Az ərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ az ərbaycan diLLƏr universiteti Kİfayət ağayeva abş-da gender
Yüklə 2,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ki̇fayət Ağayeva 104
- Premenstrual sindrom (PMS).
- ABŞ-da gender m əsələləri 105
- Ki̇fayət Ağayeva 106
Ki̇fayət Ağayeva 104 Lakin aparılan araşdırmaların nəticələrinə görə, qadın və ya kişi beynində bəzi fərqliliklər olmasına rəğmən, qadın və kişi beyninə tamamilə fərqli demək səhvdir. Qadın və kişi beyinlərinin strukturu üzərində aparılan tədqiqat- lar davam edir və yenilənir, lakin onların davranışındakı cinsi fərqlərin əhəmiyyəti ətrafındakı mübahisələr səngimir. Yaxınlarda istehsal olunan yeni texnologiyaların inkişafı imkan verir ki, bey- nin strukturu daha mükəmməl öyrənilsin. MRT (maqnit rezonans təsvir) aparatı beyin fəaliyyətini və beyinlə bağlı digər məsələlə- rin dərindən öyrənməsinə imkan açır. Alimlər bu aparatın köməyi ilə qadın və kişi beynini müqayisə edirlər və beynin quruluşuna mədəni amillərin təsir edə bilməsi faktorunu araşdırırlar. Gorman bu barədə çox maraqlı bir fikir söyləyir. Şübhəsiz hər bir hadisə və öyrənmə aktı beynin biokimyasına və fiziologiyasına təsir edir. Beləliklə, sonda heç kəs bilmir ki, təbiət (cins anlamında) harada qurtarır və inkişafa olan qayğı (gender anlamında) harada başlayır, çünki onların hər ikisi bir-biri ilə çox əlaqəlidirlər (Gorman C., 1992). Bununla müəllif təbii amillərlə sonradan qazanılan amillə- rin bir-biri ilə olan əlaqəsini nəzərdə tutur. Premenstrual sindrom (PMS). Səhiyyənin gender aspek- tindən təhlili zamanı bir çox maraqlı məqamlara təsadüf olunur. Bunlardan biri də premenstrual sindromdur (PMS). Aparılan sosioloji tədqiqatlar göstərir ki, biososial hadisə hesab olu- nan PMS qadının cəmiyyətdəki statusuna arzuolunmaz təsirlər göstərə bilər. Son araşdırmalarda tədqiqatçılar premenstrual sindroma bio- loji hadisə kimi deyil, biososial hadisə kimi qiymət verirlər. Niyə görə PMS bioloji hadisəlikdən daha geniş anlama gəlib çıxmış- dır? Yəqin ki, PMS mədəni dəyərlərdən, həmçinin sosial amillər- dən təsirlənə bildiyinə görə belə hesab olunur. Əvvəllər də bu sindrom haqqında tibbi ədəbiyyatlarda bəzi yazılar gedirdi, lakin 1980-ci illərdə ilk dəfə PMS geniş mənada KİV-də müzakirəyə çıxarıldı. Buna səbəb bəzi Amerika və Avropa ABŞ-da gender m əsələləri 105 məhkəmələrində bir neçə ölüm hadisəsini törədən qadınların bu sindroma görə ağır cəzadan yaxa qurtararaq bəraət qazana bil- məsi faktı oldu. Qadınları müdafiə edən vəkillər həmin hadisəni törədən zaman onların PMS-dən əziyyət çəkmələrini arqument kimi məhkəməyə təqdim etdilər və qadınları qəsdən adam öldür- mə maddəsi cəzasından, çox yüngül bir cəza almalarına qədər (ic- bari iş) müdafiə edə bildilər. Bu hadisələr ictimaiyyəti bərk narahat etdi və alimlər bu ha- disəni tədqiq etmək qərarına gəldilər. Gələcəkdə də bu sindromdan hakimlərin, xüsusilə də qadın hakimlərin bəraət formasında geniş istifadə edəcəklərindən ehtiyatlanan kişi tədqiqatçılar bu sindromu hərtərəfli araşdırdılar. Bəzi kişi tədqiqatçıları hətta bu faktı qadın- lara qarşı da istifadə etdilər və ümumiyyətlə, qadınların təbiətən yüksək vəzifələr üçün uyğun olmadıqları haqqında iddialar irəli sürdülər. Onlar belə bir misal çəkirdilər ki, bundan sonra heç kəs