A L l a h V e r d I emi nov mir cəlalin
Yüklə 176 Kb. Pdf görüntüsü
|
mətinin vəzifəyə qoyduğu Şəfiyevlə, Şərifzadə ilə "döyü şə" girişir. Bəzi detallara qayıdaq: Şəfiyev gənc müəllimə ni əvvəlcə çox isti qəbul edir; bu isə Sovet etikasının for mal vasitəsiydi və indi daha önəmli yer tutmaqdadır. Oxu yuruq: "Şəfiyev Əntiqəni öz kabinetində hörmətlə qarşıla dı. Maarif şöbə müdiri Şəfizadə ancaq keçən il yeddiliyə çevrilən Köşkü kənd məktəbi haqqında ağızdolusu danış mağa başladı və yeni müdiri Səfiyə təqdim etdi” . Şəfiyev Sovet dövrü çinoviklərinə xas zahiri etikasını unutmur: "...mən bu müəlliməni çoxdan tanıyıram və bizim rayona gəlməyini də bilirəm, ondan şəxsi xahişim olub. İn di səni çağırmışam ki, Köşkü məktəbi haqqında məlu mat eşidəsən, bir var sənin, mənim məlumatın, bir də var dünən şəhərdən gələn yeni kadrların, seminarist müəllimlərin məlumatı...Əlbəttə, bunlarda fərq olacaq” (kursiv mənimdir - A.E.). Xeyli dərəcədə verdiyimiz bu faktları Mir Cəlal sadəcə əsərə salmamışdır. Və həm 20- 30, həm də elə yazıçının yaşadığı son dövrlər (eyni za manda bizim günlərimiz) üçün səciyyəvidir. Şəfiyev vəzi fəli adamdır, özü də doğma yerlərini hamıdan yaxşı tanı yır, nəinki təzəcə gəlmiş Əntiqədən "məktəb haqqında məlumat eşitməyi" lazım bilir. Sual çıxır: Rayon İcrakomun sədri məgər məktəb haqqında məlumatsızdır? Bəlkə də! Yazıçı nə üçün bu "inandırıcı" olmayan informasiyanı rəs miləşdirir? Axı, Sovet qanunçuluğu var. Yox, Mir Cəlal ta mamilə haqlıdır ki, rəhbər vəzifələrə təyin olunanları o "prinsipcə" kresloda otuzdururdu - həmən rayonu, kəndi, məktəbi tanımırdılar. Bu o ideologiyanın məharətli metodu idi ki, ziyalılar xüsusilə, qaynayıb-qarışmasınlar, ünsiyyət qurmasınlar və vahid ideologiyaya xidmətlərində ruhdan düşməsinlər. Sonralar da bu ideya daha yüksək temp və _______________________ 232 ---------------------------------------- gizli məkrlə inkişaf etdi. İş o yerə çatdı ki, rayona, şəhərə təyin olunan rəhbər şəxslərin əsla məlumatları olmurdu. Əgər bir məmur o rayonun, şəhərin mühüm sferalarında yaşayırsa, yerli ziyalıların orta səviyyə dərəcəsindən aşa ğıdırsa... Şəfiyev daha hansı formal fikir müəllifi olmalıydı? ★ * * Şəfiyevlər bir növ ”yezuit"lərdir5', onların ideyaları ilə səsləşirlər. ...Şəfiyev Sovet məmurlarına məxsus aldadıcı, zahiri əda ilə Əntiqəyə müraciət edir: "Əntiqə xanım, ayağa dur madan da danışa bilərsiniz, burada özgə adam, xüsusi rəsmiyyət yoxdur. Əyləşin, arxayın danışın. Əntiqə xanım etiraz etdi: - Mən, - dedi, - öyrənmişəm, oturanda yaxşı danışa bilmirəm. Ayaq üstə dayanmaq mənə xoşdur, icazənizlə belə danışmaq istəyirəm". Və gənc müəllimə ilə ispalko- mun sədri arasında ciddi söhbət uzanır. Əntiqə kəskin da nışır, bilmir ki, bunlardan hər ikisinin xəbəri vardır. Şəfiza də ispalkomun yanında özünə və ona haqq qazandırmağa çalışır, özünü şirin göstərir, kəndə gələn yeni müəllimlərin qa- çarağını bəhanə gətirir və Əntiqəyə eyham vuranda, müəlli mə Almaz sayağı cavabından qalmır:" - Yoldaş Şəfizadə bil məlidir ki, - dedi, - mən bu rayona, Köşküyə öz xahişim ilə 5 1 51. Yezuitlərin fəaliyyəti XV I əsrə təsadüf edir və məqsədlərinə nail olmaq üçün vasitələr, intriqalar, qətllər, sözə xəanətlərə vasitələr seçməkdə aciz olmuşlar. _______________________ 2 3 3 _______________________ gəlmişəm. Beş-altı aydan