Az ərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ az ərbaycan diLLƏr universiteti Kİfayət ağayeva abş-da gender
Yüklə 2,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ki̇fayət Ağayeva 110
- Biologiya ilə mədəniyyətin təması
- ABŞ-da gender m əsələləri 111
- Ki̇fayət Ağayeva 112
Ki̇fayət Ağayeva 110 miyyətlə, müəllif sosial mühit stresslərinin (maliyyə və ailədəki çətinliklər, uşağın atası ilə olan problemlər, ailədə uşaqların say amili və s.) əhəmiyyətini xüsusi olaraq qeyd edirdi. Bəzən plansız hamiləlik, ana olmağa hazır olmamaq, kəbindən kənar uşağın dün- yaya gəlməsi zamanı yaxınların dəstəyini görməmək kimi səbəb- lər də gənc anaların postpartum depressiya sindromuna mübtəla olmasına səbəb ola bilər. Analığa hazırlıq dövrü zəif olur və gənc anaya dəstək çox aşağı səviyyədə olur. Bunu yalnız aşağıdakı si- tuasiya ilə müqayisə etmək olar. Hər hansı bir çox məsuliyyətli sahədə işləmək üçün heç bir treyninqi, təcrübəsi olmayan bir işçi götürürlər və həmin işçidən keyfiyyətli iş tələb edirlər. Sözsüz, bu vəziyyət həmin işçiyə neqativ təsirsiz ötüşməyəcəkdir. Biologiya ilə mədəniyyətin təması. Yuxarıda bəhs olunan məsələlərdən aydın olur ki, sosial və bioloji amillər daima təmas- dadır. Əlbəttə, fərdin inkişafında biologiya əvvəl gəlir və sonra təcrübə və mühit öz işini görür. İnsan bütün ömrü boyu davamlı və transformativ dəyişikliklərə məruz qalır və fərdin davranışı nəinki mühiti dəyişməyə, həmçinin özünün biologiya və fizio- logiyasını da dəyişməyə qadirdir. Bu fəsildə öyrəndiklərimiz bun- ları bir daha təsdiq edir. Bununla da feminist alimlər bioloji determinizmi sosial kons- truksionizmlə əvəz etməyə səy göstərirlər. Ümumiyyətlə, bioloji və ya sosioloji amillərə ayrı-ayrılıqda diqqət yetirmək hekayə- nin yarısını anlamağa bərabərdir. Yəni bioloji varlıq olan insan hər zaman genderin davamlı konstruksiyasının bir hissəsi kimi öyrənilməlidir. Mədəniyyət və fərdi davranış biologiya və fizio- logiyaya təsir etmə gücünə malikdir və bunun əksi də mümkün- dür. Bəzi alimlərin qadın və kişilərin davranış və şəxsiyyətlərin- dəki fərqlərini bioloji baza ilə əsaslandırılması cəhdləri sadəcə hipotezadır. Bioloji fərqlərin mövcud olması o demək deyil ki, bir cinsin davranışı və ya xüsusiyyəti o birisindən ya əskikdir, ya da artıqdır. Bəli, kişi və qadınlar bir çox məqamlarda fərqlidirlər, bunu kimsə inkar etmir; yalnız bu o anlama gəlmir ki, birinin bu ABŞ-da gender m əsələləri 111 fərqlər fövqində digərinin əleyhinə diskriminasiya edilməsi təbii haldır. Bu, ən azı sosial ədalətsizlikdir. Gender cinsin sosiomədəni kateqoriyası kimi. Müasir ədə- biyyatlarda gender mövzuları yetərli şəkildə işlənilsə də, bu sahə- də alimlər bir çox məsələlərdə ümumi məxrəcə gələ bilmirlər, bu, xüsusilə, genderin funksional təyinatında ciddi hiss olunur. Tibbi sosiologiyanın orta məxrəcli nəzəriyyəsi də, təyinatı da çox zəruri məsələdir, təcrübədə gender yanaşmanın tətbiqinin nə dərəcədə effektli ola bilməsi bu məsələdən çox asılıdır. Cinslərin münasibəti məsələsində genderə sosial konstrukt kimi əsas vermə bioloji determinizmin təkzibi deməkdir. Bioloji determinizm o yanaşmanı təklif edir ki, cəmiyyətdə cinslər arasın- dakı münasibət bioloji cinsə mənsub xüsusiyyətlərdən irəli gəlir. Bioloji determinizmə görə düzənlənən davranış normal və təbii hesab oluna bilər. Beləliklə, sosial qrupların cinslərarası