Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016
Yüklə 16,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sultan II. Abdülhamid’in Eğitim Politikalarının Mali Bir Veçhesi: Evkâf-ı Münderisenin Maarife Terki TAED
57* 1855
ödenmesine dair karar çıktığı belirtilerek bu maaşın evkâf-ı münderiseden karşılanan 800 guruşluk kısmının iptidâî mekteplerin masraflarına harcanması istenmişti. 63 Görüldüğü üzere evkâf-ı münderise gelirlerinin kullanıldığı alanların başında maaşlar gelmektedir. Osmanlı Arşivi’nde bu hususu teyit eden çok fazla kayıt bulunmaktadır. 64
ihtiyaçlara harcandıktan sonra artan para ile çeşitli iktisadi teşebbüslerde bulunulduğu görülmektedir. Mesela Sivas Vilayetinde iptidâî mektepler karşılığı olan münderis vakıf vs gelirlerinin yıllık 47.285 guruş olduğu belirtilmiştir. Bunun 38.804 guruşunun masraflara tahsis edildikten sonra kalan 8.481 guruşu ile diğer yollardan biriktirilen 254.288 guruşla hamam ve dükkân gibi gayrimenkuller alınıp kiraya verilmek istenmiştir. Böylece maarif adına yeni birer gelir kapısı açılacağı belirtilmiştir. Bu teşebbüs Maarif Nezâreti tarafından yerinde ve makul olarak değerlendirilmiştir (1893). 65 Sivas Vilayetinin vakıf gelirlerini kontroldeki başarısı ve bu müteşebbis tavrı ilerleyen yıllarda da devam etmiştir. 1897 yılında Sivas Valisi Hüseyin Hilmi mührüyle Maarif Nezâretine gönderilen bir arzda; vilayet maarif sandığında bulunan 50.000 akçe tutarındaki evkâf-ı münderise hasılatının nemasız bırakılmasının uygun olmayacağı ifade edilerek ahali ve memurların dükkân veya mağaza türünden gayrimenkulleri rehin alınarak bunlara %9 faizle borç olarak verilmesi için izin istenmiştir. Vali, yıllık %4 faizle Ziraat Bankası sandığına borç verilmesine izin olmadığı için böyle bir formül bulduğunu da ilave etmiştir. Vali daha sonraki bir yazıda vilayet maarif meclisinin bu parayı Ziraat Bankası sandığına %4 faizle borç olarak vermesini uygun gördüğünü belirtmiştir. Konu bu hâliyle Maarif Nezâreti Muhasebe Kaleminde de ele alındıktan sonra Maarif Meclis-i Kebiri’ne intikal ettirilmiştir. Büyük Meclis de eğer Ziraat Bankası sandığına faizle borç verilmesinden daha hayırlı bir yol bulunamaz ise vilayet idare meclisinin gerekli tasarrufta bulunmasını ve neticeyi bildirmesini istemiştir. 66 Bu örneklere bakıldığında, Sivas örneğinde, münderis vakıflar üzerinde oldukça başarılı bir fon yönetimi sergilendiği anlaşılmaktadır. Ancak ülkenin her tarafında adı geçen vakıf gelirlerinin Sivas’taki gibi yüksek meblağlara ulaşmadığı da belirtilmelidir. Evkâf-ı münderise gelirlerinin kullanıldığı bir başka alan olarak, bu vakıfları ilgilendiren mahkeme masrafları ortaya çıkmaktadır. Şöyle ki 1894 yılında Zor Sancağı’na
63 BOA. MF. MKT. 108/36 (1306/Ş.15/16 Nisan 1889). 64 Maaşlarla ilgili ayrıca BOA. MF. MKT. 604/33, BOA. Babıali Evrak Odası Belgeleri (BEO). 2146/160932 (bu belgede Basra’da bir müderrisin maaşına yapılacak zam konu edilmiştir), MF. MKT. 763/48, MF. MKT. 873/6, MF.
