Akçurao lu yusuf tüRKÇÜLÜYÜn tar baki-2006

69
özün
xsus islam birliyi siyas tini t tbiq etm
 çal
rd . Qeyri-müs lman ünsürl rd n art q
imperatorluq üçün xeyir qalmad
na q na t g tir n sultan, heç olmasa müs lman ünsürl rin mill t
davas  il  bir-birl rind n ayr lmalar na  lind n g
n q
r mane olma a çal
rd . Bu siyas ti
güd
k, 
bl rin, arnavudlar n, kürdl rin milliyy tçil ri f aliyy td n uzaqla
rma a çal
kimi, türkl rin d  “türk milliyy ti” fikrin  d
r verm
rinin önün  keçm k ist yirdi.  bdülh mid,
milliyy t fikrini r dd ed n islam n x lif -sultan  olmaq, bütün müs lman t
sini, yaln z dini
birlikl  hökmü alt nda saxlamaq, q sas , maddi v  fikri t sirl rl  gerç kd  davam  art q imkan
xaricind  olan hilaf ti-s lt
t sistemini davam etdirm k 
l v  xülyas nda idi. Bu xülyan n
yata t tbiq edil  bilm diyinin, bilm
yinin f rqin  vara bilmirdi.
Ancaq o zamanlar, yaln z pad ah v  hökum t deyil, ayd n geçin n Bat  türkl rinin
ks riyy ti bel , milliyy t fikrinin siyasi deyil, h tta dil, tarix, q sas  elmi v  n
ri sah
rd
st kl nm si v  n rin  qar  idi: “türkçülükl  daima m
ul olan m lum adamlar olmasa da, o
vaxt dil m
si oldumu, N cib Asim il  V
d Ç
bi ortaya at rd , y ni möht
m bir m sl kin
rçil ri dey  deyil, tam  ksin , istehza z mini haz rlamaq üçün “ u mahutlar” yerin
xat rlay rd lar. “Dünya inki af ed rk n bu zavall lar bu göz l Osmanl
biyyat dilini buraxacaqlar
da Asiya çöll rind ki Özb kl rl  biz  eyni dili dan
racaqlar. Füzulini, N dimi burax b Xoca
hm d Y
vini, Sofi Allahyar  t qib etdirm k ist yirl r” -dey  daha bir s ra cazib li sözl rl
ncl ri bizd n nifr t etdirm
 qalx rd lar... Bizim z if i
 söndürm
 çal
rd lar. H
büzziya, Sultan H midin tam can damar na toxunacaq sözl r tap r, türkçül
 hücum ed rdi;
hücum deyil, söyüb-suvad
 da olurdu.  n son yazd
leyhdar bir m qal sind  “bunlar bu q
r
milyon islam camias
n h p bird n dilini süsl diyi “La ilah  ill lah”
 qald
b yerin  “yoxdur
tapacaq, Çalapt r ancaq” t
rl
sini qoymaq ist yirl r”- dey  yazd ...”
1
Türkçül r  leyhin  hücumda  n ir li ged n adam,  vv ld n b ri islamç , yaln z islamç  deyil,
tta 
bçi tan nan  büzziya Tofiq b ydi ki 
bliy  m
bb tin  gör  o ullar na Talha v  V lid
kimi 
b olmayan müs lmanlar aras nda az e idil n qat
bc  adlar qoymu  v  özü d
b
qaydas  il  “ büzziya” küny sini alm
r. Namiq Kamallar dövründ n gerid  qalan bu az
qabiliyy tli, ancaq çox m rif tli q zetçi v  m tb çinin türkçülük  leyhin  açd
 cihad,
rutiyy t dövründ , ir lid  gör
yimiz kimi, özü, o ullar  v  Süleyman Nazif b y kimi dostlar
find n davam etdirildi.
2
1
 V
d Ç
bi 
ndinin n r olunmam  bir risal si.
2
büzziya Tevfik b y çox yax  m tb çi idi.  büzziya m tb si,  stanbulda qurulan m tb
rin  n mük mm lidir.
Bir aral q “Türk yurdu”nu m tb sind  basd qmaq m qs di il  ona müraci t etmi dim. Bu kimi v
qpar
rin, n
r pul verilirs  verilsin, m tb sind  n r olunmayaca
bi bir çöhr  v  n zak tsizliy  yax n bir davran la
 ifad  etmi di. Bu h
ti m sl kin  s daq ti bax
ndan t qdir  layiqdir” (A. Y.).

