A L l a h V e r d I emi nov mir cəlalin
Yüklə 176 Kb. Pdf görüntüsü
|
lə, insan fəaliyyətin fiziki-əməliyyat cəhətini sosial təşkil olunmanın müxtəlif sferalarında, sosial funksiyaların icra sında işinin bütövlüyünü təmin etsin. Bu "əməliyyatın" mə nəvi görümü oxucuya təqdim olunur: "Əntiqə gördü ki, bu rada yalnız dərs demək, uşaqlara savad öyrətmək, şeir əz bərlətmək yox, daha dərin, çətin və qarışıq mətləblər var. Aşkar görürdü ki, Ədalət - on dörd yaşlı bir uşaq köhnə adət - vərdişlərə qurban gedir: Buna qarşı susmaq, tabe olmaq mənim üçün mümkün olmayacaqdır". Əntiqə şagir di Tahirədən Ədalətgilin evinin yerini öyrənir və xəbərdar lıq alır ki: anası, müəllim, yaman şeydir. Əntiqə isə qapını soruşur: Qapını mənə göstər, işin olmasın. Kənd evinin anası - Ədalətin anası - qonağı mehribanlıqla qarşılayır, "xoş gəlmisən" eşidir: "Əntiqəni kilim döşənmiş qonaq otağına gətirdilər. Yaxası açıq oğlan qolları çirməli qadın la yanaşı gəlib dayandı. Sanki Əntiqənin gəlişinin mətləbi ni soruşmaq istəyirdilər. - Bağışlayın, adınızı da bilmirəm... - Səltənət... - Var olun, Səltənət xanım, tanış olaq, mən müəllimə yəm. Neçə gündür Ədalət məktəbə gəlmir. Səbəbini bil mək istəyirik". Bayaqkı "mətləb" aydın olur. Əntiqə qızın özünü dinləməyi təkid edir. Ürəyinə dammış ki, qızcığaz ürək sözünü gizlətməyəcək...Ortada köhnənin mənfi adə ti, nişanlı qızın ər evinə hazırlaşması durur. Bəs Səltənət ləri bu hökmə boyun əyməyə nə vadar etmişdir? İnsan: ana və ata - fərqi yoxdur, zaman-zaman dəyişikliyə məruz dur; onun şüurunda vətəndaşlıq, fəzilətlilik - fərdi və ümu mi həyati funksiyaları arasında dərin fərqlər meydana gəl mişdirmi? O, anlaya bilmişmi icmanın, sonra dövlətin yad laşan adətləri və normaları heç də həmişə düzgün yol gös tərmir. İlk növbədə öz vəziyyətindən narazı salmaq üçün _______________________ 240 ---------------------------------------- obyektiv əsaslı siniflərin və təbəqələrin adamları hiss et mişlərmi? İnsan bir şəxsiyyət olmaqla mənəviyyatca o sə viyyəyəcən inkişaf etməlidir - universal bəşəri birliyin in sani kimi mövcud durumunu mövcud qayda-qanunlara qarşı sosial etirazını çatdırmalıdır, bir şərtlə özünü anlasın. Əntiqə prinsipial qızdır; əgər azərbaycanlıdırsa, nə üçün azəri qızları savada yiyələnməməli, yalnız nəsil artı mına cavabdehlik daşımalıdır; yoxsa oxuduğu illərdə rus ideologiyasının türk qızlarının bilik, savad almaq həvəsi əvvəlcədən olmur - ideyasına baş əyilməlidir. Prinsipin əx- laqi strukturunda belə bir prinsip Mir Cəlal poetikasında get-gedə, əsər boyu aydınlaşır, durulur. Əntiqə bir kənd ai ləsinə daxil olanda müşahidəsindən qalmır. Məktəbli qızın məişət hərəkətləri onu maraqlandırır. Oxuyuruq: "Əntiqə həyətə girəndə Ədalət yuduğu paltarları yenicə sərib ağa cın altında oturmuşdu, kitab oxuyurdu. Anası onu, xüsusən son aylarda dəftər-kitabdan ayırmağa, ev işinə, ailə həya tına alışdırmağa çalışırdı. Əvvəllər məktəbdən gələndə anası ona heç bir iş buyurmazdı. İndi "özgə evinə" getmə yə hazırlaşan "gəlinə" nəcib işlər üçün dəqiqədə bir buy ruq verirdi, qız da bunu başa düşür, anasının sözlərini ye rinə yetirməyə səy edirdi. Amma dərsdən, sevdiyi kitab dan, mütaliəsindən də qalmırdı”. Bu epizodda Əntiqəni - gələcəkdə olacaq bir ana mü şahidəsini də görürük. Evin səliqə-sahmanı ailə haqqında da müəyyən təsəvvür yaradır. Ana eyni zamanda öz qızı nı ailə həyatına hazırlamalıdır və bütün bunlar müəllif sarı dan eyhamla verilmişdir. Ədalət isə ayrı cür hiss keçirir. Qəfil müəlliməsini görüb həya basır onu: O, sevdiyi müəl liməni görəndə təşvişə düşüb, özünü itirdi, ilk dəqiqələrdə bilmədi neyləsin. Gözə görünsün, qonağa bələdçilik elə sin, yoxsa anasını hirsləndirməmək üçün həndəvərdə gö- _______________________ 2 4 1 _______________________ rünməsin. Qəbahət başında tutulub çaşbaş qalan adamlar kimi, tərəddüd keçirdi. Çardaqda dizinə döyüb oyan, bu yana qaçdı. Əlləri ilə üzünü örtdü, dodağını dişlədi. Müəl limənin eyvana doğru hərəkətini izlədi: "Vaxsey, necə elə yim, hara qaçım, ay aman, məni görəcək. Yox, gözə gö rünmək olmaz, o. məni sorğu-suala tutacaq, anam eşidər, ay Allah! Yox, gizlənim gərək!" Bu daxili tərəddüd və hə yəcan məktəbli qızın nəzakətinə işarədir. O. gizlənsə də, anası ilə müəlliməsinin söhbətinə qulaq asmaq istərdi. Və arzusu baş tutmadı. Lakin Ədalət anasından öyrənmək tə kidindən dönmür ki, nədən, kimdən danışdılar, güman ki, onun dərsə gəlməməsi söhbətin əsas mövzusudur. Anası inkar mövqeyi tutur və yasalayır: "Nahaq soruşursan, qı zım, sənlik bir iş yoxdur, get eyvanı süpür, toyuqlara dən tök, yazıqlar acından qırılırlar" - Ədaləti yayındırmaq istə yir. Və anasının cavabından narazı qalıb həyətə düşür. Son sözü isə müəlliməsinin : "Özü də bərk peşmançılıq olacağ"ı narahatçılıq yaradır. Bu "yalançı" ana oxucuda kin doğurmur, baxmayaraq qızının məktəbdən yayınmasında onun günahı az deyil. Analara nifrət bəsləmək məgər mümkünmü, əgər qədim dən gələn bu adət aradan qaldırılmayıbsa...Və əgər adət lərin ən real tarixində də müşahidə olunursa...Maraqlıdır, azyaşlı qızların təhsili yarımçıq qoyub ərə verilməsi nəinki 30-cu illərdə, hətta 50-60-cı illərdə də mövcud adət olmuş dur. İnsaf naminə, Sovet qanunçuluğu buna qarşı ardıcıl mübarizə aparmış və sonralar da olsa aradan qaldırılmış dır. Təbii ki, bu adətin yaranma səbəbləri yox deyil. Məsə lən, bu, birinci, dinə söykənir. Ərəb ölkələrində intişar ta pan İslamda bu "azyaşlılıq" traktovka olunmuşsa, bu da Ərəbistanda hədsiz istiylə bağlıdır; insan müqayisədə çox erkən yaşlarda yetişir. Nisbətən soyuq, normal hava şərai _______________________ 242 ---------------------------------------- tinə malik Şərqdə, Azərbaycan ərazisində bu adəti reallaş dırmağa ehtiyac qalmamalıdır. İkincisi, ən qədim dövrlərə gedib çıxsaq, məktəbin yoxluğu ucbatından qızlar ev şə raitindən zinhara gəlir və istər-istəməz nikaha qoşulurdu lar. Üçüncüsü, kəndlərdə xüsusilə, mədəniyyət elementlə rini olmaması, əyləncəli obyektlərin də həmçinin - qızlar yalnız həyət-bacada görünürdülər, toy şənliklərində də çadrdan kənarda seyirçi roluna girirdilər. Dördüncüsü, ai- lələrarası münasibətdə "dehlilik", "behləmə" geniş yayıl mışdı. Lap erkən vaxtı hansısa bir uşağı oğlana məsləhət görürdülər, daha ona başqa namizəd axtarılmırdı, təşəb büsdə bulunmurdu. Beşincisi, valideynlərin qohumluq bağlılığından irəli gələrək, həddi-buluğa çatmamış istəmə dən, sevmədən ərə verilirdi. Və daha digər səbəblər də ax tarmaq mümkündür. Yazıçıya bunlar bəlliydi, xüsusilə, uc qar dağ kəndlərində. Baxmayaraq məktəblər açılırdı, am ma ğızların oğlanlarla birgə oxuması yasaq idi. Təsadüfi deyildi, 40-cı illərdə, hətta 50-ci illərin ilk əvvəllərində qız və oğlan məktəbləri ayrı-ayrı fəaliyyət göstərmişdir. Po vestdə Əntiqə müəllimə belə bir mühitə düşmüşdür. Əda lətin anası Səltənət, üstəgəl ailədə hakim mövqedədir, əri Həsən kişi zəhmətkeş kəndli və aciz adamdır. Güman ki. Səltənətin özü də məktəb üzü görməmiş, erkən yaşında Həsənə ərə verilmişdi... Ədalət maraqlı, bir az da inandırıcı təsiri oyadan ob razdır. Əntiqə müəllimənin təkidli məsləhətinə müsbət reaksiyasına da səbəb tapmaq pis olmazdı. Birincisi, onun xasiyyətində müstəqillik közərir, gələcəyini görmək istəyir. İkincisi, müəlliməsinin əsil pedaqoqluğu, şagirdlərinə qar şı şəfqəti, geyimi onda qibtə hissi doğurur və ona oxşa maq istəyir. Üçüncüsü, nişanlısı Rüstəmə qarşı cüzi bir hiss - qığılcım belə közərmir, yoxdur. Oxuduğu bədii əsər _______________________ 2 4 3 ---------------------------------------- Yüklə 176 Kb. Dostları ilə paylaş:
|