Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016
Yüklə 16,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sultan II. Abdülhamid’in Eğitim Politikalarının Mali Bir Veçhesi: Evkâf-ı Münderisenin Maarife Terki TAED
57* 1853
mektebi inşa ve giderlerinin temin edilmesini mümkün kılmadığı anlaşılmaktadır. 51 Erzurum’da evkâf-ı münderise gelirleri çok yüksek olmadığı için mektep binalarının tamiri için bu vakıfların yanı sıra zebhiye vergisi zammının maarife terk edilen kısmı kullanılmıştı (1908). 52
kontrolü konusunda yaşanan sıkıntılar maaşların aksamasını da gündeme getirmekteydi. Örneğin 1888 yılında Erzurum Mektep-i Rüşdiyesi coğrafya ve resim öğretmeni olan Abdülhamid Efendi’nin maaşı münderis vakıf gelirlerinden karşılanıyordu. Bu gelirlerin toplanamamasından dolayı bir yıldır maaş alamayan öğretmene hazineden ödeme yapılması valilik tarafından istenmişti. Maarif Nezâreti bu durum karşısında münderis vakıf gelirlerinden ödeme yapılması imkânsız ise ileride gereği yapılmak üzere başka muallimlerle durumun idare edilmesi tavsiyesinde bulunmuştu. 53 Maaşlar konusunda tespit edilen bir başka örnek de Musul Vilayetine aittir. Burada eğitim öğretim faaliyetlerinin artmasından dolayı bir kâtip istihdam etme mecburiyeti hâsıl olmuş ve 500 guruş maaşla uygun birinin istihdamı kararlaştırılmıştı. Maarif Nezâretinden bu tasarrufa yönelik verilen cevapta kâtibin maaşının hisse-i ianeden karşılanmasının örneği olmadığı belirtilerek bu iş için münderis vakıf gelirlerinin kullanılması istenmişti. 54
Bağdat Vilayeti maarif meclisi kâtibinin 500 guruş tutarındaki maaşının evkâf-ı münderiseden karşılanması uygun bulunmuştu. 55 Bir yıl sonra (1890) Bağdat’tan Nezârete gönderilen bir başka yazıda evkâf-ı münderise gelirleri ile kâtip istihdam edilmesinin kanunen yanlış olduğu belirtilerek kâtiplere bu tahsisattan verilen maaşın kesilerek elde edilen birikimle iki iptidâî mektep açıldığı belirtilmişti. 56 Evkâf-ı münderise komisyonlarında görev alan kâtiplerin maaşları konusunda bir standardın olmadığı anlaşılmaktadır. Çünkü Kastamonu’dan Maarif Nezâretine gönderilen 1894 tarihli bir yazıda; esasen bu vakıf gelirlerinin ilkokulların masraf ve muallimlerinin maaşlarından başka bir yere sarf edilmesinin uygun olmadığı belirtilmişti. Ancak bu vakıfların resmi kaydının yapılması, takibi, hasılatın tespiti, gelir ve giderlerin kaydedilmesi gibi işlemleri yapan ve bir taraftan da resmi sorumluluğu bulunan
51 BOA. MF. MKT. 1061/62 (1326.Ca.4/4 Haziran 1908). Bu kayıtta toplam 95.589 guruş gelirin 40.000 guruşu zebhiye resmine yapılan zamdan, 45.294 guruşun da münderis vakıflardan, kalanının ise diğer kalemlerden temin edildiği belirtilmektedir. Gösterilen gider kalemleri ile birlikte düşünüldüğünde gelir ve giderlerin başa baş olduğu ve daha fazla bir tasarruf yapılamadığı anlaşılmaktadır. 52 BOA. MF. MKT. 1078/22 (1326.N.17/13 Ekim 1908). 53 BOA. MF. MKT. 101/49 (1306.M.8/14 Eylül 1888). 54 BOA. MF. MKT. 101/98 (1306.M.22/28 Eylül 1888). 55 BOA. MF. MKT. 106/12 (1306.C.4/5 Şubat 1889). 56 BOA. MF. MKT. 117/28 (1307.N.2/22 Nisan 1890). 1854 * TAED