---

70
Müxalifl rin etirazlar na, hökum tin  ng ll
rin  baxmayaraq, dilçilik sah sind  v
tarixi türkçülük c
yan na yenid n yeni qüvv
r g lib qat rd lar:  mrullah 
ndi, Bursal  Tahir
y, Raifpa azad  M
mm d Fuad b y, N cib b y bunlardand r.
mrullah 
ndi
mrullah 
ndi, türk dil v  tarixi il  xüsusi bir  kild  m
ul olmayaraq, g nclikd  elm il
maraqlanm sa da, M rutiyy t dövründ  göründüyü kimi, türkçülüy  meylli idi.
Bursal  Tahir B y
Bursal  Tahir B y, m tbuatda tan nd
 zamandan etibar n, türklüyün orta dövrü bioqrafiyalar ,
kitabiyyat yla m
ul olmu  v  islam m
niyy tind  türkl rin hiss sini ay b göst rm
çal
r, sonra xüsus n Osmanl  dövründ  yeti n “v  m sl kl rind
r yazan türk  eyxl ri,
airl ri,  dibl ri, tarixçil ri, doktorlar , riyaziyyatç lar  v  co rafiyaç lar
n q sa t rcümeyi-
hallar na, 
rl rin  dair yet rli bilgil ri” toplam
r. Bursal  Tahir B y, xüsus n türkl rin orta
dövrd  v  Osmanl  dövründ  “elm v  f nn  xidm tl rini” göst rm k sur ti il  türkl rin islam
niyy tind  ön mli bir amil olduqlar  h qiq tini elmi qaynaq v  d lill rl  ortaya qoyub isbat
ed
k, islamiyy td n sonrak  türklüyün m
niyy t tarixin  v  s rf m
niyy t bax
ndan da
türkl rin keçmi
rini sev
k, keçmi
ri il  f xr ed  bilm
rin  çox böyük xidm tl r etmi dir.
Bursal  Tahir B y d  N cib Asim B y kimi  sg r, h m d
sg r o lu  sg rdir. Böyükbabas ,
bdülm cid dövrü  sg ri ba
lar ndan Asakir-Hassa Livas  Üsküdari Seyid Mehmed Pa ad r; atas
da önc
sg rliy  girmi , sonra sa
q durumu üzünd n m cbur n atas
n m sl kind n ayr laraq,
güz ran
 keçirm k üçün çal mas ndan bo  qalan vaxt  tarix, bioqrafiyalar,  eir v  t
vvüfl
ul olma a h sr etmi
 d , 1877-ci il Rus sava  ba lay nca  cdad qan  qaynam , evind
oturub qala bilm mi , v
nin müdafi sin  qalxm  v  Plevnada  hid olmu dur.
Tahir B y 1861-ci ild  Bursada anadan oldu. Y ni, N cib Asim b y il  ya dd r. Bursa
sg ri edadisiyl  H rbiyy  M kt bind  t hsilini tamamlayaraq, 1883-cü ild  piyada ba
 oldu.
Tahir b yin  sg rliyi d  N cib b yinki kimi bölük v  taburlardan çox  sg ri m kt bl rd
mü llimlikl  keçmi dir. H
 edadiyy  v  h rbiyy  m kt bl rind  ik n,  xlaq
n göz lliyi v
çal qanl
 il  üstünlük göst
n v  r smi d rsl rd n ba qa, zaman n aliml rind n, xüsus n
müt
vvüfl rd n faydalanan Tahir b yin mü llimlikl  Makedoniya m kt bl rini dola
 zaman,
babas ndan g
n v  qeyri-r smi mü lliml rind n qazand
 tarix, bioqrafiya mara  get-ged
artaraq, onu davaml  bu sah
 inc
 v  ara
rmalara yön ldirdi.  bdülh mid hökum tinin iç

---