Atatürk üNİversitesi TÜRKİyat araştirmalari enstiTÜSÜ dergiSİ Sayı / Number 57 Güz / Autumn 2016
Yüklə 16,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Münderis Vakıf Gelirlerinin Kullanım Alanları
Sultan II. Abdülhamid’in Eğitim Politikalarının Mali Bir Veçhesi: Evkâf-ı Münderisenin Maarife Terki TAED
57* 1849
komisyon başkanlarının vakıflar konusunda hukuki salahiyetlerinin olmadığı, ortaya çıkacak mütevellilik veya istihkak davalarında taraf olmamaları gerektiği, şahıslarla maarif idareleri arasında ortaya çıkacak davalarda nezâretin izni dâhilinde hareket edilmesi gerektiği belirtilmişti. Maarif Nezâretinin bu direktifine karşın Adliye Nezâretince yaklaşık beş ay sonra (27 Şubat 1902) kaleme alınan bir yazıda; şahısların maarif müdürleri ve komisyon reisleri aleyhine ve maarif namına açtıkları davalarda müdür ve komisyon reisleri savunma makamında olacaklarından mahkemeye katılmalarının ve bunların mühlet istemeleri durumunda mahkemenin bunlara mühlet vermesinin kanun gereği olduğu belirtilmişti. 34 Adliye Nezâretinin bu mütalaası daha sonra Maarif Nezâretince de kabul edilerek taşra maarif idarelerine bildirilmiştir. 35 Anlaşıldığı kadarıyla talimatın yayınlanmasının üzerinden yaklaşık on yıl geçmiş olmasına rağmen nezâretler arasındaki yetki karmaşası ve hukuki prosedür tam anlamıyla yerleşmemiştir. Bunda münderis vakıfların hukuki mahiyetinin karmaşıklığı ve taşra memurlarının bürokratik gereklilikleri hakkıyla anlamamış olmalarının payı büyük olsa gerektir. Münderis vakıflarla ilgili muamelelerin ve hukuki sürecin karmaşıklığından dolayı Evkâf ve Maarif müdürlüklerinin zaman içinde yanlış müdahalelerde bulundukları ve münderis olmayan kimi vakıfların münderismiş gibi muamele gördüğü veya tam tersi durumların yaşandığı anlaşılmıştır. Zira Şura-yı Devlet Mülkiye Dairesi’nden kaleme alınan 20 Temmuz 1903 tarihli bir tutanak ülkede bu kapsamdaki yanlış vakıf uygulamalarını söz konusu ederek daha dikkatli davranılmasını istemekteydi. 36
EMT’ye giren son yazı 25 Nisan 1904 tarihli olup Maarif Nezâretince taşra maarif müdürlüklerine hitaben kaleme alınmıştı. 37 Bu yazıda maarif hisse-i ianesi ile münderis vakıflardan elde edilen gelirlerin miktar ve meblağlarının nezârete bildirilmediği, kimi vilayetlerde eğitim erbabınca tasarruf edilen gayrimenkullerden gelen gelirlerin bilgisinin nezâretle paylaşılmadığı, evkâf-ı münderise komisyonlarındaki görevlilerin kimler olduğunun nezâretçe bilinmediği ve bu durumun bazı hukuki sakıncaları beraberinde getirdiği gibi problemler üzerinde durulmuştu. Nezârete göre toplam on milyon guruştan fazla olduğu tahmin edilen eğitim gelirlerinin (ki bu yekûna münderis vakıflar da dâhildir) düzgünce kullanılması ve
