03-Evliya Chelebiye Gore Guneybati Anadolu (Aydin, Denizli, Muyula)
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
96 olan Çürüksu ovasından bir tepeler serisi ile ayrılan ve kuzeyden güneye doğru tatlı b,r meyil ile yükselen hafif dalgalı düzlükler üzerinde, deniz seviyesinden 400-450 m. yükseklikte yer almaktadır. 494 Kısmen çıplak olan Denizli’yi çevreleyen dağların çoğu, gür ormanlar, bol su kaynakları, zengin otlaklar ve geniş düzlükler halinde yaylaklarla kaplı olup, birbirlerine geçitler ile bağlanırlar. 495 1671 yılında Köşk, Nazilli ve Sarayköy üzerinden Denizli’ye gelen Evliya Çelebi, şehrin genel görünüş olarak bağlık, bahçelik, bostanlık ve cennet bahçeleri gibi olduğunu ayrıca Denizli’nin dört bir tarafında binlerce çeşme ve pınar bulunduğunu, suyunun bol olduğunu bizlere iletmektedir. 496 a- Kale Evliya Çelebi Denizli Kalesi’nin Kayser-i Rum binası olduğunu belirtir. 497 Kentin çevresi surlarla kuşatılmış olmasa da burada Loannes II. Komnenos’un (1118-1143) bir kale yaptırdığı bilinmektedir 498 . XIII. yüzyıl başlarında Denizli’deki iskan da gelişmeye başlamıştı. Bu gelişme sonucu bir kale yapılması gerekmiş ve II. Gıyaseddin Keyhusrev zamanında (1237-1246) kale inşa edilmiştir. XIII. Yüzyıl ortalarında Denizli şehri büyük çapta imara sahne olmuş, birçok yeni yapı, han, mescid ve binalarla süslenmiştir. Bu yıllarda Denizli’de muhtemelen I. Gıyaseddin Keyhusrev’in artık Müslüman olmuş olan kayınbiraderi Seyfeddin Karasungur vali bulunuyordu. 499 Denizli’nin kayalık mahallesinde müftü camisinin dış kısmında ki son cemaat yerinde ve şark kısmında duvara bazı kitabeler konmuştur. Bunlardan biri Denizli kale kitabesi olup bir kısmı zayi olmuştur. Selçûki sülüsile hâk edilmiş olan bu noksan kitabe beş satır ise de son satır tamamen kırılmıştır. Bu kitabe bize İkinci Gıyâsettin zamanında (Denizli) kalesinin Türkler tarafından yaptırıldığını veya 494 Darkot, a.g.e, s.527 495 Gökçe, a.g.e, s.22 496 Seyahatname, s.101-102 497 Seyahatname, s.101 498 Uğur Tanyeli, “Denizli Kentinin Yapısal Evrimi (11.-15. YY)” Türk Kültür Tarihinde Denizli Sempozyumu (27-30 Eylül 1988) Denizli, 1989, s.343 499 Baykara, “Denizli”, DİA, s.156-157 97 müceddeden tamir edildiğini bildiriyor demektir. 500 Çeşitli devletler eline girip sene 607 tarihinde Selçuklu Şehzadelerinden Keykavus Şeh Bin Keyhüsrev Bin Mukim Şah tarafından fethedilmiştir. Daha sonra Evliya’nında söylediği gibi Osmanlı Devleti Sultanı Koca II. Murad tarafından ele geçirilmiştir. 501 Evliya bize Denizli hakkında şu bilgileri vermeye devam eder. “Kale düz bir yerde kare biçimli yalın kat taş, süslü bir binadır. Sulu bir yerdedir ve çevresinde hendeği yoktur. Yeni Camii tarafında alçak bir hendek vardır. Boyu bir adam uzunluğunda alçacık hendektir. Başka yerinde hendek yoktur. Çevresi dört bin yetmiş adımdır. 502 Kalenin dört kapısı vardır. Kuzey tarafında Boyacılar kapısı ve doğuya bakan Semerciler kapısı gayet küçüktür, iki adam yan yana giremez ve atlı girip çıkamaz. Kıble tarafında Yeni Camii kapısı ve batı tarafında Bağlar kapısı bazıları Hızırlık kapısı da derler. 