Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu

(30,23%),  dəniz  nəqliyyatında  əldə  olunan  gəlir  70  391,5  mln 
manat  (69,7%)  və  ya  dəmir  yolu  ilə  müqayisədə  39  890  mln 
manat çox olmuşdur.  1999-cu ildə dəmir yolu nəqliyyatında əldə 
edilən gəlirin həcmi 24  174,4 mln manat (22,6%),  dəniz nəqliy- 
yatında  əldə  olunan  gəlir  82  591,  5  mln  manat  (77,3%)  və  ya 
dəmir yolu nəqliyyatmda əldə edilən gəlirə nisbətən 58 417,1  mln 
manat çox gəlir əldə olmuşdur. 2000-ci ildə müvafiq olaraq dəmir 
yolu nəqliyyatı ilə 30  178,3  mln manat (18,6%), dəniz nəqliyya- 
tının  fəaliyyətindən  131  652,3  mln manat  (81,3%)  və ya  dəmir 
yolu  nəqliyyatına  nisbətən  101  474  mln  manat  çox  gəlir  əldə 
edilmişdir.  2001-ci  ildə  dəniz  nəqliyyatından  211  679,6  mln 
manat  (81,2%),  dəmir  yolu  nəqliyyatından  isə  48  787,4  mln 
manat  (18,7%)  və  ya  dəmir  yolu  ilə  müqayisədə  dəniz  nəqliy- 
yatında  163  892,9  mln manat çox gəlir əldə  edilmişdir.  2002-ci 
ildə  isə  dəmir  yolu  nəqliyyatından  212  873,89  mln  manat 
(46,85%), dəniz nəqliyyatmda isə 241  279,9 mln manat (53,2%) 
və ya dəmir yolu nəqliyyatma nisbətən 30  178,3 mln çox gəlir əldə 
edilmişdir. 2003-cü ildə dəmir yolu nəqliyyatında 282 000.2 mln 
(51,2%) manat, dəniz nəqliyyatında 270000,1 mln manat (49,06%) 
və  ya  dəniz  nəqliyyatı  ilə  müqayisədə  12  mln  manat  çox  gəlir 
əldə edilmişdir (35,655-656).
3.8  saylı  cədvəlin  təhlili  göstərir  ki,  1998-2002-ci  illərdə 
tranzit yükdaşımadan əldə olunan gəlir dəniz nəqliyyatında daha 
yüksək olmuş, yalnız 2003-cü ildə tranzit daşımalanndan əldə olu­
nan  gəlirin  həcminə  görə  dəmir yolu  nəqliyyatı  irəli  çıxmışdır. 
Bunun da səbəbi, yuxarıda qeyd edildiyi kimi qonşu Gürcüstan- 
dakı Acanstan hadisələri ilə əlaqədar Batumi limanmın bağlanması 
və və bununla əlaqədar dəniz nəqliyyatı ilə yükdaşımalann azal- 
ması olmuşudur.
2004-cü ildə isə dəniz nəqliyyatında əwəlki illə müqayisədə 
42 mlrd manat az gəlir əldə edilsə də,  qeyd edilən dövrdə dəmir 
yolu nəqliyyatına nisbətən dəniz nəqliyyatında  154 mlrd manat- 
dan  çox  və ya  7402,59  mln manata  qarşı  228  881,9  mln manat 
gəlir əldə edilmişdir (35,655-656).
3.8  saylı  cədvəldə  səmişin  daşınması  üzrə  vəziyyətin təhlili 
isə göstərir ki, bu sahədə də  1998-ci ildən sonrakı dövrdə, yalnız

