıdır. Bu kapıdan aşağıya doğru inildiğinde o kadar çok eser var ki bunları anlatmaya insan dili yetmez. Bu binaların kalıntıları arasında üç yüz hamam, yedi bedesten, yedi yüz kargir bina han, yirmi bin dükkân, üç bin mescit, seki yüz camii, yetmiş imaret, üç bin çeşme, bin beş yüz sıbyan mektebi ve yüz bin büyük saray görülmektedir. Şehrin kuzeyinde gökyüzüne yükselen 411 Darkot, “Ayasluğ”, s.56; Emecen, “Ayasluğ”, s.225 412 Seyahatname, s.73 80 sütunlar, taklar, revaklar, su kemerleri bulunur bunları bugün dahi hiçbir padişahın yaptırmaya gücü yetmez. Bu eserlerin hepsi beyaz mermerden yapılmış olup harabelerin içinde tıpkı Ayasofya sütunları büyüklüğünde sütunlar bulunmaktadır.” 413 Evliya Ayasuluk’un harap olmasının sebebinide şu şekilde hikâye etmektedir. “Sene (…) tarihinde Mısır’da öyle bir kıtlık olur ki insanlar birbirlerini yeme noktasına gelirler. Bir gemi ile yüz bin adam malları ile buraya gelip zahire almak isterler ama şehir halkı bir hardal tanesi büyüklüğünde bile hiçbir şey vermezler ve gelenleri boş bir şekilde geri çevirirler. Bunun üzerine adamlar: Şehriniz harap olsun bir lokma ekmeğe muhtaç olasınız diye beddua ettikten sonra Mısır’a varıp buranın hakimine şikayette bulunurlar. Derhal iki yüz bin adam bir araya gelip baş açıp Ayasuluk’un harap olması için beddua ederler. Bugün dahi Mısır’da hala yedi şehrin harap olması için En’am-ı şerif okunmaktadır. Bunlardan biride Ayasuluk’tur. Bu beddualar ardından Ayasuluk halkı fakirleşmiş ambarlarındaki zahireleri çürümüş, tuzları sulanıp erimiştir.” Evliya yinede şehir içinde yatan evliyaların hürmetine yüz kadar toprak örtülü ev, yirmi dükkân, bir mescid, bir hamam ve bir hanı bulunduğunu, Çarşı içinde meydan ortasında bir ulu çınarın dibinde temmuzda bile buz gibi suyu olan bir kuyusu olduğunu yer yer evlerinin önünde bahçeleri vardır diye şehrin fiziki durumu hakkında bilgi verir. 414 Evliya Söke’yi, Söke Dağı burnundan başlayıp Menderes Nehri kenarında doğu tarafı Eyne Ovasından Güzelhisar’a varıncaya kadar uzayan şirince bir kasaba olduğunu bizlere ifade etmektedir. Buraya ilişkin bilgilere Seyyah şöyle devam eder. “Doğu tarafında Eyneâbad Kazası vardır.” Seyyahımız buranın idari durumu ile ilgili bilgiler vermektedir. “Ayasuluk topraklarında Cezayir Eyaleti’nde Sığla Paşası’nın tahtıdır. Sığla bir ada olduğu için Paşa ve Kaymakamı burada sakindirler. Burada Paşaya mahsus bir saray bulunur. Paşanın Padişah tarafından verilen hassı 800 akçedir. İki pare kadırga ile Paşası, Kaptan Paşa ile denizde sefere katılır. Alaybeyisi, Çeribaşısı ve sancağında 600 tımar erbabı, 26 serbest gedikli zeamet sahibi vardır. Kanuna göre bütün tımar erbabı askerleri ile tam teçhizatlı 2000 kişi olup mirlivalarının sancağı altında sefere katılırlar. Yüz elli akçe kazadır, 413 Seyahatname, s.73 414 Seyahatname, s.73-74 Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|