65 BOA. MF. MKT. 182/90 (1311.Ra.19/30 Eylül 1893). 66 BOA. MF. MKT. 360/36 (1315.S.11/12 Temmuz 1897). 1856 * TAED
57
Yakup KARATAŞ
gönderilen bir yazıda buradaki bazı vakıfların münderis olduğunun ve maarif adına zapt edilmesinin, mahkemece tespiti yapılıp haklarında hüküm çıkmasına bağlı olduğu belirtilmiştir. Bu sürecin işlemesinde mahkemece ortaya çıkacak masrafların yine münderis vakıflardan karşılanması istenmiştir. 67 Yukarıda münderis vakıf gelirlerinin çeşitli gider kalemlerine tahsis edildiği belirtilmiş ve kimi örnekleri de verilmişti. Yine ilginç bir gider kalemi Kumanova (Kosova Vilayeti)’da ortaya çıkmış ve bura maarif idaresinin 7,5 guruşluk kırtasiye bedelinin ödenmesi için münderis vakıfların gelir fazlasına müracaat edildiği belirtilmiştir (1894). 68
Bu çalışmanın mevzuunu teşkil eden vakıf uygulaması ile dikkat çekici bir olay Erzurum’un Kiğı Kazasının Kızılçubuk Köyü’nde yaşanmıştır (1894). Bura sakinlerinden biri, yetkili mercilere başvurarak köyde namaz kılınacak cami ve çocukların gideceği bir okul olmadığını belirtmiş ve bu istek İstanbul’a kadar ulaşmıştır. Şura-yı Devlet, Maarif ve Evkâf Nezâretleri arasında cereyan eden yazışmalar neticesinde caminin yapım işinin sonraya bırakılarak öncelikle okul yapımına hız verilmesi istenmiştir. Bunun için de maarif hissesinin yetersizliği ortaya konarak nizamname hükümlerine göre münderis vakıf gelirleri veya ahalinin yardımlarıyla okulun yapılması tavsiye edilmiştir. 69 Burada aynı anda cami ve mektep için talepte bulunulmasıyla cami inşasının mektepten sonraya bırakılmış olması devletin maarife verdiği önemi göstermesi açısından dikkate değer bulunmuştur. Tasarruf şekilleri yönünden sıra dışı bir harcama Manastır Vilayetinde tespit edilmiştir. Maarif müdürlüğünden Nezârete yazılan bir arzda; iptidâî ve rüştiye mektepleri mezunlarının diplomalarının 20 paraya tedarik edildiği ve vilayet matbaasında bastırılırsa her bir diplomanın 6’şar paraya mal edileceği ifade edilmişti. Yaklaşık 2000 adet diplomanın vilayet matbaasında bastırılması için gereken meblağın münderis vakıf gelirlerinden karşılanması için izin isteyen müdürlüğe olumlu cevap verilmişti (1897). 70 Bu örnek zaten kıt kaynaklarla idare edilen maarif işlerinin yolunda yürümesi için memurların da tasarruf tedbirlerine riayet ettiğini göstermektedir. İlerleyen yıllarda münderis vakıflardan elde edilen gelirlerin harcama alanlarında bir genişleme ve farklılaşmanın devam ettiği görülmektedir. Öyle ki Muş Sancağı Maarif müdürlüğünde evrakın muhafaza edilmesi için kullanılacak bir sandık ile kâğıt ve saire masrafları için bile nezârete yazı yazılmıştı (1898). Nezâret de maarif komisyonunun çeşitli
67 BOA. MF. MKT. 191/75 (1311.C.23/ 1 Ocak 1894). 68 BOA. MF. MKT. 195/100 (1311.Ş.6/12 Şubat 1894). 69 BOA. MF. MKT. 225/25 (1312.Ra.10/11 Eylül 1894). 70 BOA. MF. MKT. 370/15 (1315.Ca.1/28 Eylül 1897). Yüklə 16,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|