Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016
Yüklə 16,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sultan II. Abdülhamid’in Eğitim Politikalarının Mali Bir Veçhesi: Evkâf-ı Münderisenin Maarife Terki TAED
57* 1859
neticesinde bu vakfın münderis olduğu tahakkuk etmişti. Bunu üzerine Nezâret tarafından EMT’ye göre hareket edilmesi tavsiye edilmişti. 79 Görüldüğü üzere ortada ciddi boyutlarda haksız kazançlar söz konusuydu ve devletçe alınan önlemlerle bunların önüne geçilmeye çalışılmıştı. Münderis vakıflardan hakkıyla yararlanılmasını engelleyen önemli bir durum da bürokratik teamüllerin giriftliğiydi. Örneğin Erzurum’da elde edilen evkâf-ı münderise gelirlerinin dörtte birinin evkâf hazinesine, dörtte üçünün de maarif işlerine harcanması yolundaki emrin tam anlaşılamadığı, evkâf hissesinin nezârete mi yoksa vilayet evkâf muhasebeciliğine mi ödeneceğinin bilinemediği bildirilmişti. Bunun üzerine nezâretteki maarif meclisi söz konusu evkâf hissesinin İstanbul’a gönderilmesini emretmişti. 80 Nezâretler arası (maarif-evkâf-maliye) yazışmalara geç cevap verilmesi de keza uygunsuz durumların yaşanmasına sebep olabiliyordu. 1888 yılında Burdur’da münderis vakıf gelirlerinin maarife devredilmesine dair gerekli emirleri kendi nezâretlerinden henüz almadıklarını ifade eden vakıf görevlileri biriken meblağa el koymuş ve bazı maarif görevlilerinin maaşları ödenemez olmuştu. Maarif Nezâretinden Evkâf Nezâretine gönderilen bir yazı ile bu hâlin usul ve hakkaniyete uymadığı belirtilmiş ve sancak vakıf memurlarına gerekli emirlerin kesin surette verilmesi istenmişti. 81 Bürokratik gecikmelerden yakınan bir başka dilekçe de Konya’dan gönderilmişti (Kasım-1888). Konya maarif müdürü vilayetteki münderis vakıflarla ilgili çalışmaları bitirip tutulan defter ve tutanakları Nezârete gönderdiklerini belirterek ne işlem yapılacağı konusunda Nezâretin emrini beklediklerini, bundan dolayı vakıf gelirlerinden istifade edilemediğini belirtmiş ve ilgililere acilen gerekli emirlerin gönderilmesini istemişti. Maarif Nezâreti de konuyu Evkâf Nezâretine intikal ettirerek vilayetteki evkâf memurlarına gerekli tebligatın yapılmasını istemişti. 82 1899 yılında dahi sıkıntıları aşamayan Konya Vilayeti için Dâhiliye Nezâreti devreye girmiş ve Sadarete yazılan bir ariza ile Konya evkâf memurlarına münderis vakıf gelirlerini maarife devretmesi için emir gönderilmesi istenmişti. 83
tavırlarından kaynaklanabiliyordu. Mesela Halep maarif müdürünün 21 Eylül 1888 tarihli
79 BOA. MF. MKT. 98/90 (1305.Ş.27/9 Mayıs 1888). 80 BOA. MF. MKT. 87/70 (1302.Za.30/10 Eylül 1885). 81 BOA. MF. MKT. 97/41 (1305.C.20/3 Şubat 1888). 82 BOA. MF. MKT. 105/3 (1306.Ca.1/3 Ocak 1889). Konya’daki münderis vakıflardan istifade edilememesinin temel sebepleri bu vakıfların kimi nüfuzlu kimselerin eline geçmiş olması ve nezaretler arasındaki uyumsuzluktu. Konya’da anılan dönemdeki eğitim hayatı ve sorunları için bk. Abdülhamit Kırmızı (2005), “Usûl-i Tedrîs Hâlâ Tarz-ı Kadîm Üzre”: Konya Valisi Ferid Paşa’nın Eğitimi Islah Çalışmaları”, Dîvân İlmi Araştırmalar, Sayı 19, ss. 195-229. 83 BOA. DH. MKT. 2198/48 (1316.Z.26/7 Mayıs 1899) 1860 * TAED
