Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu

Beləliklə, “Tarixi İpək yolu”nun bərpası nəqliyyat əlaqələrində 
mühüm  rol  oynayan  avtomagistrallann  yenidən  qurulmasını, 
ölkəmizin iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsində  əsaslı rol 
oynayan  gömrük  sisteminin  inkişafını,  maddi-texniki  bazasının 
təkmilləşdirilməsini mühüm bir vəzifə kimi  qarşıya qoymuşdur. 
Bu proseslərin  reallaşdınlması  istiqamətində  respublika  rəhbər- 
liyinin məqsədyönlü fəaliyyəti və Avropa Komissiyasmın texniki 
və maliyyə yardımlan nəticəsində xeyli iş görülmüşdür ki, bu da 
müstəqil dövlətimizin iqtisadi baxımdan möhkəmlənməsi, xalqı- 
mızın sosial iqtisadi tərəqqisinə xidmət etmək deməkdir.
3.4. “İpək yolu”nun fəaliyyətinin Azərbaycanm xarici iqtisadi
əlaqələrinə və büdcə siyasətinin formalaşmasına təsiri
“Tarixi  İpək  yolu”nun  bərpası  nəqliyyat-iqtisadi  əlaqələrin 
genişlənməsinə,  dəhlizin Azərbaycan  hissəsində  yük,  tranzit  və 
səmişin daşımalann həcminin artmasına və təbii ki, buna müva- 
fiq olaraq respublikamızın əldə etdiyi gəlirlərin də yüksəlməsinə 
səbəb olmuşdur. Тэксэ 2004-cü ildə TRASEKA nəqliyyat dəhli- 
zində  1998-ci  illə  müqayisədə  yükdaşımadan  əldə  edilən  gəlir
20 dəfədən çox artaraq 883 3122 min manata çatmışdır. Bu vəsai- 
tin 489 730 min manatı dəmir yolu nəqliyyatının, 250 596,0 min 
manatı dəniz nəqliyyatının,  91409,2 min manatı avtomobil nəq- 
liyyatınm  payına  düşmüşdür  (35).  Dəhlizlə  daşınmış  yüklərin
46,7  %-i dəmir yolu,  28,2  %-i avtomobil, 25  %-i isə dəniz nəq- 
liyyatınm  payına  düşmüş  (33),  2004-cü  ildə  tranzit  yükdaşıma 
isə 45% təşkil etmişdir (35). Avrasiya nəqliyyat dəhlizində nəq- 
liyyat növləri ilə son 7 ildə yükdaşımanın vəziyyətini və əldə olu­
nan gəlirlərin həcmini cədvəl 3.8-də daha aydm görmək olar (35).

---

Cədvəl 3.8
Avrasiya nəqliyyat dəhlizinin Azərbaycan hissəsində
1998-2004-cü illərdə nəqliyyatın 
müxtəlif növləri üzrə fəaliyyətin əsas istiqamətləri
Nəqliyyat
növləri
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Yükdaşımanın vəziyyəti (min t)
Cəmi:
21161,3 24133,9 29092,2 32484,8
36121,7
40929,3
40794,5
Dəmir yolu
13083,8 13543,3
15199,8
14768,6
16586,9
19141,9
19174,92
Dəniz
4332,8
4177,4
5779,5
7980,2
8841,1
102333,5
8623,2
Hava
1,6
1,2
0,9
1,0
1,9
27
0,4
Avtomobil
3743,1
6407,0
8112,3
9735,0
10691,8
11551,2
12996,0
Tranzit yükdaşımanın vəziyyəti (min t)
C əm i:
4383,3
6256,7
8572,3
14351,6
16387,1
18837,2
15244,0
Dəmir yolu
806,0
2525,2
3538,1
7119,0
7900,5
9142,4
7402,57
Dəniz
3577,3
3731,5
5034,2
7232,6
8486,6
9694,8
7841,4
Hava
00
00
00
00
00
00
00
Avtomobil
00
00
00
00
00
00
00
Yükdaşımadan əldə olunan gəlir (min manat) 
(denominasiyaya qədərki kursla)
Cəmi:
405368,0 444447,7 574217,7 664438,2 759137,4 905891,4 8333122,9
Dəmir yolu
287280,0 300404,0 366843,0 372513,0 418791,0 522735,0
489730
Dəniz
85048,7
91527,3 144004,8 213623,1 251086,6 286375,2 250596,0
Hava
7853,3
5890,0
4540,2
5058,5
9423,9
11356,8
1414,2
Avtomobil
25186,0
46626,4
58829,7
73243,6
79835,9
85424,4
91409,2
Tranzit yükdaşımasından əldə olunan gəlir (min manat) 
(denominasiyaya qədərki kursla)
Cəmi:
100893,0 106765,9 161830,6 26046,72 454153,79 550324,6 451331,6
Dəmir yolu
30501,5
24174,4
30178,3
48787,4 212873,89 282000,2
7402,57
Dəniz
70391,5
82591,5 131652,3 211679,6 241279,9 270000,1
228888,9
Hava
00
00
00
00
00
00
00
Avtomobil
00
00
00
00
00
00
00
Sərnişin daşımanın vəziyyəti (min nəfər)
Cəmi:
137646,2 147241,8 152176,9 155546,6 154617,4 156086,7 158294,8
Dəmir yolu
00
3010
3731,0
4129
3884
3829
4239,0
Dəniz
14,6
10,4
7,1
6,8
10,6
10,5
17,462
Hava
33,4
28,0
28,1
23,4
44,8
63,2
86,9
Avtomobil
1377598,2 144193,4 148410,7 151387,4 150678,0
152,184
153951,4

