Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu

ton əvəzinə 46 740,5 min ton olmuşdur ki, bu da ötən illə müqa- 
yisədə  114,6 % artım olması deməkdir. Konkret olaraq nəqliyyat 
növləri  üzrə  fəaliyyətin  dinamikasını  təhlil  etdikdə  aşağıdakı 
mənzərənin şahidi olanq. Dəmir yolu nəqliyyatı ilə dəhlizin Azər- 
baycan  hissəsində  ötən  ildəki  19174,92  min  tona  qarşı  2005-ci 
ildə 246 84,56 min ton yük daşınmış, ötən illə müqayisədə artım 
128,7%,  olmuşdur.  Avtomobil  nəqliyyatı  ilə  əwəlki  ildəki 
12996,0  min  tona  qarşı  müqayisədə  2005-ci  ildə  13567,8  min 
ton yük  daşınmış,  yəni  2  %-ə  qədər artım baş  vermiş,  ötən  illə 
müqayisədə yükdaşımatıın artım sürəti  104,4 % olmuşdur. Dəniz 
nəqliyyatı ilə 2005-ci ildə əwəlki ildəki 8623,2 min ton əvəzinə
8488,1  min  ton  yük  daşınmış,  yəni  2  %-ə  qədər  azalma  baş 
vermişdir (8).
Dəniz nəqliyyatında yükdaşımadakı  azalma meylinə baxma- 
yaraq, yükdaşımada digər nəqliyyat növləri üzrə artım baş verməsi 
əldə olunan ümumi gəlirin çoxalmasma müsbət təsir göstərmişdir. 
Belə ki, nəqliyyat dahlizinin Azərbaycan hissəsində yükdaşıma- 
dan  əldə  edilən  ümumi  gəlir  ötən  ildəki  833122,9  min  manat 
əvəzinə 2005-ci ildə  107 2537,5 min manat olmuşdur (32).
Bəhs olunatı müddət ərzində dəhlizdəki yükdaşımalarda nəq- 
liyyat növlərinin  xüsusi  çəkisi  barədə  onu  qeyd  etmək lazımdır 
ki, daşınmış yüklərin 52,8 %-i dəmir yolu nəqliyyatının,  18,1  %-i 
dəniz  nəqliyyatının,  29  %-i  isə  avtomobil  nəqliyyatının  payına 
düşmüşdür (8). Bu müddətdə dəhlizdə tranzit daşımalannda azalma 
meyli  özünü  göstərmişdir.  Belə  ki,  2005-ci  ildə  əwəlki  ildəki 
15244 min tona qarşı  15  051  min ton tranzit yükləri daşınmışdır 
(32).  Bu yüklərin də 51,  3  %-i dəniz nəqliyyatının, 48,6 %-i isə 
dəmir yolu nəqliyyatının payına düşmüşdür (8).
Ümumiyyətlə, nəqliyyat dəhlizində nəqliyyat növlərinin yük- 
daşıma,  tranzit  və  səmişin  daşıma  üzrə  fəaliyyətini  əks  etdirən 
cədvəlin təhlili belə bir qənaətə gəlməyə imkan verir ki, nəqliy- 
yat dəhlizində yükdaşımalann həcmi ildən-ilə artmış, bu isə yük, 
səmişin  və  tranzit  daşımalardan  dövlət  büdcəsinə  daxil  olan 
gəlirlərin  həcminin  artmasına,  ölkə  iqtisadiyyatının  inkişafma, 
iqtisadi əlaqələrin diapazonunun genişlənməsinə, dövlətçiliyimizin 
iqtisadi  və  siyasi  cəhətdən  möhkəmlənməsinə,  etibarlı  büdcə

---

siyasətinin  formalaşmasına,  xalqın  həyat  şəraitinin  yaxşılaşma- 
sına çox böyük təsir göstərmişdir.
Məhz bu uğurlu iqtisadi siyasətin nəticəsidir ki, 2003-cü ildə 
dövlət büdcəsinə 6,1  trilyon manat, yaxud 2002-ci ildə olduğun- 
dan  34,6  %  və  ya  1,6  trilyon  manat  çox  vəsait  daxil  olmuşdur 
(180,7.02,2004).
1996-2003-cü illər ərzində Azərbaycan Respublikasınm xarici 
ticarət dövriyyəsi 3,3 dəfə artmışdır (180, 7.02.2004) ki, bu sahədə 
də  nəqliyyat  dəhlizinin  fəaliyyəti  çox  mühüm  rol  oynamışdır.
2003-cü  ildə  tranzit və  yerli  yüklərin  daşınması  11,1  %  artaraq
109,4  mln ton təşkil etmişdir (180,18.03.2004). Nəqliyyat dəhli- 
zinin  fəaliyyətə  başladığı  dövrdən  2003-cü  ilin  sonuna  qədər 
beynəlxalq təşkilatlar  və  donor  ölkələr respublikamızda  50-dən 
çox layihə 
у э
 