sonra qaçmaq üçün yox, lap beş-altı il, bəlkə də daha çox müddətdə burada işləməyə, ürəklə, səylə işləməyə gəlmişəm. Sonrası da maarif şöbə si bu məktəbi nümunəvi məktəb adlandırmaq fikrindədir. Nümunəvi deyirəm, məktəbi hələ adi məktəb səviyyəsinə çatdırmaq lazımdır!” Əntiqə məktəbin təchizatına çalışır və meydana girir. Bu qızın dilavər tənqidini görəndən sonra ondan üz dön dərir, hətta bir pianonun məktəbə alınması üçün hökümə tin imkansızlığını üzə gətirir: "Ay rəhmətliyin qızı, şəhərdə qadınlar klubuna pianino vermirlər. Elə böyük tələblər qo- yursuz ki...Gücümüz çatan məsələdən danışın. Əntiqə sözünü kəsdi: - Yoldaş ispalkom, - dedi, - Şura hökümətinin gücü çatmayan məsələ yoxdur" - həqiqətdir, amma ki, tarixən dövlət-hökümət yaxasını xeyirxah işlərdən kənara çəkmiş dir. Mir Cəlal çox cəsarətlə, istehza ilə hökümətin "acizli yini” ortaya qoyur. Və elə Şəfiyevin ürəyində etiraf etdiyi həqiqəti dilə gətirir: "Beş ildir mən burdayam, hər gələn müəllim bir tələblə, iddia ilə danışır, görmədim bir müdir, ya müəllim gələ deyə ki, "ay yoldaş ispalkom, öz gücüm ilə məktəbin damına qır salmışam, ya poluna taxta vurmu şam...” . Mətndəki xeyirxah-kənar adamların məktəbə kö mək göstərməməsi yuxarıdakı donkixotluq və hamletizm istiqamətinə haqq qazandırır. Əntiqənin xarakterində əsil, fanatik pedaqoqluq davra nışı mövcuddur və müəllifə bəlliydi ki, nəsrdə belə bir qa dın obrazı yoxdur; digər tərəfdən Sovet Rusiyasının aşıla- dığı o mifi - türk - azəri qadınları maarifə meyilli deyillər; bu baxımdan Ədalətin nişanlısından imtina edib oxuması təsadüfi deyildi. Əntiqədəki "davranış xətti" sosial-ictimai _______________________ 234 ---------------------------------------- əxlaqda dəyişikliklərlə müqayisədə qavranılır və qiymət ləndirilir. Unutmayaq ki, Əntiqənin bütün "davranış x ə ttin də həlledici əməllər mövcuddur və onun balaların oxuma sı yolunda fədakarlığı ömür yolunda qazandığı əxlaqi təc rübə əməlində əksini tapır. Az keçmir Əntiqənin qarşısına başqa bir problem çıxır və yenə Şəfiyevlə qarşılaşır: - Təmirə görə yox, indi ayrı şey üçün gəlmişəm. - Ayrı nə iş? Rayon İcraiyyə Komitəsinin plenumunda. Əhvallaşırlar: Nə əcəb gəlmisiniz? - Məktəb işi üçün. - Maarif şöbəsi təmirə kömək eləmir? - Qızların işi, azyaşlı qızları ərə verirlər. Yoldaş Şəfi yev! Ərə verirlər, ispalkom da bunlardan deyəsən xəbər tutmur, ya tutmaq istəmir. Bilmirəm necə olan işdir. Şəfiyev heç bunu gözləməzdi. Müəllimin sözündən ke fi pozuldu. - İclasdan sonra gəlin danışaq! İndi torpaq şöbəsinin müdirini çağırmışıq, məruzə olacaq. Maşın barədə də gə lərsiniz danışarıq, müəllimə xanım. Danışıb həll edərik, görək ərə gedən kimdir, arvad alan kimdir. Sonra həll elə yərik!" Dialoqda hər iki subyektin əməli məlum olur və əxlaqi qiyməti onların "davranış xətti" kimi reallaşır. Və bu məna da Hegelin bir fikri yerinə düşür ki, subyektin bir sıra əməl ləri elə onun sözüdür və ədalətli səslənir. Fərqinə varsaq, bu xəttin özü də bəzi əməllərin, təşəbbüslərin ifadəsidir, daha doğrusu, Əntiqəni keçmişdə, müəllimliyə başlamaz dan əvvəl yalnız dərs deməklə vəzifəsini tamama yetirmək düşündürürdü, sonrakı seçimdə layiqli, tələblərə cavab ve rəcək məktəb fikrinə gəldi və üçüncü seçimdə kiçik mək- _______________________ 2 3 5 _______________________ Yüklə 176 Kb. Dostları ilə paylaş:
|