ayda bir dəfə cinayət xislətli qadınlara etibar edə bilməz. Əgər sənin bankda investisiyan varsa, sən istəməzsən ki, ban- kın prezidenti ayda bir dəfə hormonlardan əziyyət çəkən birisi olsun. ... Bu fiziki və psixoloji tutmalar qadınların potensialını məhdudlaşdırır (Parlee M.B., 1983). Bu feminist alimləri bərk qəzəbləndirdi. Feminist həkimlərdən biri onlara belə cavab verdi: Düşünmürəm ki, PMS qədər qadınları geri salan nə isə ola bilsin... Hesab etsək ki, qadınlar fizioloji sə- bəbdən ayda bir dəfə cinayətkar olurlar, bu elə birdəfəlik qadınlara təbiətən cinayətkar adı vermək deməkdir (Glass R., 1982). Amerika və Avropada PMS-ə görə, bəraət qazanmağa nail olan cinayət hadisələrindən bir onillik sonra PMS haqqında yazı- lar azaldı. Hadisələr haqqında söhbətlər azalsa da, bundan biznes üçün istifadə halları genişləndi. ABŞ-da yüzlərlə PMS-lə bağlı klinika fəaliyyətə başladı və müalicə üçün saysız-hesabsız dər- manlar, tibbi ləvazimatlar satışa buraxıldı (Chisler, J.C. and K.B. Levy, 1990). PMS-lə yanaşı hormonla bağlı digər sindromlar da diqqəti cəlb etməyə başladı. Müxtəlif suallar meydana çıxır. PMS Ki̇fayət Ağayeva 106 nədir? Buna səbəb nədir? Bunun qadının şəxsi keyfiyyətlərinə və davranışına real təsiri nə dərəcədədir? PMS, adətən, səksəninci illərin xəstəliyi adlansa da, əslində bu yeni bir xəstəlik deyildir (Eagan, A, 1983). 1931-ci ildə Dr. Robert T.Frank PMS-ə aşağıdakı kimi tərif vermişdir: “7-10 gün aybaşıdan əvvəl inanılmaz gərginlik və narahatlıq, əsəbiliyə səbəb olma ... və axmaq və yaramaz hərəkət etməklə özündə rahatlıq tapmaq” (Vrazo F., 1983). 1950-ci illərdə Dr. Katarina Dalton da öz əsərlərində PMS-dən bəhs edir. Müəllif iddia edir ki, aybaşı- nın premenstrual mərhələsində qadınlar etibarsız, məsuliyyətsiz, aqressivliyə meyilli, hətta zalım və intihar məqsədli ola bilirlər. Onun və digərlərinin iddiasına görə 20 %-dən 100 %-ə qədər qa- dın PMS-dən əziyyət çəkir, bunlardan 20-40 %-in əqli və ya fiziki qabiliyyəti aşağı düşür (Fausto-Sterling A., 1985). Bəzi tədqiqat- çılar isə bunun faizinin az, təxminən 10 % olduğunu yazırdılar. PMS-in dəqiq tərifini bir çox alim və tədqiqatçılar verməyə çalışmışlar. Bəzilərinə görə, bu, sadəcə menstrual nizamsızlıq- dır və bəzilərinə görə, bunun 150 simptomu vardır ki, bunlardan ən əsasları aşağıdakılardır: başağrı, ürəkbulanma, şor və şirin yeməklərə güclü meyl, üzün dərisində sızanaqların əmələ gəlmə- si, depressiya və əsəbilik (Golub S., 1992). PMS-in tədqiqatında alimlər ciddi metodoloji çətinliklərlə üzləşirlər. Araşdırmalar zamanı premenstrual simptomların təyin edilməsində qadınların dediklərinə əsaslanırlar. Bəzi qadınla- rın adi halda, aybaşıdan əvvəlki dövrdə yadlarına bu simptom- lar düşmədiyi halda, onlara bu dövrü xatırladanda hökmən bu əlamətlərin onlarda baş verdiyini iddia edirlər. Bəzi araşdırmalar göstərir ki, sosial və psixoloji faktorların da PMS simptomların təəssüratına öz təsiri vardır. Bir çox alimlərin fikrincə, bəzi mə- dəniyyətlərdə aybaşıya olan münasibət qadının özünün buna olan reaksiyasına böyük təsir göstərir. Uzun illər aybaşı qadının hə- yatında neqativ bir hadisə kimi qiymətləndirilmişdir. Qadınları inandırmışdılar ki, onlar aybaşı zamanı davranışlarına məhdudiy- Yüklə 2,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|