57
Yakup KARATAŞ
ifadesine göre; kendisi münderis vakıfları maarif yolunda kullanabilmek için o kadar gayret göstermesine rağmen bu çalışmalarının sonuçsuz kalmasının nedenini müftünün çıkardığı zorluklara bağlamıştı. Müdüre göre müftü, memuriyetteki tecrübe ve kıdemi az, vukufsuz, makamını korumak için ahalinin her tür menfaatlerini korumaya çalışan, halkın teveccühünü kazanmak için maarifin hukukunu zayi eden bir kişilikti. Aynı zamanda evkâf komisyonu reisliği de yapan müftü, maarif müdürünün münderis vakıfları “yed-i me’kelden” (yiyicilerin elinden) kurtarmak için giriştiği faaliyetleri engellemektedir. Maarif müdürü netice itibariyle kendi nüfuzunun artırılması yönünde nezâretin manevi yardım ve takviyesini talep etmişti. 84
Anadolu’daki Osmanlı yerleşimlerinin en eskisi ve vakıf geleneğinin en köklü olduğu yerlerden biri olan Hüdavendigar Vilayetinde münderis vakıf gelirlerinin olmaması Maarif Nezâretinin dikkatini çekmişti. Nezâretin bu yolda vilayete olan emirlerine cevaben vilayetçe kaleme alınan arizada dikkat çekici hususlar vurgulanmıştı. Vilayet maarif müdürlüğü, buradaki vakıfların kısmen zaman içinde çeşitli dairelerin kısmen de ahaliden önde gelen ayan ve eşraf takımının ellerine geçmiş olduğunu itiraf etmişti. Bunların geri alınması ise zor olacağından valiliğe emir verilerek mahalli hükümetin gücünden faydalanılmasının yolunun açılması istenmişti. Bu vilayette iptidâî mekteplerin ihya edilmesi için adı geçen gelirlerin meydana çıkarılması amacıyla valiliğe bir yazı daha yazılmış ve kurulacak komisyonlar marifetiyle işin en kısa sürede hâlledilmesi tavsiye edilmişti (1893). 85 Bu kayda göre “şuna buna me’kel olmuş” münderis vakıfların, talimatı doğrultusunda, devletin istediği şekilde tasarruf edilmesinin pek de kolay bir iş olmadığı anlaşılmaktadır. Vilayetlerde münderis vakıf gelirlerinin sağlıklı bir şekilde elde edilememesinin bir sebebi de evkâf komisyonları ile maarif memurları arasındaki görüş ayrılıklarıydı. Erzurum Maarif müdürlüğü muavinliğinden Nezârete yazılan bir yazıda (14 Haziran 1891) başkanlığını müftünün yaptığı evkâf komisyonunun, vilayetteki münderis vakıfları münderislikten kurtarma temayülünde olduğu belirtilmişti. Maarif idaresince bu yaklaşıma itiraz mahiyetinde bir rapor kaleme alınarak vilayete ve nezârete gönderileceğini belirten müdür muavini, adam kayırma ve diğer türlü suiistimallere meydan verilememesi için çalıştığını da ilave etmişti. Bu ihbardan sonra nezâretten Erzurum Vilayetine gönderilen bir emirde maarifin hukukunun korunması için gerekli önlemlerin alınması yolunda bir uyarı yapılmıştı. 86 Anlaşıldığı kadarıyla vakıfların 84 BOA. MF. MKT. 102/33 (1306.S.7/13 Ekim 1888). 85 BOA. MF. MKT. 184/143 (1311.R.20/31 Ekim 1893). 86 BOA. MF. MKT. 129/58 (1308.Za.22/29 Haziran 1891). Yüklə 16,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|