Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016
Yüklə 16,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sıkıntılar, Yaklaşımlar
Sultan II. Abdülhamid’in Eğitim Politikalarının Mali Bir Veçhesi: Evkâf-ı Münderisenin Maarife Terki TAED
57* 1857
giderleri (masarif-i müteferrika) için bütçede tahsisat olmadığını belirterek söz konusu ihtiyacın münderis vakıflar ve diğer gelirlerden karşılanmasını tavsiye etmişti. 71 Yukarıda EMT değerlendirilirken maarife tahsis edilen vakıf gayrimenkullerinin tapuya bağlanması gerekliliğinden bahsedilmişti. Sivas’ta bu işlem gerçekleştirilirken ilgili dairelerden (Defter-i Hakani Müdürlüklerinden) tapu muamelatı için harç alındığı belirtilmiş ve bu harcın hangi tahsisattan ödenmesi gerektiği sorulmuştu. Maarif Nezâreti ise diğer vilayetlerde aynı durumdaki tapu harçları için münderis vakıf gelirlerinin kullanıldığını ve Sivas’ta da aynı gelir kaleminin kullanılmasının bir sakıncası olmadığı cevabını vermişti (1900). 72
zaman zaman Rüştiye mektepleri için de kullanılmasına izin verildiği anlaşılmaktadır. Zira Suriye Vilayetinin 1900 yılında bu doğrultudaki bir talebi üzerine Şam’da açılacak rüştiye derecesindeki bir kız sanayi mektebi için münderis vakıf gelirlerinin kullanım izni istenmiş ve Maarif Meclis-i Kebiri bu duruma onay vererek gerekenin yapılmasını emretmiştir. 73 Nezâretin buradaki esnek tavrı her zaman gösterdiği de iddia edilemez. Zira Suriye Vilayetindeki bazı gayrimüslim mekteplerinde Türkçe öğretmenlerinin maaşlarının münderis vakıflardan karşılandığı bilgisinin alınması üzerine bakanlık bunun uygun olmadığını belirterek vilayetten, söz konusu maaşlar için başka bir kaynak bulunmasını istemiştir. 74 Yine Erzurum’da Hanım Hamamı Vakfı bahçesinde bulunan medresenin tamiri için 2.000 guruşa ihtiyaç hâsıl olmuş ve bu meblağın münderis vakıf gelirlerinden karşılanması için Nezâretten izin istenmişti. Bânisi bilinmeyen ve mektep olarak kullanılan bu yapının tamirinde evkâf-ı münderise gelirlerinin kullanımı için gerekli izin çıkmıştı. 75 Diğer taraftan aksi durumların da yaşandığı görülmektedir. Yani münderis vakıflar iptidâî mekteplere ve maarif yardım hissesi de idâdîlere tahsis edilmişken iptidâî mektepler için maarif hissesinin kullanımına izin isteyen bölgeler de olmuştur. Böyle bir istekte bulunan Bingazi Mutasarrıflığı, kendi bölgelerinde münderis vakıf bulunmadığını, mevcut olan Hamidiye İptidâî mektebinin kapanma tehlikesiyle yüz yüze kaldığını ve dört tane daha iptidâî mektep açmayı planladıklarını ifade etmiştir. Mutasarrıflık ayrıca bölgenin sosyo-ekonomik yapısını da izah ederek İtalyanların okullarda ücretsiz ders
71 BOA. MF. MKT. 395/14 (1315.Z.23/15 Mayıs 1898). 72 BOA. MF. MKT. 490/34 (1317.Za.4/6 Mart 1900). 73 BOA. MF. MKT. 521/22 (1318.R.27/24 Ağustos 1900). 74 BOA. MF. MKT. 593/46 (1319.Ş.26/8 Aralık 1901). 75 BOA. MF. MKT. 1081/33 (1326.L.16/11 Kasım 1908). 1858 * TAED
57
Yakup KARATAŞ
kitabı dağıttığı bir dönemde münderis vakıf bulunmadığından maarif hissesinin kullanılmasına izin verilmesinin çok önemli olduğunu da ilave etmiştir. 76
Görüldüğü üzere maarife terk ve tahsis edilen münderis vakıf gelirleri Osmanlı İmparatorluğunun son yıllarında, ekonomik olanakların oldukça kısıtlı olduğu bir ortamda, memlekette ilköğretimin yaygınlaşması adına atılmış önemli bir adımdı. Okul binası yapımı veya kiralanması, öğretmen, hademe, maarif kâtibi maaşları, çeşitli kırtasiye masrafları, maarifi ilgilendiren mahkeme ve tapu harçları gibi pek çok gider kaleminin bu vakıflar yoluyla hâlledilmesi son dönem Osmanlı bürokrasisinin mali bir başarısı olarak da mütalaa edilebilir. Sıkıntılar, Yaklaşımlar Evkâf-ı münderisenin maarife tahsis edilmesinin sağladığı ekonomik imkânların yanında, uygulamanın ülke çapında sorunsuz yürütüldüğünü iddia etmek de zordur. Zira yer yer baş gösteren sıkıntılar ve bürokratik karmaşanın da ayrı bir başlık altında incelenmesi gerekmektedir. Yine Osmanlı ülkesinin farklı vilayetlerinden elde edilen örneklerle süreçte ne tür sıkıntılar ortaya çıktığı, nasıl bir yol izlendiği ve ne nitelikte çözümler üretildiği üzerinde durulacaktır. Resmi kayıtlar incelendiğinde farklı bölgelerde benzer sıkıntıların yaşandığı görülmekle birlikte bir takım sosyo-ekonomik gerçekliklerin önemli olduğu da dikkat çekmiştir. Örneğin 1884 yılının Mayıs ayına ait bir kayıtta Van’daki münderis vakıfların tespit edilememesi bu vakıfların bölgedeki bazı eşrafın kontrolünde olmasına bağlanmıştı. EMT’de “…şuna buna me’kel olmuş…” şeklinde ifade edilen bu durum, sistemi tıkayan bir sonucu beraberinde getirmişti. Van’daki görevine yeni başladığı anlaşılan vali, kendinden önceki dönemde oluşturulan vilayet maarif meclisinin dilek ve şikâyetlerini dikkate alması hususunda uyarılmıştı. 77 Bir başka örnek de Diyarbekir vilayetine ait olup burada maarif hesabına kullanılacak 17 adet vakıf tespit edilmişti. Münderis sınıfında değerlendirilen bu vakıflardan birinin geliri 2000 guruştan fazla iken mütevellisine 1500 guruş ödenmesi gibi aşırılıklar söz konusuydu. Bu vakıfların idarelerinde ortaya çıkarılan yolsuzlukları teftiş etmek için kurulacak komisyona maarif müdürünün de katılması istenmiş ve “vakfa hıyanet” edilmesinin engellenmesi amaçlanmıştı. 78 Bu misallerin bir benzeri 1888 yılında Erzurum’da yaşanmıştı. Vilayetteki Pir Ali Baba vakfı münderis sınıfında muamele görüyor iken birileri vakıf yönetiminde hak iddia ederek ücret almak teşebbüsünde bulunmuş ve vilayetçe yapılan tahkikat
76 BOA. MF. MKT. 111/94 (1306.Z.30/27 Ağustos 1889). 77 BOA. MF. MKT. 83/84 (1301.Ş.4/30 Mayıs 1884). 78 BOA. MF. MKT. 86/90 (1302.B.27/12 Mayıs 1885). Yüklə 16,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|