503 Kale içinde her gece elli adam silahlı bir şekilde pasbanlar ve didebanlar kaleyi muhafaza ederler, gayet korunaklıdır. 504 Kale içinde toprak örtülü minaresiz bir eski camii vardır.” 505 “Kale içinde ailesiyle beraber oturan hane ya da hanedanlar yoktur. Baştanbaşa Kale içinde dükkânlar çoktur, tamamı üç yüz yetmiş şenlikli ve bayındır alış veriş yerleri vardır. Bir kargir duvarlı ve üzeri kiremitli, iki kapılı sağlam ve müstahkem binalı bezzezistan vardır. Tamamı yetmiş dolap dükkândır. 506 Kale içinde birde han var. Fakat burada gelen geçenin kalmasına izin verilmez, sadece güvendikleri bildikleri adamların kalmasına izin verirler. Didebanlar akşam üzerlerine dışarıdan han kapısını kilitler. Birde kale içinde üstü kiremitli bir Tahıl pazarı meydanı ve birkaç çeşme var bunlar dışında kale içinde başka bina yoktur. 507 500 Uzunçarşılı, Kitâbeler II,İstanbul,1929 s.191 501 Seyahatname, s.101 502 Seyahatname, s.101 503 Seyahatname, s.101 504 Seyahatname, s.101 505 Seyahatname, s.101 506 Seyahatname, s.101 507 Seyahatname, s.101 98 Kale içinde haftada bir Pazar kurulur oldukça kalabalık olur. Fakat Pazar bittiğinde herkes kale içinden çıkarılır ve sadece gece bekçileri kalır.” 508 Kalenin iç unsurlarına gelince; Şüphesiz, ilk zamanlarda savunma ağırlıklı düşüncelerle inşâ edilmiş olan bir istihkâm olması bakımından, muayyen bir nüfûsu ve bunların meskûn olduğu yapıları bünyesinde barındırıyor olması gereken kale, bölgedeki Türk hâkimiyetinin genişlemesiyle birlikte, zamanla, şehrin bir uc merkezi olma durumundan çıkması neticesinde savunma ihtiyacının ortadan kalkmasıyla birlikte, meskenlerin dışa kayması sonucunda teşekkül eden mahallelerden daha farklı bir fonksiyonu üstlenmeye başlamıştır. İşte bu noktadan îtibâren, ağırlıklı mesken yeri hususiyetini kaybeden kale, kaydettiği süratli gelişme neticesinde, tamamıyla, büyük bir iskân merkezî hâline gelmiş olan şehrin iktisadî fâaliyetlerinin yoğunlaştığı bir ticarî kompleks olma özelliğini kazanmıştır. Kale, artık şehrin merkezîni teşkil eden çarşı-pazar haline gelmiştir. 509 Burada Evliya Çelebi’nin verdiği bilgiler neticesinde Denizli Şehri’nin XIII. ve XVI. yüzyıllarda kale merkezinde kurulmuş olduğu ve XV. ve XVII. asırlarda, bu merkez etrafında kurulan mahallelerle beraber gelişmiştir. Şehrin fiziki yapısını belirleyen asıl unsurun, esasen iktisadi ve ticari faaliyetlerin yoğunlaştığı bir merkez olan bu kale çevresinde yoğunlaşmış olduğunu söyleyebiliriz. 510 b- Mahalleler Evliya’nın bize söylediğine göre, “kale içinde ailesiyle beraber oturan hane ya da hanedanlar yoktur. 511 Kaleden taşra tamamı kırk dört mahalle vardır. Tamamı bağ ve bahçeler içinde, gül bahçeli, bostanlı, cennet bahçeleri gibi üç bin altı yüz hanedir.” 512 Evliya Çelebi burada sadece mahalle sayısını belirtmiş, buradaki yerleşimin ise bahçeli evler şeklinde olduğunu gözler önüne sermiştir. 508 Seyahatname, s.101 509 Gökçe, a.g.e. ,s.66 510 Gökçe, a.g.e. s.67 511 Seyahatname, s.101 512 Seyahatname, s.102 Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|