Akçurao lu yusuf tüRKÇÜLÜYÜn tar baki-2006

63
cib Asim b y bir türk sipahzad sin  layiq t hsil v  t rbiy ni  sg ri m kt bl rd n al b,
piyada mülazimi oldu; ancaq  sg ri bilikl rl  kifay tl nm
k, h
 Kilisd  ik n  xsi
mü lliml rd n d rs alma a ba lam  v
stanbula g lib, Kuleli  sg ri Edadisiyl  h rbiyy
kt bin  davam ed rk n, xüsusi d rsl rini d  buraxmam
r. N cib Asim b y h
 edadi t hsili
il  m
ul oldu u zamanlar bel , kitab t v
biyyat d rsl rind  türkçülüy  meyl göst rirdi:
özünün anlatd
na gör , kitab t xocalar
n türk 
biyyat na nümun  olaraq göst rdikl ri v
tövsiyy  etdikl ri Telemaq t rcüm si v  “Rümuzül hik m” kimi 
b v
mc si türkc sind n
daha art q qafiy li 
rl rd n xo lanmazd ; saf türkc  yazma a çal
rd .
cib b y, Kuleli Edadisi öyr ncisi ik n, y ni 1878-ci il tarixl rind
hm d Midh t 
ndi
il  tan  olaraq ondan faydalanmaya ba lam
r. H rbiyy  m kt binin son sinifl rind n etibar n
Midh t 
ndinin q zeti olan “T rcümani-h qiq t”  f nni m qal
r yaz rd .
cib Asim b y türk k lm sini ilk d
 özünün “terk” kimi yazmay b “vav”la “türk” yazd
söyl yir: “Tarixl rimizd  etraki-biidrak” yaz ld
 gördüyümd n v  Osmanl lardan bir çoxunun
türkü t hqir etdikl rin
ahid oldu umdan “türk”ü vavla yazd m. -Niy  bel  yaz rsan? -dey nl
: -
“‘Etraki-biidrak’ yaz lmas n!” dey  cavab verdim. V  Babiali cadd sind  ad m “Vavl  türk” oldu...
1
cib Asim b y, 1897-ci ill rd  h r cüm  günü  hm d Midh t 
ndinin B ykozdak  mülkün
ged rdi.
2
 Sonradan türkçülük h
kat nda ayr lmaz yolda  olan V
d Ç
bi il  Mith d 
ndinin
yal
nda tan  oldu. N cib Asim b y, Mith d 
ndini d , V
d Ç
bi 
ndini d  özünün
“türkçü etdiyin ” inan r.
3
 Q ti olan budur: N cib Asim b y il  V
d Ç
bi, bu iki “Vav”l  türkl r,
bdülh mid dövrünün  n tan nm  türkçül ri idil r.
1893-cü il tarixind
hm d Cövd t b y,  stanbulda “ qdam” q zetini ç xarmaya ba lam
.
qdam” ba
na: “türk q zetidir” dey  yazan ilk türkc  q zetdir. Zat n “ qdam” n türkçülüyü, ilk
nüsx
rind n göz  çarp r: 22 il önc  yazd
m “Üç t rzi-siyas t”d  “ qdam” n türkçülük orqan
oldu unu qeyd v  t sbit etmi dim;  hm d Cövd t b y, q zetinin yaz  hey tin  N cib Asim b y,
d Ç
bi v
mrullah 
ndil ri alm
. Milliyy tini aç qdan-aç a elan etm kd n
kinm
n bu türk q zetind  N cib Asim b y, yolda  V
d Ç
binin dediyi kimi: “ortaq
mövzular il  elmi mövzulu kitablar v  lü
t f ls
si v  sair gerç kliyi m lum olan mövzularda
yaz lar yazm ”
4
 v  yazarl
na “b hs  qadir oldu u m
ri o f nnin müt
ssisl rin  gerç kd n
ndirm k sur ti il  ba lam , get-ged  çal mas
n m hsullar  artaraq islam fazill ri v  Avropa
rq ünaslar  aras nda bu günkü sahib oldu u d
” çatm
r. H qiq
n, N cib Asim b y,
1
 Haqq nda b hs etdiyimiz  xsi m ktubdan, V
d Ç
bi 
ndi is  n r olunmam  bir 
rind  “Türk” k lm sini ilk
önc  “vav”la onun yazd
, N cib b yin onu t qib etdiyini ir li sürür.
2
 “O tarixd
ndi m rhumun mülkün  m nim kimi onsuz dar xanlar çox g lirdil r, m clis
nlik g tirirdil r.” N cib
Asim, “V
d Ç
bi h zr tl ri”, “Türk yurdu”, c.VII, s.2471.
3
 Öz l m ktublar ndan.
4
 N cib Asim b y “ qdam” q zetind n önc  “Maarif” d rgisind  dil elmin  dair m qal
r yazd
 kimi, bir aral q
“M dr
tül-
b” adl  bir d rgi d  ç xarm
r.