---

Sərnişin daşımadan əldə ol 
(denominasiyaya q
Cədvəl 3.8-in davamı
unan gəlir (min manat) 
ədərki kursla)
Cəmi:
93380,2
98331,2
101853,6 123336,1
13404,5
14589,3
158366,3
Damir yolu
00
4008,0
5138,0
8076,0
8194,0
8909,0
8819
Dəniz
2227,8
1904,0
1537,8
1565,3
2226,2
2226,0
3519,1
Hava
6284,6
5258,5
5288,7
14816,7
25708,3
34903,5
45732,1
Avtomobil
8486,8
87160,7
89889,1
98878,1
98376,0
98851,8
100296,1
Cədvəlin  təhlili  göstərir  ki,  dəhlizin Azərbaycan  hissəsində 
yükdaşıma ildən-ilə artmışdır. Belə ki,  1999-cu ildə əwəlki ildəki
21  mln  161  min tona  qarşı  24  mln  133  min ton  və ya 297  min 
ton çox,  2000-ci ildə əwəlki ildəki 24 mln  133  min ton əvəzinə 
29  mln,  092  min ton və  ya 496  min  ton  çox,  2001-ci  ildə  ötən 
ildəki  29  mln,  092  min  tona  qarşı  32  mln  484  min  ton  və  ya 
339 min ton çox, 2002-ci ildə əwəlki ildəki 32 mln 484 min tona 
qarşı  36  mln  121  min ton və  ya  363  min ton  çox,  2003-cü  ildə 
ötən ildəki  36 mln  121  min ton qarşı 40 mln 929 min ton və ya 
400 min ton çox yük daşınmışdır. Qeyd olunan 5  il ərzində yük- 
daşımada  olan  artım tempi  “neft  strategiyasının”  uğurla həyata 
keçirilməsi “Tarixi İpək yolu”nun bərpası ilə əlaqədar olmuşdur. 
Yalnız  2004-cü  ildə  yükdaşımanın  həcmi  əwəlki  ilə  nisbətən
134,8  min  ton  az  olmuşdur.  Bunun  əsas  səbəbi  isə  qonşu  Gür- 
cüstandakı  Acanstan  hadisələri  ilə  əlaqədar  Batumi  limanının 
bağlı olması üzündən dəniz nəqliyyatında yükdaşımanın azalması 
ilə əlaqədar olmuşdur.
Bu  müddətdə  nəqliyyat  növlərinin  yükdaşımadakı  xüsusi 
çəkisi  aşağıdakı  kimi  olmuşdur:  1998-ci  ildə  dəhlizlə  daşınmış 
yüklərin  61,8%-i dəmir yolu,  20,4  %-i  dəniz,  17,6  %-i  avtomo­
bil nəqliyyatının,  1999-cu ildə daşınmış yüklərin 56,1  %-i dəmir 
yolu nəqliyyatınm, 26,5%-i avtomobil nəqliyyatının,  17,3 %-i dəniz 
nəqliyyatımn, 2000-ci ildə daşınmış yüklərin 52,2 %-i dəmir yolu 
nəqliyyatının,  27,8%-i  avtomobil  nəqliyyatının,  19,8%-i  dəniz 
nəqliyyatının,  2001-ci  ildə  daşınmış  yüklərin  45,4%-i  dəmir 
yolu  nəqliyyatının,  29,9%-i  avtomobil  nəqliyyatının,  24,5  %-i 
dəniz nəqliyyatmm, 2002-ci ildə daşınmış yüklərin 45,9%-i dəmir 
yolu nəqliyyatınm, 29,5 
%
 avtomobil nəqliyyatınm, 24,4 %-i dəniz 
nəqliyyatının,  2003-cü  ildə  daşınmış  yüklərin  46,7  %-i  dəmir

---