1 Willem F. van Eekelen
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
116
Bütün sorğu üçün seçilmiş ölkələrdə(Birləşmiş Krallıqdan başqa), parlamentin yeni qanunverici təşəbbüslə çıxış etmək səlahiyyəti vardır. Eyni zamanda, müdafiə məsələləri üzrə qanunvericilik aktları parlament tərəfindən düzəliş edilə bilər və yenidən yazıla bilər. Müdafiə qanunvericiliyini hazırlamaq və təşəbbüsündə ol- maq,ölkənin müdafiə siyasətini müəyyənləşdirmək üçün parlamentin ixtiyarında olan ən böyük səlahiyyətlərdən biridir. Yeni qanunvericiliyin qəbul edilməsi və ya mövcud qanunvericiliyə düzəliş edilməsi tələblərinə harada və nə vaxt təsir etmək- lə parlament üzvləri müəyyən dərəcədə müdafiə siyasətinin istiqamətinə nəzarət etmək gücündə olurlar. Türkiyəni istisna etməklə, bütün parlamentlər müdafiə na- zirinə sual verə bilərlər. Eynilə, ordu nümayəndələrinin və mülki məmurların parla- ment komitəsi/plenar iclaslarına çağırılması və ifadələr alınması bütün seçilmiş dövlətlərdə(Polşadan başqa) qanunvericilik orqanına aid səlahiyyətidir. Bütün bu tədqiqat aparılan ölkələrdə, istisnasız olaraq parlamentin müdafiə nazirliyindən və ya ordudan sənədlər əldə etməyə səlahiyyəti vardır. Bu mühüm səlahiyyət,hökümət və ordunun qərar və fəaliyyətlərinə şəffaflıq və cavabdehlik yaradılmasına gətirir. Bu ölkələrin çoxunda, parlamentin müdafiə məsələləri üzrə sorğu vermək və bu məsələlər üzrə dinləmələr təşkil etmək səlahiyyətləri vardır. Bu səlahiyyətləri ol- mayan üç ölkədən(Makedoniya,Polşa və Türkiyə), ikisi( Türkiyə və Polşa) başqa dövlətlərin öz parlamentlərinə verdikləri ümumi səlahiyyətləri rədd edirlər, bilava- sitə Polşada hərbi və ya mülki qulluqçunun komitə iclasına çağırılması və ifadə alınması və Türkiyədə müdafiə nazirinə sual verilməsi səlahiyyətləri qəbul edilmir.
Parlament nəzarətinin mərkəzində pul kisəsinin gücü durur. Çoxlu sayda ölkələr büdcə təkliflərinin qiymətləndirilməsi və qəbul edilməsi üçün sistemli yanaşmalar hazırlamış və ya hazirlamaqdadır. Məsələn, Planlaşdırma, Proqramlaşdırma, Büd- cələmə və İcra Sistemi (PPBES). Müasir hökümət müdafiə büdcələmə sistemləri- nin başlıca xarakteristikalarına aşağıdakılar daxildir 104 :
• Qanunçuluq: bütün xərclər və fəaliyyətlər qanunla ahəngli olmalıdır: • Düzəliş və maliyyə ayırması səlahiyyəti: parlamentin müdafiə büd- cəsinə düzəliş etmək və müdafiə büdcəsi ayirmaq hüququ var; • Şəffaf müdafiə büdcələməsi; şəffaf qərar vermək üçün, parlamentin bütün zəruri sənədlərə çıxışı olmalıdır. Son hərbi büdcə təkcə parlament müda- fiə komitəsinə yox, bütöv parlamentə və geniş ictimaiyyətə məlum olmalıdır; • Konkretlik: Hər bir büdcə detalının sayı və detalların açıqlanması, hökümət xərcləri haqqında aydın icmalla nəticələnməlidir. Parlament büd- cəyə üç səviyyədə, müdafiə proqramları, layihələr və maddə-maddə səviy-
104 Born et al, 2003, pp. 131-132, bax note 1. 117
yəsində nəzarət etmək imkanında olmalıdır. Müdafiə proqramları layihələ- rə bölünür və onların da təbii olaraq başa çatma günü olur və bu vaxt ərzin- də layihələr verilmiş büdcə daxilində resursları səfərbər edir və o da sonra konkret maddə-maddə səviyyəsində qruplaşdırılır. Cədvəl 6: Müdafiə Məsələlərinin Büdcə Nəzarəti Müdafi ə büdc əsi fon- dlar ına dü zə li ş et m ək v ə maliyy ə ay ır m aq hüququ var Bütün mü dafi ə büdc ə- si s ən ədl əri n ə ç ıx ış ı var Müdafi ə büdc əsin ə proqramlarla n əzar ət et- m ək Müdafi ə büdc əsin ə la- yih əl ərl ə n əzar ət et m ək Müdafi ə büdc əsin ə ma dd ə-mad d ə n əza rə t Kanada X X O O O Çex Res- publikası X X - - - Danimarka X X X X X Fransa X X X X X Macarıstan X X - - - Makedoniya X O - X - Niderland X X X X - Polşa X X x X X Rumıniya X X - - X İspaniya - X X X X İsveç X X X X O İsveçrə X X X X O Türkiyə X X X X X Birləşmiş Krallıq O O O O O Almaniya X X X X X ABŞ X X X X X X: Parlamentin səlahiyyəti var O: Parlamentin səlahiyyəti yoxdur - Ya yoxdur ya da əlçatan deyil. Mənbə: DCAF/NATO PA tədqiqatı 2002 Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|