Az ərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ az ərbaycan diLLƏr universiteti Kİfayət ağayeva abş-da gender

ABŞ-da gender m
əsələləri
85
yenidən konstruksiya etmə imkanını verir. Ovçu kişi nəzəriyyə-
sini kişi tərəfkeşliyinə görə tənqid edən feminist alimlər, özləri 
də bilmədən yeni nəzəriyyədə qadın tərəfkeşliyindən (caynasent-
rizm) çıxış edirlər. Lakin ən azı aparılan çoxsaylı tədqiqatlar bunu 
deməyə imkan verir ki, bəzi yerlərdə insanlar icmalarının sosial 
təşkilində kooperativ əməkdaşlığa üstünlük verirlər və bir-birinə 
güzəştə getməyi bacarırlar.
Həmçinin qadınlar passiv və asılı olmaq əvəzinə qidanın təş-
kilində aktivdirlər, həm də onlar müasir texnologiyanın kəşfində 
də yaxından iştirak edirlər. Ovçuluq-yığıcılıq cəmiyyətlərində hər 
iki  cins  hər  növ  işlərin  yerinə  yetirilməsində  aktiv  iştirak  edir. 
Onların yaşayışında ovçuluq nə qədər önəmli olsa da, insanların 
yaşayışı yığıcılıqdan daha çox asılıdır. Hər iki cins mövcudolma 
fəaliyyətində çox fəaldır. Çoxsaylı genderin mövcudluğu bir daha 
bizə onu deməyə imkan verir ki, onlar müstəqil kateqoriyalardır. 
Nə gender, nə də cins dixotomikdir, hər ikisi çoxyönümlüdür. 
Bir maraqlı sual meydana çıxır. Əgər bəzi cəmiyyətlərdə bu 
qədər yüksək eqalitarlıq varsa, niyə Qərb cəmiyyəti hələ də patri-
arxal olaraq qalır? Əlbəttə, bunlar bioloji amillərdən deyil, iqtisa-
di, siyasi və sosial səbəblərdən irəli gəlir. 
 Ədəbiyyat: 
Azərbaycan dilində
1. İ.Hüseynov və N. Əfəndiyeva, “Qədim dünya mədəniyyəti”, 
Bakı, 2009, səh.6
    English
2. Bıeier, R, “Science and Gender”, New York: Pergamon Press, 
1984, p.116-123
3. Draper, P. “!Kung Women: Contrasts in Sexual Egalitaria-
nism in Foraging and Sedentary Contexts,” Pp. 77-109 in 
R.R.Reiter (Ed.). Toward an Anthropology of Women. 1975, 
New York: Monthly Review Press

---

Ki̇fayət  Ağayeva
86
4. Dupre, J., “Global Versus Local Perspectives on Sexual Dif-
ference,” in D.L. Rhode (Ed.), Theoretical Perspectives on 
Sexual Difference, New Haven, CT: Yale University Press, 
1990, Pp.42-62
5. Estioko-Griffin, A., “Daughters of the Forest,” Natural His-
tory 95, 1987
6. Gailey, C.W., “Evolutionary Perspectives on Gender Hierar-
chy”, Pp.32-67 in B.B. Hess and M.M. Ferree (Eds.), Anal-
yzing Gender Newbury Park, CA: Sage, 1987
7. Gough, K., “The Origin of the Family,” Pp. 51-76 in R.R.Re-
iter (Ed.), Toward an Anthropology of Women, New York, 
1975
8. G.P.Murdock and C.Provost, “Factors in the Division of La-
bor by Sex: A Cross-Cultural Analysis,” Ethnology 12:207; 
and D.S.Eitzen, In Conflict and Order; Boston: Allyn and 
Bacon, Inc., 1998
9. Hubbard, R, “The Political Nature of Human Nature,” Yale 
University Press, 1979, pp. 63-73
10. Leacock, E., “Women In Samoan History: A Further Cri-
tique of Derek Freeman,” New York: Cambridge University 
Press,  1989,  Pp.  351-365  in    B.D.  Miller  (Ed.),  Sex  and 
Gender  Hierarchies.)
11. Lovejoy, O., “The Origins of Man,” Science, 211, 1981,Pp. 
341-350
12. Lepowsky M., “Women, Men and Agression in an Egalita-
rian  Society,” Sex  Roles 30,  University oif Pennsylvania 
Press,  1994,  Pp.199-211
13.  Martin  M.K.,  and  B.  Voorhies,  “Female  of  the  Species”, 
New  York:  Columbia  University  Press,  1975
14. M. Mead., “Sex and Temperament in Three Primitive Socie-
ties,” New York: Dell, 1935
15. Nanda, S., “Neither Mn Nor Woman: The Hijras of India”, 
Belmont, CA: Wadsworth, 1972