münasi- bəti bioloji prinsiplərin fərqinə görədir. Sosiumun gender struktu- runun mürəkkəbləşməsi, müasir sivilizasiyanın sosial strukturun industrializm pilləsindən postindustrializm sosial strukturu pillə- sinə transformasiya etməsi xüsusiyyətlərinə görədir. Belə olanda, sivilizasiya bütün fərdlərin əlaqələrini xarakterizə edə bilən cə- miyyətin özəl sosial təşkilatı kimi anlaşılır. Bu günə qədərki feminist konsepsiya gender təbabətinin ye- ganə konsepsiyası olduğuna görə bu konsepsiyadan daha ətraflı bəhs olundu. Feminist konsepsiyanı səhiyyənin humanist konsep- siyası adlandırsaq, yanılmarıq. Yəqin ki, səhiyyəyə münasibətin əsasında insan təbiətinin vəhdəti və bu münasibətin kökündə də hökmən gender yanaşmaları olmalıdır. Feministlərə görə, səhiy- yənin əsasında gender fərqləri durmalıdır, bunları daha da kon- kretləşdirəndə bioloji cinsin əhəmiyyəti azalır və aksent, əsasən, sosiallığın üzərinə düşür. Cəmiyyətin gender stratifikasiyasının situasiyaya görə dəyişkənliyinin modifikasiyası üçün müəyyən edilmiş parametrlər mövcuddur. Onlar gender spesifikasının real- laşmasının institusional tələbləri ilə təyin olunur. Ki̇fayət Ağayeva 112 Feminist alimlər çoxdan o fikirlə yaşayırlar ki, anlamaq üçün zəruri olan hər bir şey müasir elmi kateqoriyalarla izah olunma- lıdır. Elmi biliklər üçün sirr olan başqa bir dünya da mövcud- dur ki, bu, fərdlər üçün xarakterik olan hisslər, emosiyalar, si- yasi həvəslər dünyasıdır. Xəstəlik – insan orqanizmin təkcə fi- ziki halı deyil, o, həmçinin, sosial fenomendir. Müxtəlif mədəni ənənələr də orqanizm üçün xarakterik olan həm normal, həm də xəstə hal kimi qiymətləndirilə bilər. Avropa tərbiyəsi görmüş in- sanlar, adətən, fizioloji sağlamlığı orqanizmin vəziyyətinə görə təyin edirlər və onlar sosial öhdəliklərini də bu vəziyyətin köməyi ilə yerinə yetirə bilirlər. Xəstəlik orqanizmin müəyyən vəziyyəti kimi şərh olunur və xəstəlik zamanı fizioloji tarazlıq və cismin harmoniyası pozulur. Genderin mürəkkəb strukturu tibbdə qadı- nın gender statusuna baxışın xarakterini təyin edir. Sosial rolların necə icra olunması bu və ya digər mənada insanın sağlam və ya xəstə olması halı ilə çox əlaqəlidir. Əlbəttə, fizioloji xüsusiyyət- lər də yuxarıda qeyd olunan sosial rolların ifasında mühüm əhə- miyyət kəsb edir. Əsas diqqət əlbəttə, sosial epidemiologiyanın üzərinə qoyulmalıdır, çünki bu tibbdə insanların fizioloji xüsu- siyyətləri və bacarıqları ilə bilavasitə əlaqəsi olan qadın və kişinin gender statusunun formalaşması sahəsidir. Sosial epidemiologiya anlayışı kifayət qədər genişdir, çünki o tibb elminin kateqorial sahəsinə aiddir və bu da tibbin sosiologiyasında əsas bir anlayış kimi istifadə olunur. Bundan çıxış edərək, qadının tibbdə gender statusunun fizioloji əsaslarını nəzərdən keçirmək olar. Bununla da, qadın patalogiyasını bir tərəfə qoyub, o xüsusiyyətlərə nəzər salınmalıdır ki, fizioloji təbiət spesifik sosial effektləri təyin edə bilir. Bu mənada həm tibbdə, həm də sosial münasibətdə qadın və kişi arasında prinsipal fərq menstruasiya və menopauzadır. Prob- lemin kəskinliyi onunla izah olunur ki, həm menstruasiya, həm də menopauzaya, adətən, tibbi elmin maraq dairəsi kimi baxılmışdır, bu fizioloji hadisənin sosial effekti tədqiq olunmamışdır. Feminist alimlər genderə cinsin sosiomədəni kateqoriyası Yüklə 2,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|