proqramı maliyyələşdirmişlər. Ölkəyə texniki yardım 
çərçivəsində  və  qrant  şəklində  göstərilmiş  yardımların  ümumi 
məbləği 44 mln dollardan çox olmuşdur (180,  18.03.2004).
Nəqliyyat dəhlizinin fəaliyyəti ilk növbədə Ipək yolu ölkələri 
ilə ticarət əlaqələrinin inkişafına  səbəb  olmuşdur.  Belə ki,  təkcə 
2002-ci  ildə  Türkiyə  ilə  156218,7  min  dollarlıq  idxal  (9,38%),
83396.5 min dollarlıq ixrac (1,31%), Qazaxıstanla 149793,9 min 
dollarlıq  idxal  (8,99%),  11569,9  min  dollarlıq  ixrac  (0,53%), 
Özbəkistanla  1410,2  min  dollarlıq  idxal  (0,08%),  3830,3  min 
dollarlıq  ixrac  (0,18%),  Türkmənistanla  119778,4  min  dollarlıq 
idxal  (7,2%),  8667,1  min  dollarlıq  ixrac  (0,40%),  Qırğızıstanla
678,6  min  dollarlıq  idxal  (0,04%),  1102,2  min  dollarlıq  ixrac 
(0,53%),  Ukrayna  ilə  79977,7  min  dollarlıq  idxal  (4,80%),
12981,7  min  dollarlıq  ixrac  (0,60%),  Gürcüstanla  12472,0  min 
dollarlıq  idxal  (0,77%),  80828,1  min  dollarlıq  ixrac  (3,73%), 
Rumıniya  ilə  3926,4  min  dollarlıq  idxal  (0,24%),  28353,7  min 
dollarlıq  ixrac  (1,31),  Tacikistanla  423,3  min  dollarlıq  idxal 
(0,03%),  27979,2  min  dollarlıq  ixrac  (1,295),  Moldova  ilə
1639.5  min  dollarlıq  idxal  (0,10%),  160,1  min  dollarlıq  ixrac 
(0,01%) əməliyyatları apanlmışdır (34,638).
Göründüyü kimi, Azərbaycan Respublikasmın idxal və ixrac 
əməliyyatlannda  “İpək  yolu”  proqramma  qoşulmuş  ölkələrdən

---

Türkiyə,  Qazaxıstan  Türkmənistan,  Ukrayna  ilə  olan  əlaqələr 
daha önəmli yer tutmuşdur.
1998-2002-ci  illərdə  bu  ölkələrlə  xarici  ticarətdə  idxal  və 
ixracın  xüsusi  çəkisinin  dəyişməsi  3.10  saylı  cədvəldən  aydın 
görünür (34).
Cədvəl 3.10
1998-2002-ci illərdə “tpək yolu” proqramına qoşulmuş 
ölkələrlə xarici ticarətdə idxal və ixrac əməliyyatlarının 
xüsusi çəkisi (%-lə)
Ö lkələrin 
adı
1998
1999
2000
2001
2002
id xalın vəziyyəti
Türkiyə
20,4
13,8
11,0
10,4
9,4
Qazaxistan
4Д
2,4
4,9
7,0
9,0
Türkmənistan
2,5
1,3
0,8
9,4
7,2
Ukrayna
8,6
3,7
3,1
2,7
4,8
Gürcüstan
2,3
0,9
0,9
0,3
0,8
İxracın vəziyyəti
Türkiyə
22,4
7,4
6,0
2,9
3,8
Gürcüstan
12,7
7,7
4,3
4,5
3,7
Tacikistan
0,3
1,2
1,1
0,5
1,3
Rummiya
0,1
0,4
0,4
0,4
1,3
Ukrayna
2,0
2,6
1,4
0,3
0,6
Qazaxistan
1,7
0,4
0,4
0,3
0,5
Türkmənistan
2,3
1,0
0,5
0,5
0,4
Özbəkistan
0,3
o,ı
0,1
0,1
0,2
Cədvəlin təhlili  göstərir ki,  bəhs  olunan  dövrdə  “İpək yolu” 
ölkələri ilə xarici ticarətdə idxal əməliyyatlannda daha çox xüsusi 
çəkisi  olan ölkələr Türkiyə,  Ukrayna və  Qazaxıstan,  ixracda isə 
Türkiyə və Gürcüstan olmuşdur. İdxal-ixrac əməliyyatlannm belə 
genişləndirilməsi,  şübhəsiz  ki,  etibarlı büdcə  siyasətinin  forma- 
laşmasına müəyyən müsbət təsir göstərmişdi.
Тэксэ 2003-cü ildə xarici ticarət dövriyyəsinin ümumi həcmi
5218,2  milyon  dollar,  о  cümlədən  ixrac  2592  mln  dollar,  idxal

---