34 EMT, s. 23-24. 35 EMT, s. 25. 36 EMT, s. 18-22. 37 EMT, s. 30-34. Bir fikir vermesi açısından şu rakamlara dikkat edilmelidir. Talimatın yürürlüğe girmesinden 1893 yılına değin maarif hissesi olarak Erzurum’da 2.824.000, Sivas’ta 2.624.000 ve Mamuretülaziz’de 2.406.000 guruş birikmiştir. BOA. Dâhiliye Mektubi Kalemi Evrakı (DH. MKT.) 856/55 (1322.Ra.17/1 Haziran 1604). 1904 tarihli bu arşiv kaydında maarif hissesi ve münderis vakıf gelirlerinin hakkıyla kullanılamadığı, taşradaki Defter-i Hakani ve Evkâf memurlarının zorluk çıkardığı ve söz konusu meblağların acilen maarife terk edilmesi gerektiği ifade edilmişti. 1850 * TAED
57
Yakup KARATAŞ
bunun için de maarif idarelerinin sağlıklı bütçeler oluşturması gereği vurgulanmıştı. Bu kayıtların doğru tutulmaması ise taşradaki maarif memurlarının ehliyetsizliğine bağlanmıştı. Mali keşmekeşe son verebilmek için merkez tarafından düzenlenen defter ve cetvellerin taşra maarif idarelerine gönderildiği bildirilmişti. Gönderilen defter ve cetvellerde ilgili sütunların doğru bir şekilde doldurulması, her tür maarif gelirinin kayıt altına alınması ve tüm görevlilerin atama veya azil bilgilerinin nezâretle paylaşılması gibi idari-mali tedbirler ortaya konmuştu. Maarif Nezâretinin bu son yazısı sadece münderis vakıflarla ilgili olmayıp, bunları da içine alan genel mali düzensizlik ve söz konusu düzensizliğin giderilmesine yönelik emirlerden oluşuyordu. 4 Ekim 1882’de yayınlanan EMT, tespit edilebildiği kadarıyla 1911 yılının ortalarına kadar yürürlükte kalmıştır. 38 Yaklaşık 29 yıl yürürlükte kalan bu talimat çıkış noktası itibariyle çeşitli tartışmaları beraberinde getirmiş ise de ortak devlet aklı, münderis vakıfların eğitim gibi hayırlı bir maksat uğrunda kullanılmasını mümkün kılmıştır. Talimatın kimi devlet memurlarınca yanlış anlaşılması ve konu üzerinde maarif ile evkâf arasındaki anlaşmazlıkların uzun yıllar sürüp gitmesi mevzuun bürokratik ve hukuki yapısının karmaşıklığından kaynaklanmış olmalıdır. Buna bir de her nezâretin kendi memurlarının başka nezâretlere ait işlere ehemmiyet vermemesi, mevzuatın yanlış yorumlanması ve suiistimaller de ilave edilince ortaya çıkan uygunsuzluklar daha tanımlanabilir olmaktadır. Aşağıda ele alınacak örneklerde, münderis vakıfların maarife tahsis edilmesi uygulamalarının Osmanlı ülkesinin farklı yerlerinde nasıl cereyan ettiği, elde edilen gelirlerin tasarruf şekilleri ve karşılaşılan güçlükler gibi hususlar üzerinde durulacaktır. Münderis Vakıf Gelirlerinin Kullanım Alanları 1882 tarihli EMT yürürlüğe girdikten ve taşra maarif ve evkâf müdürlüklerine konu ile ilgili bilgilendirmeler yapıldıktan sonra Osmanlı ülkesinde kurulan hususi maarif komisyon ve meclisleri, münderis sayılan vakıfların tespiti işine odaklanmıştı. Osmanlı arşivinden elde edilen farklı vilayetlere ait örneklerde, kronolojik biçimde, münderis vakıfların maarife terki neticesinde bu vakıf gelirlerinin hangi alanlarda kullanıldığı açıklanmaya çalışılacaktır. Talimatında münderis vakıf gelirlerinin iptidâî mekteplerin ihtiyaçları için tahsis edildiği belirtilmesine rağmen öğretmen maaşları, çeşitli kırtasiye masrafları, tapu ve mahkeme harçları gibi iptidâî mekteplerle temas hâlinde olan pek çok gider kalemi için bu gelirler kullanılmıştı.
38
Yüklə 16,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|