---

64
1890–c  ill rd  Avropa t
find n tan nm
; bir rus  rq ünas  N cib b yd n b hs ed rk n deyir
ki: “N cib Asimin ad  Avropa 
biyyat nda m chul deyildir. Türkiy
 yeni tap lan yaz lar ,
yaxud Osmanl can n Anadolu l hc
rind n birini t rif ed n yolda yaz lm  m qal
ri “Keleti
Szemle” d rgisind  n r olunmaqdad r.
1
 N cib Asim b y uzun müdd t, h mv
nl ri il  Avropa
elm al mi aras nda  laq ni t min ed n yegan  Osmanl  alimi idi.
2
 Pe tenin “Keleti Szemle”sind n
ba qa Parisin “Journal Asiatique”ind  d  N cib Asim b yin b zi m qal
ri yay mlanm
r.
3
 H tta
bu d rgini ç xaran frans zlar n “Asiya c miyy ti” (La sosiete Asiatique) bir türk alimini 1895-ci ild
üzvl ri aras na seçmi  v  q bul etmi dir.
Balhasano lu N cib Asim b y, bir t
fd n elmi inc
rl  m
ul olub inc
rinin
tic
rini Osmanl  ölk sind  v  Avropada n r etm
 çal ark n, dig r t
fd n h rbi
kt bl rd  t lim v  t hsil yolu il
sg ri v zif sini yerin  yetirm kd n d  uzaq qalmam  v
hay t, Osmanl  ordusunda miralay rütb sini  ld  etmi , M rutiyy tin elan ndan sonra  stanbul
Universtitetinin “Türk dili tarixi” kafedras na müd rris t yin olunmu dur. Son seçimd  (1927)
Türkiy  Böyük Mill t M clisin  üzv seçilmi dir. N cib Asim b yin f nn ,  sg rliy , tarix  v  dil
aid iyirmid n art q n r olunmam
ri vard r. Türkçülük bax
ndan  n d
rli 
rl ri “Ural v
Altay lisanlar ”, “ n  ski türk yaz
”, “Orhun abid
ri” v  “Türk tarixi”dir.
4
 “Türk  tarixi”
haqq nda özü deyir ki: “Leon Cahunun tarixini
5
” geni
k t rcüm  etdim. Bunun s
bi d
tarixi bir mill t oldu umuzu göst rm kdi.”
6
cib Asim b yin türkçülüy  xidm tl ri, xüsusil  dil v  tarix sah sind dir; v  N cib Asim
ydir ki, ilk önc  türkl rin dil v  tarix sah sind  Avropa metodlar  il  çal maqda olduqlar
Avropaya tan tm
r.
Bütün türkl r aras nda,  ski türk dilin ,  ski türk  lifbas na, müst qil türk tarixin  türkl rin
diqq tini aç q bir  kild  ilk ç
n türkün N cib Asim b y oldu unu iddia ed  bil rik.
cib Asim b y, türklüy  aid bir neç  ön mli 
rin
qdam” sahibi t
find n bas ld
na i ar
ed
k, keçmi  m
niyy timizin canlanmas na ciddi bir xidm t etmi dir; bu do rultuda  li ir
1
 N cib Asim b y, “Keleti Szemle”d  Kilis, Bosniya v
rzurum l hc
ri haqq ndak  inc
ri il  “Hib t-ül
qayiq”i yay mlanm
r. V  öz dediyin  gör , Avropa d rgil rind  frans zca yay m yapmas ndan  sil m qs di,
türkl rin d  bu kimi i
rl  m
ul olduqlar
 avropal lara göst rm kdi.
2
 V.Qordlevski, “ stanbuldak  “Türk d rn yi” haqq nda qeydl r”, Moskva. 1912, s. 2
3
 “Journal Asiatique”d  N cib Asim b y, türk milli  ruzu haqq nda “La Versification nationale Turquie” adl  bir m qal
r etdirmi dir. Asim b yd n önc , milli  ruz haqq nda misralar n say
 göst
k bölgü m
sini göz önün
almam
lar. Bu yönü ilk d
 N cib Asim b y, “Journal Asiatique”d  ç xan yuxar da göst ril n m qal sind  t yin v
sbit etmi dir. Bu m qal , M rutiyy td n sonra  stanbulda ç xan frans zca “Bosphore” d rgisind  t krar bas lm  v
yay mlanm
r.
4
 N cib Asim, “Türk tarixi”, yay mlayan H
n F rid v
hm d 
ms ddin, m tb yi-Amir ,  stanbul. 1316 (1900);
n  ski türk yaz
”, “Türk d rn yi” yay
, N cmü- stikbal m tb si, ikinci bas m,  stanbul, 1327 (1911); “Orhun
abid
ri”, Türkiy  Cümhuriyy ti T hsil Nazirliyi yay nlar ndan, M tb yi-Amir ,  stanbul, 1341 (1925).
5
 Leon Cahun, “ ntroduction a l’ Histoire de l’ Asie”, Armand Colin et Cie Paris, 1896.
6
 N cib Asim b yin  xsi bir m ktubundan

---