---

ABŞ-da gender m
əsələləri
87
16.  O’Kelly,  G.G.,  and  L.S.Carney  “Women  and  Men  in  So-
ciety:  Cross-cultural  Perspectives  on  Gender  Stratificati-
on”.  Belmont,  CA:  Wadsworth,  1986
17. Rogers, S.C., “Woman’s Place: A Critical Review of Anth-
ropological Theory,”  Comparative  Studies  in  Society  and 
History, 20, 1978, 123-162
18. Roscoe, W, “Zuni Man-Woman”, Albuquerque: University 
of New Mexico Press, 1991
19. Tanner, N., and Zihlman, A., “Women in Evolution. Part I: 
Innovation and Selection in Human Origins,” Signs 1:585-
608, 1976
20.  Wright,  P.C.,  “Variaton  in  Male-Female  Dominance  and 
Offspring  Care  in  Non-human  Primates,”  in  B.D.  Miller 
(Ed).), Sex and Gender Hierarchies. New York: Cambridge 
University, 1993, Pp. 127-145
21. Wylie, A “Gender Theory and the Archeological Record: 
Why is There No Archeology of Gender? Pp.31-56 in J.M 
Gero and M.W. Gonkey (Eds.), Engendering Archeology. 
New York: Basil Blackwell, 1991

---

Ki̇fayət  Ağayeva
88
III FƏSİL
Tibb və gender: cinsi diferensiasiya
B
ioloji-elmi nöqteyi-nəzərdən cins nədir? Əgər söh-
bət insandan gedirsə, biz bu və ya digər fərdin cinsi 
mənsubiyyətini bir sıra fiziki əlamətlərin köməyi ilə 
təyin edirik (bədən quruluşunda olan fərqlər, ikinci dərəcəli cinsi 
əlamətlər, genitaliyanın quruluşu), lakin digər canlıların təyina-
tında biz yuxarıda toxunulan əlamətlərdən bu dərəcədə istifadə 
etmirik. Daha dəqiq desək, dişi məxluq iki X-xromosom, erkək 
məxluq isə XY xromosomun daşıyıcısı olur. Belə yanaşma bəzi 
canlılara şamil edilsə də, bunları biz balıq, amfibiya və quşlara 
tətbiq edə bilmərik. Erkəklərdə iki qısa, dişilərdə isə daha uzun 
X-xromosomu olur. Ümumiyyətlə, heyvanların cinsini təyin edən 
universal metodlar mövcuddurmu? Bəli, bunu təyin etmək olur. 
Bioloji cins döl hüceyrələri ilə təyin edilir ki, onlar da orqanizmi 
formalaşdırır. 
Əgər heyvanda böyük olçülərlə, az hərəkətliliyi və bəzi bəs-
ləyici (qidalı) maddələr ehtiyatı ilə fərqlənən qametlər – başqa 
sözlə desək, yumurta hüceyrəsi əmələ gəlirsə, bu fərd dişi hesab 
olunur. Əgər cinsiyyət hüceyrələri kiçik, hərəkətlidirlərsə və bəs-
ləyici (qidalı) maddələr ehtiyatı saxlamırlarsa, onlar erkək hesab 
olunurlar. İnsanlarda isə bunlar çox mürəkkəbdir.
Cins xromosomları və cinsi diferensiasiya. Orqanizmin hər 
bir hüceyrəsi hər hansı bir informasiya proqramını saxlayır, ona 
uyğun olaraq fəaliyyət göstərir. Bu proqram hüceyrə nüvəsində 
olan xromosomlarda yerləşir. Hər bir hüceyrə bölünməsinin xü-
susi görünüşündə heç bir qamet (reproduktiv hüceyrə) fərqi yox-
dur, bu ya yumurta hüceyrəsi, ya da spermotozoid olsun, cəmi 

---