Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016
Yüklə 16,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İcare-i vahide
Sultan II. Abdülhamid’in Eğitim Politikalarının Mali Bir Veçhesi: Evkâf-ı Münderisenin Maarife Terki TAED
57* 1847
tedariki hakkında tavsiyelerde bulunulmuştur. Maarif Nezâreti bütçesinin ülke çapındaki iptidâî mektep muallimlerinin masraflarını karşılamada yetersiz kalacağının altı çizilerek, okulların öğretmensiz kalmaması için gerekenin yapılması istenmiştir. Tahrirata göre nahiye merkezlerindeki iptidâî mektep muallimlerinin 100’er kuruş maaşla çalışmalarının onları mali açıdan rahatlatacağı belirtilerek köylerdeki sıbyan mekteplerinin muallimleri olan imamların iptidâî mektep muallimliği formasyonu için kaza merkezlerine getirilmesi ve burada rüştiye muallimlerinden gerekli eğitimi almalarının sağlanması istenmiştir. 27 Bu yazıda münderis vakıflarla ilgili bir izahat bulunmazken Maarif Nezâretinin mali zorluklarına dikkat çekildiği ve açılan iptidâî mekteplerin öğretmen açığını kapatabilmek için alternatif çözümler üretildiği anlaşılmaktadır. Sadaret’ten kaleme alınan bir arz tezkiresinde (10 Ocak 1898) iptidâî mekteplerin finansmanı yolunda en önemli kaynak ahalinin yardımları olup bu okullar için yardım ve başka suretlerle meydana getirilen gelirlerden Maliye’nin binde on civarında vergi almakta olduğu ifade edilmişti. Yine Maliye tarafından münderis vakıf gelirleri ve münderis vakıflara bağlı arsalar üzerine ahalinin yardımlarıyla yapılmış bina ve saire, icare-i vahideli 28 gelirler olduğundan, bunlardan da binde dört oranında vergi alınması kararı Şura-yı Devlet Maliye dairesinde görüşülmüş ve konu ile ilgili olumlu irade 15 Ocak’ta çıkmıştı. Maarif Nezâretine de bu gelişme ile ilgili bilgi verilerek gerekenin yapılması istenmişti. 29 Görüldüğü üzere talimat 1884 yılında yayınlanmış olmakla birlikte talimatın müdahil ve temas hâlinde olduğu bürokratik teamüllerin yerli yerine oturması uzun yıllar almıştır. Bu doğrultuda, ortada bir gelir devri muamelesi cereyan ettiği için talimatın temas ettiği alanların sadece maarif ve evkâftan ibaret olduğunu düşünmemek gerekir. Uygulama devam ederken zaman içinde baş gösteren aksaklıklar durumun mahiyetine göre giderilmeye çalışılmıştır. Mesela maarife devredilen vakıfların tapuya bağlanması için Defter-i Hakani Nezâreti’nce kaleme alınan bir yazıda tapuya bağlanan vakıfların senetlerinin taşra maarif idarelerine teslim edilmesi gerektiği bildirilmişti (1898).
30 Böylece Maarif ve Evkâf Nezâretleri arasında mülkiyet ve aidiyet hususlarında çıkabilecek anlaşmazlıkların giderilmesi amaçlanmıştı.
27 EMT, s. 27-28. 28 İcare-i vahide; vakfa ait herhangi bir mülkün muayyen bir müddet için (arazi için 3, bina için 1 yıl) kiraya verilmesi hakkında kullanılan bir tabirdir. Ünal, Osmanlı Tarih Sözlüğü, s. 339. 29 EMT, 26. 30 BOA. MF. MKT. 395/19 (1315.Z.29/21 Mayıs 1898). 1848 * TAED
57
Yakup KARATAŞ
Talimatta, ülke çapında karşılaşılan sorunlara örnek çözümler olması amacıyla kaleme alınmış sadaret tezkireleri de bulunmaktadır. Bunlardan biri 12 Kasım 1899 tarihli olup Edirne’ye bağlı Kırkkilise’de bulunan bazı vakıflarla ilgilidir. Sadaka tevliyeti türünden vakıflar olduğu anlaşılarak gelirleri maarife tahsis edilen bu vakıfların daha sonra mütevellilerinin ortaya çıkmasıyla yaşanan karmaşa sonunda Evkâf Nezâreti bu vakıfların gelirlerine el koymuş ve yeniden yapılan incelemelerde bu vakıfların münderis olduğunun anlaşılmasıyla bunlar tekrar EMT kapsamına alınmıştır. 2 Aralık 1899 tarihli bir Sadaret tezkiresinde ise Konya’da ortaya çıkarılan 44 vakıftan 33’ünün meşrûtun-lehlerinin mevcut ve kalan 11’inin ise münderis olduğu anlaşılarak bu 11 vakfın yıllık 3.914 kuruş 5 para tutarındaki gelirlerinin maarife tahsis edilmesi istenmiştir. Bu örneklerden hareketle tüm vilayet valilerine, müstakil sancak mutasarrıflarına ve maarif müdürlerine gönderilen bir genelgede iptidâî mekteplerin esas gelir kaynağı olan münderis vakıfların idaresinde son derece dikkatli olunması emredilmişti. 31
Nezâretten taşra maarif müdürlüklerine yazılan 13 Ekim 1900 tarihli bir yazıda münderis vakıflar konusundaki uygulamalarda görülen bazı hatalar üzerinde durulmuştu. Söz konusu vakıfların gelir ve giderlerinin devletin diğer mali alanlarında olduğu gibi ciddiyetle ve talimatına uygun biçimde yürütülmesinin istendiği bu yazıda, yapılacak tüm harcamaların nezâretin bilgisi dâhilinde cereyan ettirilmesi istenmiştir. Kimi maarif memurlarının keyfi hareketlerinin olduğu ve bazı müdürlüklerde maaşlı memurlara münderis vakıf gelirlerinden ücret ödendiği tespitine yer verilmişti. Bu uygunsuzlukların giderilerek nizamı dışında kimseye ödeme yapılmaması, tüm ödemelerin nezâretin onayına sunulması ve aksi şekilde davranmaya devam edenler hakkında kanuni takibat başlatılacağı belirtilmişti. Nezâretin ifadelerine göre münderis vakıf kayıtlarının, sayılarının, gelir tutarının vs kaydedildiği defterlerin defalarca istenmesine rağmen vilayetlerce henüz gönderilmediği de anlaşılmaktadır. 32
Talimatta evkâf-ı münderise komisyonları başkanlıklarını maarif müdürlerinin yapması gerektiği belirtilmişti. Bu uygulamanın zamanla değiştiği anlaşılmaktadır. Zira Maarif Nezâreti’nden umum maarif müdürleriyle Adliye Nezâretine gönderilen bir yazıda komisyon başkanlarının fahri, geçici ve ahaliden olması şartı üzerinde durulmuştu (14 Ekim 1901). 33
zaman yönetimi konusunda yaşanan sıkıntılardan kaynaklanmış olmalıdır. Aynı yazıda maarif
31 EMT, s. 13-17. Konya’daki münderis vakıflardan burada konu edilen 11 vakfın resmi muamelatı için bk. BOA. MF. MKT. 395/19 (1315.Z.29/21 Mayıs 1898). 32 EMT, s. 22-23. 33 EMT, s. 29-30. Yüklə 16,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|