57
Yakup KARATAŞ
kâtiplere bu gelirlerden yeterli miktar maaş verilmesi gerektiği ifade edilmişti. Nezâret Kastamonu’nun bu haklı isteğine olumsuz bir yanıt vermemekle birlikte vilayetteki münderis vakıf kayıtlarının ve defterlerinin bir an önce gönderilmesini isteyerek süreci uzatma gibi bir tutum içine girmiş ve “ileride icabına bakılacaktır” gibi bir ifadeyle idare-i maslahat yolunu tercih etmiştir. 57
finansmanında münderis vakıf gelirlerinin oldukça kullanışlı olduğu anlaşılmaktadır. Mesela Musul’da maarif kâtibi olan bir görevlinin birikmiş maaşlarının (4.212 guruş) ödenmesinde sıkıntı yaşandığı için kaynak aranmış ve belediye gelirlerine müracaat edilmişti (1891). Ancak bunu uygun bulmayan nezâret, münderis vakıf gelirlerinin arttığı bir zamanda ödenmek suretiyle icabına bakılmasını tavsiye etmişti. 58 Bir başka örnekte ise Maraş Rüştiye mektebindeki bir öğretmenin maaşına yapılacak zam için münderis vakıf gelirlerinin kullanılmasına izin istenmiştir. 59 Bu izne nezâretçe ne yolda cevap verildiği tespit edilememiş ise de bu vakıf gelirlerinin hayli geniş bir çerçevede tasarruf edildiği anlaşılmaktadır. Bir başka örnekte ise Aydın’da açılan bir kız iptidâî mektebinde görevlendirilecek bir bayan öğretmenin 400 guruşluk maaşı için evkâf-ı münderiseye müracaat edilmiştir. Vakıf gelirlerinin ayrıca bir dikiş nakış hocasına maaş vermeye yetmeyeceği belirtilerek bir de dikiş nakış hocası talebinde bulunulmuştur. 60 Maaşlarla ilgili bir başka kayıtta ise Erzurum Darülmuallimin’inde öğretmenlik yapan ve Serfice (Manastır Vilayeti) Mülki İdâdî Mektebine tayini çıkan bir öğretmenin Erzurum’daki görevinden 12.604 guruş 30 para alacağı olduğu ve bunun ödenmesinin nasıl yapılacağı sorulmuştu. Yapılan inceleme sonunda öğretmenin Erzurum’daki maaşlarının, o zamanlar münderis vakıf gelirlerinden karşılandığı ve kalan bakiyenin keza Erzurum’dan ve aynı gelir kaleminden ödenmesi gerektiği ifade edilmişti (1901). 61 Ancak bu öğretmene tahsis edilen Erzurum vakıflarından iki münderis vakfın kayıtlarının zamanında ve layıkıyla tutulmamış olmasından dolayı öğretmenin birikmiş maaşının ödenmesi süreci uzamıştır. 62 Bu örneklerde kâtipler ve öğretmenler konu edilmiş ise de maarif müdürleri maaşlarının dahi münderis vakıf gelirleriyle takviye edildiği anlaşılmaktadır. Zira 1889 yılında Kudüs-i Şerif maarif müdürünün maaşı olan 2.000 guruşun bundan böyle iane hissesinden
57 BOA. MF. MKT. 210/20 (1311.Z.8/12 Haziran 1894). 58 BOA. MF. MKT. 129/78 (1308.Za.27/4 Temmuz 1891). 59 BOA. MF. MKT. 120/39 (1308.M.14/30 Ağustos 1890). 60 BOA. MF. MKT. 127/13 (1308.Ş.5/16 Mart 1891). 61 BOA. MF. MKT. 559/1 (1319.M.30/19 Mayıs 1901). 62 BOA. MF. MKT. 618/20 (1319.Z.21/11 Mart 1902). Yüklə 16,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|