---

2002-ci ilcb cüzi azalma istisna olunmaqla, bütün nəqliyyat növ- 
ləri üzrə  artım tempi  ibəil davam etmişdir.  Belə ki,  1998-ci ildə 
bütün nəqliyyat növləri üzrə iimumi səmişin daşımaları  137 646,
2  min  nəfər,  1999-cu  ildə  147  241,8  min  nəfər,  2000-ci  ildə
152176,9  min nəfər,  2001-ci  ildə  155  546,6  min nəfər,  2002-ci 
ildə  154  617,4  min  nəfər,  2003-cü  ildə  156  086,7  min  nəfər,
2004-cü  ildə  isə  158  294,8  min  nəfər  olmuşdur  (35,655-656). 
Ümumiyyətlə,  səmişin daşınmasının həcmi  1998-ci illə müqayi- 
sədə 2004-cü ildə 20 648,6 min nəfər artmışdır (35,655-656). Bu 
müddətdə  səmişin  daşımalannın  həcminə  görə  ilk  yen  avto­
mobil  nəqliyyatı,  sonrakı  yerləri  isə  dəmir yolu,  hava  və  dəniz 
nəqliyyatı tutmuşdur.  1998-2004-cü illəri müqayisə etsək,  avto­
mobil nəqliyyatında  səmişin daşımalarının artımı  16 mln nəfər- 
dən  çox,  dəmir  yolu  nəqliyyatında  4  239  min  nəfər,  hava  nəq- 
liyyatında  53,4  min  nəfər,  dəniz  nəqliyyatında  isə  3  456  nəfər 
çox olmuşdur (35,656).
Cədvəlin  təhlili  göstərir  ki,  avtomobil  nəqliyyatı  müqayisə 
apanlan bütün illərdə səmişin daşınmalannda da apancı yer tut- 
muşdur. Belə ki, bütün müqayisə edilən illərdə avtomobil nəqliyyatı 
ilə  səmişinlərin  90%-dən  çox  hissəsi  daşınmışdır.  2004-cü  ildə 
isə  səmişin daşımalannm 95%-i avtomobil nəqliyyatının payına 
düşmüşdür (35,656).
Müqayisə apanlan illərdə bütün nəqliyyat növləri üzrə səmi- 
şin  daşımalarmdan  əldə  edilən  ümumi  gəlirin  həcmi  də  ilbəil 
artmışdır.  Bütün  nəqliyyat  növləri  üzrə  səmişin  daşımalanndan 
əldə  edilən  gəlirin  ümumi  həcmi  1999-cu  ildə  98  331,2  mln 
manat  və  ya  əwəlki  illə  müqayisədə  46  510  mln  manat  çox,
2000-ci ildə  101  853,6 mln manat və ya əwəlki illə müqayisədə
3522,4  mln manat  çox,  2001-ci  ildə  134404,5  mln manat və ya 
əwəlki  ilə  nisbətən  21  482,5  mln  manat  çox,  2002-ci  ildə
13404,5 mln və ya əwəlki illə müqayisədə  11  168,4 mln manat 
çox,  2003-cü  ildə  14589,3  mln  manat  və  ya  əwəlki  illə 
müqayisədə  11  mlrd  manatdan  çox,  2004-cü  ildəl58366,3  mln 
manat  və  ya  əwəlki  illə  müqayisədə  1  437,77  mln  manat  çox 
gəlir əldə olunmuşdur (35,656).

---

Cədvəlin  səmişin daşmması üzrə  əldə edilən gəlir hissəsinin 
təhlili  onu  deməyə  əsas  verir  ki,  gəlirlərin  həcmi  1998-ci  illə 
müqayisədə  2004-cü  ildə  21  mlrd  manat  artmış,  bu  prosesdə 
nəqliyyat  növləri  arasında  ilkin  yeri  avtomobil  nəqliyyatı, 
sonrakı yerləri isə dəmir yolu və dəniz nəqliyyatı tutmuşdur.
Göründüyü  kimi,  nəqliyyat  dəhlizinin  bütün  istiqamətlərdə 
fəaliyyəti  uğurlu  olmuş,  respublika  büdcəsinə  böyük  miqdarda 
gəlir  daxil  olmasına  imkan  yaranmışdır.  Bu  da  öz  növbəsində 
ölkə  iqtisadiyyatının  inkişafına,  etibarlı  büdcə  siyasətinin 
formalaşmasına, xarici iqtisadi əlaqələrin genişlənməsinə böyük 
imkanlar açmışdır. Dəhlizin Azərbaycan hissəsində  1998-2004-cü 
illərdə yük dövriyyəsi də ildə-ilə  artmışdır.  Bunu tranzit dövriy- 
yəsinin  vəziyyətini  əks  etdirən  3.9  saylı  cədvəldə  görmək  olar 
(35,655-656).
Cədvəl 3.9
Avrasiya nəqliyyat dəhlizinin Azərbaycan hissəsində 
1998-2004-cü illərdə yük, sərnişin və tranzit dövriyyəsinin
vəziy;
KƏtİ
Nəqliyyat
növləri
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Yük dövriyyəsi (mln ton/km)
Cəmi:
6010,9
6884,0
8406,2
8482,8
10805,3
12403,1
11483,6
Dəmir yolu
4090,0
4517,0
5240
4234
6024
7052
11483,6
Dəniz
1804,8
1482,7
2097,6
2956
3343
3792,6
6678
Hava
2,0
1,5
1,4
1,5
4,6
9,5
3137,3
Avtomobil
414,1
882,8
1067,2
1291,3
1433,7
1549,2
1549,0
Tranzit yüklərinin dövriyyəsi (mln ton/km)
Cəmi:
1622,2
2596,4
3623,3
6333,0
7309,9
8284,4
6705,7
Dəmir yolu
348
1250
1757
3615,0
4086
3824
4675
Dəniz
1274
1346
1869
2718
3223,9
3609,4
2881,7
Hava
00
00
00
00
00
00
00
Avtomobil
00
00
00
00
00
00
00
Sərnişin dövriyyəsi (mln sərnişin/km)
Cəmi:
2641,7
2711,2
3091,6
3145,9
31009
3222,8
608312,3
Dəmir yolu
00
1,2
310,2
312,1
361,9
416,8
499,843
Dəniz
4,5
3,2
3
2,8
3,9
3,9
6123,3
Hava
81,5
57,7
42,2
37,4
54,7
81,1
95,5044
Avtomobil
2556
2649,1
2736,1
2793,6
2680,7
2721
2841,6

---