Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016
Yüklə 16,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Evkâf-ı mazbuta
Sultan II. Abdülhamid’in Eğitim Politikalarının Mali Bir Veçhesi: Evkâf-ı Münderisenin Maarife Terki TAED
57* 1845
tüm taşra birimlerine gönderilen bir tahriratta konu ile ilgilenmek üzere meclis, heyet veya komisyonların acilen kurulması ve her şeyden önce söz konusu gelirlerin miktarının belirlenmesi istenmişti. Memlekette bu türden vakıf hayli fazla olduğu için bu vakıfların ve gelirlerinin araştırılması, teftişi ve ortaya çıkarılması gibi işlemlerin hakkıyla ve süratle yapılması lüzumu üzerinde durulmuştu. 22
Talimat ve Dâhiliye Nezâretinin tezkiresinin ardından Evkâf ile Maarif Nezaretleri arasında ülke genelinde hummalı bir alışveriş hareketliliğinin yaşandığını söylemek mümkündür. Ancak bu hareketlilik sırasında talimatın yanlış anlaşılmasından kaynaklanan hatalı uygulamalar da hemen baş göstermiştir. Evkâf-ı Hümayun Nezâreti’nin bu hususa dikkat çeken 21 Mart 1883 tarihli tezkiresinde talimatın yanlış anlaşılmasından dolayı kimi yerlerde mazbut vakıflara 23 da müdahale edildiği ve yanlış anlamaların önüne geçebilmek için gerekli bilgilendirmelerin yapıldığı ifade edilmişti. Tafsilatlı bir izahat veren Evkâf Nezâreti, münderis vakıflar konusunda kendileri ile Maarif Nezâreti arasında tam bir uyum ve ittifakın olduğunu belirterek vilayetlerdeki maarif ve evkâf memurlarının daha dikkatli olmalarını istemişti. Anlaşıldığı kadarıyla evkâf muhasebecilerinin münderis vakıflardan almaları gereken hisseler noktasında bazı anlaşmazlıklar yaşanmış olup Evkâf Nezâreti, kendi memurlarının muhasebe harcı vs gibi vakıf gelirlerini toplamaları gerektiğini ifade etmiş ve vakıf hazinesinin zarar görmemesi gerektiği üzerinde durmuştur. Nezârete göre taşrada yaşanan sorunlardan birisi de vakıf mütevellileri veya mutasarrıfları ile maliye memurları arasında vakıf kayıtları noktasında meydana gelen anlaşmazlıklardır. Bu durumda Evkâf Nezâreti’nden telgrafla bilgi istendiğinde acilen gerekli bilgilendirmelerin yapılacağı ve vakfiye kayıtları konusunda yardımcı olunacağı taahhüt edilmişti. 24
Münderis vakıfların maarife terk ve tahsisi işinin sıkıntılı bir süreci beraberinde getireceğine işaret edilmişti. Zira 1883 yılının Nisan ayında Maarif Nezâreti tarafından kaleme alınan bir izahname münderis sayılması gereken vakıflar konusunda taşra idarelerince vuku bulan yanlış anlaşılmaların önüne geçmeye yönelikti. 25 Bu izahnamenin vakıf ıstılahının çokça kullanıldığı Evkâf Nezâreti tezkirelerine göre daha açık ve anlaşılır olduğu görülmektedir. Burada, evladiyet üzere idare olunan vakıflara vâkıfın nesli devam ettiği sürece
22 EMT, s. 12-13. 23 Evkâf-ı mazbuta: Doğrudan doğruya evkâf idaresi tarafından idare edilen vakıflardır. Ünal, Osmanlı Tarih Sözlüğü, s. 238. 24 EMT, s. 9-11. 25 EMT, s. 6-8. 1846 * TAED
57
Yakup KARATAŞ
dokunulamayacağı belirtilmişti. Padişah tevcihiyle tasarruf olunan sadaka tevliyetlerinin ise bir kısmının hayrat ve müberratı mevcut olup bir kısmının da münderis veya mefkut olduğu üzerinde durulmuştur. İzahnameye göre mevcut olanların, olduğu gibi muhafaza edilmesi ve gelirlerinin önceden olduğu gibi ne yöne tevcih edilmişse ona harcanmaya devam edilmesi, artan gelirin uygun miktarının mütevelliye tahsisinden sonra kalanının da maarife terki gerekmektedir. Münderis olanların ise halkın ihtiyacı doğrultusunda cami, mektep, medrese, köprü ve çeşme gibi vakıf unsurlarının imar ve ihyasından sonra yine fazla kalan kısmının uygun miktarı mütevellisine verilip arta kalan meblağ maarife tahsis edilecektir. Münderis olan hayrattan kervansaray gibi zaman ve şartlara uygun olmayan bir takım vakıf yapıları ise şayet birilerine haksız kazanç kapısı hâline gelmişse bunların da tamamen maarif namına zapt edilmesi gerekmektedir. Bu şartlar dışında olan her tür vakıf Evkâf Nezâreti idaresinde olup onlara asla dokunulmaması gerekir. İzahnamede vurgulanan hususlara bakıldığında bürokratik bir takım olumsuzlukların yaşandığı anlaşılır. Metnin sade ve anlaşılır bir üslupla kaleme alınması da yine yanlış anlaşılmaları önlemeye yönelik olduğu şeklinde yorumlanabilir. Yukarıda XIX. yüzyılda Osmanlı vakıflarının maruz kaldığı sıkıntılara kısmen değinilmişti. EMT’de yer alan ve Sadaret makamınca kaleme aldırılan 16 Ekim 1884 tarihli bir emirname
26 Evkâf Nezâreti’nin bazı mali sıkıntılarına değinmiştir. Söz konusu emirnameye göre evkâf hazinesinin önemli bir gelir kaybı olarak dikkat çekilen husus, vakıf orman ve madenlerinin Ticaret Nezâreti’nin uhdesinde bulunmasıdır. Bir diğer durum da diğer vakıf arazi ve gayrimenkullerinin idaresinin Defter-i Hakani Nezâretince yürütülmesinden dolayı bu nezâret memurlarının vakıf işlerini önemsememesi ve bundan kaynaklanan gelir kayıplarıdır. Bir üçüncü husus ise bazı vilayetlerde mazbut vakıflar gelirlerinin maarife tahsis edilmiş olmasıdır. Yazıda Maarif Nezâretinden alınan bilgilerden hareketle bazı vilayetlerde hâlen faaliyet hâlinde ve hayrat ve müberratı bulunan vakıfların münderis sayılarak maarif namına el konulduğu vurgulanmıştır. Bu durumun asla kabul edilemeyeceği belirtilerek bu şekilde mevcut ve faal vakıfların dahi harap olacağı ifade edilmiş, tüm taşra idarelerine konu ile ilgili emirlerin gönderilmesi istenmiştir. EMT’de yer alan ve Maarif Nezâreti tarafından kaleme alınan 1897 tarihli bir tahrirde memleketin her yerinde sıbyan mekteplerinin yanı sıra açılan iptidâî mekteplerden bahsedilmiş ve bu mekteplerin öneminden hareketle buralarda muallimlik yapacak yetenekli kimselerin
26 EMT, s. 34-37. Söz konusu emirname Osmanlı Arşivinde MF. MKT. 84/128 (1301.Z.25/16 Ekim 1884)) fon numarasıyla kayıtlıdır. Yüklə 16,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|